ԽՈՐՀՐԴԱՒՈՐ ՃԱՆԱՊԱՐՀՈՐԴՈՒԹԻՒՆ

Ապ­րիլ 24-ը, որ խորհր­դան­շա­կան թուա­կանն է Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան սկիզ­բին, ցոյց կու տայ այն օ­րը, երբ ձեր­բա­կա­լուե­ցան ա­րեւմ­տա­հայ մտա­ւո­րա­կան­ներն ու աք­սո­րուե­ցան Ա­յա­շի ու Չան­քը­րըի ճամ­բար­նե­րը։ Ի­րենց ան­ցած այս աք­սո­րի ու­ղին հա­րիւր տա­րի անց ի­րա­կա­նա­ցող մի­ջազ­գա­յին նա­խագ­ծի մը ներշն­չու­մը կու տայ։ 31 Օ­գոս­տո­սին պի­տի սկսի «Շար­ժիլ միաս­նա­բար» խո­րագ­րեալ նա­խա­գիծ մը, որ պի­տի հե­տե­ւի նա­հա­տակ մտա­ւո­րա­կան­նե­րու ան­ցած ու­ղիին ու պի­տի ար­ձա­նագ­րէ վկա­յու­թիւն­ներն ու յի­շա­տակ­նե­րը։ Նա­խագ­ծի կազ­մա­կեր­պիչ­ներն են «DVV International» գեր­մա­նա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւ­նը, Պատ­մու­թեան հիմ­նար­կը եւ Ե­րե­ւա­նէն «Հա­զա­րա­շէն» ազ­գագ­րա­կան ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րու կեդ­րո­նը՝ հո­վա­նա­ւո­րու­թեամբ Գեր­մա­նիոյ Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թեան։

Մաս­նա­կից­նե­րը Հայ­տար­փա­շա­յէն եր­կա­թու­ղիով պի­տի ուղ­ղուին նախ Ա­յաշ, ա­պա Տեր­սիմ, պի­տի այ­ցե­լեն Մու­շի Վար­դօն եւ Աղ­րըն՝ հուսկ Վրաս­տա­նի վրա­յով հաս­նե­լու հա­մար Հա­յաս­տան։ Խում­բը Հա­յաս­տա­նի մէջ պի­տի այ­ցե­լէ Կիւմ­րի, Թա­լին եւ Էջ­միա­ծին, ուր հան­դի­պում­ներ պի­տի ու­նե­նայ տե­ղա­ցի ժո­ղո­վուր­դին հետ, զրու­ցե­լով 1915-ի դէպ­քե­րը վե­րապ­րած­նե­րու սե­րունդ­նե­րուն հետ։

Նա­խագ­ծի հա­մա­կար­գողն է Այ­շէ Էօք­տէմ։ Ան ը­սաւ, թէ կը նա­խա­տե­սեն ծրա­գի­րը ա­ւար­տել Սեպ­տեմ­բե­րի վեր­ջա­ւո­րու­թեան, Ե­րե­ւա­նի մէջ։ Ան տե­ղե­կա­ցուց, որ նա­խագ­ծին պի­տի մաս­նակ­ցին Թուր­քիա­յէ եւ Հա­յաս­տա­նէ տաս­նա­կան հա­մալ­սա­րա­նա­կան­ներ, Գեր­մա­նիա­յէ, Թուր­քիա­յէ եւ Հա­յաս­տա­նէ նա­խագ­ծի խմբակ­ներ եւ մէ­կա­կան գրող Թուր­քիա­յէ եւ Հա­յաս­տա­նէ։

Բա­նա­ւոր պատ­մու­թեան աշ­խա­տանք մը պի­տի ըլ­լայ ըստ էու­թեան այս մէ­կը, ո­րու մա­սին պի­տի պատ­րաս­տուի նաեւ ճա­նա­պար­հի ամ­սա­գիր մը։ Էօք­տէմ տե­ղե­կա­ցուց, որ ի­րենց հա­մար կա­րե­ւոր է այ­ցե­լել Ա­յա­շը, որ նա­հա­տա­կուած մտա­ւո­րա­կան­նե­րուն ա­ռա­ջին կա­յա­նը կը հան­դի­սա­նար։

Ան ը­սաւ, որ Ան­գա­րա­յի ի­րենց շփում­նե­րու ծի­րով տե­ղի պի­տի ու­նե­նան ձեռ­նարկ­ներ, ո­րոնց պի­տի մաս­նակ­ցին նաեւ խորհր­դա­րա­նա­կան­ներ։ «Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն հա­րիւր տա­րի անց այ­սօր խորհր­դա­րա­նին մէջ կան ե­րեք ե­րես­փո­խան­ներ։ Թէեւ թի­ւով քիչ են, սա­կայն այս մէկն ալ կրնանք ըն­դու­նիլ պա­տաս­խա­նի ձեւ մը։ Հա­րիւր տա­րի ան­ցաւ, սա­կայն չյաղ­թեց իթ­թի­հա­տա­կան մտա­ծե­լա­կեր­պը», ը­սաւ ան։

Ան տե­ղե­կա­ցուց, որ Ան­գա­րա­յէն եր­կա­թու­ղիով պի­տի եր­թան Երզնկայ, ուր­կէ ալ պի­տի անց­նին Տեր­սիմ, ուր պի­տի կա­տա­րեն հայ­կա­նան ցե­ղաս­պա­նու­թեան եւ Տեր­սի­մի կո­տո­րա­ծին մի­ջեւ ա­ղերս­ներ ի յայտ բե­րող աշ­խա­տանք­ներ։ Պի­տի ջա­նան գտնել հետ­քե­րը 1915-ին ա­լե­ւիա­ցած, սա­կայն ա­ւե­լի ետք, 1938 թուականին Տեր­սի­մի կո­տո­րա­ծի ըն­թաց­քին «զա­զա» ըլ­լա­լու պատ­ճա­ռով կո­տո­րուած հա­յե­րուն հետ­քե­րը։

Էօք­տէմ նշեց, թէ յա­րա­բե­րու­թեան մէջ պի­տի ըլ­լան ի­րենց այ­ցե­լած քա­ղաք­նե­րու վա­րիչ­նե­րուն հետ։ Ան յոյս ու­նի, որ Աղ­րըի մէջ փո­ղոց մը ա­նուա­նա­կո­չուի հա­յե­րէ­նով։ Այս նա­խագ­ծի առ­թիւ պի­տի կազ­մա­կեր­պուի նաեւ շրջուն ցու­ցա­հան­դէս մը, ո­րու ըն­թաց­քին պի­տի ցու­ցադ­րեն հա­յոց պատ­կա­նող յի­շա­տակ­ներ, ա­ռար­կա­ներ։

Այն հա­մալ­սա­րա­նա­կան­նե­րը, ո­րոնք կը փա­փա­քին մաս­նակ­ցիլ այս շա­հե­կան ուխ­տագ­նա­ցու­թեան, կրնան մին­չեւ Յու­լի­սի 1-ը դի­մել, Պատ­մու­թեան հիմ­նար­կի (Tarih Vakfı) կայ­քէ­ջէն։