ՄԱՄՈՒԼԻ ՀԻՆ ԲԱՑԳԼՈՒԽՈՒԹԻՒՆԸ

Մեր ներկայ իրականութեան մէջ թիւով շա՜տ են անոնք՝ որոնք գրող դառնալու համար անհրաժեշտ կը նկատեն բառարաններու փոշիներէն դուրս հանել արդէն իսկ գործածութենէ դադրած բառեր եւ կը հաւատան, թէ անոնց գործածութեամբ է միայն որ մարդ կրնայ գրող դառնալ, որովհետեւ կայ այն համոզումը, որ գրող կը նշանակէ չնաշխարհիկ մայրենի մը ունենալ. մայրենի մը՝ որ թարմի փոխարէն պալարտ, իսկ ծեծի փոխարէն ձաղկը կը գործածէ, կազմելով «Արամը պալարտ ծաղիկները ձաղկեց» նախադասութիւնը...:

Ամէն մաքրամաքուր հայերէն խօսող կամ գրող անպայմանօրէն գրող մը կամ մատենագիր մը չէ, որովհետեւ մարդ կրնայ ձեռք ձգած ըլլալ մաքուր խօսելու եւ արտայայտուելու ունակութիւնը, սակայն ատակ չըլլայ ստեղծագործելու եւ գրելու:

Եթէ փորձէք թերթատել անցեալի թերթերն ու յայտնիներու գործերը, պիտի նկատէք, որ այդտեղ հարուստ մայրենիի մը փոխարէն հարուստ գաղափարն է որ կը տիրէ, որովհետեւ շատ պարզ բառերով մարդ կրնայ սքանչելի մտածում մը արտայայտել, իսկ անդին մեծամեծ բառերով անիմաստ նախադասութիւն մը շարադրել, որովհետեւ գրութեան մը որակ տուողը իր լեզուէն աւելի միտք բանին է:

Հաւանաբար շատեր մտածեն, որ անցեալին լրագրութիւնն ու մամուլը շա՜տ շատ աւելի լաւ էր՝ քան ներկայ վիճակէն, սակայն անհերքելի փաստ է, որ մերօրեայ մամուլը աւելի լուրջ ու զուսպ է՝ քան անցեալինը թէ՛ լեզուական եւ թէ՛ բովանդակութեան առումով: Անցեալի մամուլի մէջ կը տեսնենք ազատօրէն գործածութիւնը թրքերէն, անգլերէն եւ շատ անգամ արաբերէն բառերու, մինչ մերօրեայ մամուլը ամէն ջանք ի գործ կը դնէ փոխառութիւններու փոխարէն հայերէն ճշգրիտ իմաստը գործածելու: Անցեալին կը գրէին այնպէս՝ ինչպէս կը խօսէին, սակայն մենք այսօր յստակ տարբերութիւն մը կը դնենք գրելու եւ խօսելու արուեստին մէջ, որովհետեւ չե՛նք կրնար գրել այնպէս ինչպէս կը խօսինք եւ նոյնպէս ալ չենք կրնար խօսիլ այնպէս՝ ինչպէս կը գրենք:

Անցեալի գրողները՝ հակառակ ժամանակաշրջանի «հինգլուխութեան» շատ անգամ համարձակութիւն ունեցած են գրելու այնպիսի նիւթերու մասին՝ որ որպէս 21-րդ դարու «բացգլուխ»ներ մենք չենք համարձակիր:

Ամիսներ առաջ ԺԱՄԱՆԱԿ-ի թերթերուն մէջ գրեցի «Ծիծիկներ» անունով յօդուած մը, որ զարմանք պատճառեց շատերու. մինչեւ իսկ ոմանք զրոյց  ունենալ ուզեցին խմբագիրին հետ այդ մէկը «անբարոյ» եւ «անպատշաճ» նկատելով. պարզ է, որովհետեւ մարդոց միտքին մէջ մամուլի կարծրացած կաղապար մը տեղ գտած է: Մեր թուականէն 114 տարիներ առաջ՝ 27 դեկտեմբեր 1908 թուականին Պոլսոյ մէջ հրատարակուած թերթի մը էջին մէջ կը կարդանք.- «Եթէ նոյնիսկ աշխարհի բոլոր ծաղիկներէն հեղուկ մը պատրաստուի, չի կրնար հաւասարիլ այն անուշ եւ զգլխիչ բոյրին, որ սիրականի մը կուրծքերէն դուրս կու գայ». հեղինակը իր ամբողջ յօդուածը՝ ամբողջ էջ մը կը տրամադրէ նկարագրելու համար կնոջական կուրծքերուն իր վրայ ձգած ազդեցութեան մասին:

Եւ որպէսզի աւելի յստակ ըլլայ, թէ ի՛նչ տեսակ տարբերութեան մը մասին է խօսքը, կ՚ուզեմ մէջբերել յօդուածէն այլ մաս մը. սոյն տողերը մէջբերելու մասին երկար մտածեցի, որովհետեւ կը հաւատանք, որ անոր տեղը հայ մամուլի մը էջերուն մէջ չէ՛ (այդ համոզումն ու կանխակալ կարծիքները մենք ստեղծած ենք). թող ընթերցողները փորձեն բանալ ու կարդալ Վահրամ Փափազեանի գլխաւորած «Ֆրու-Ֆրու» հանդէսին 3-րդ հրատարակութիւնը՝ 27 դեկտեմբեր 1908 թուակիր եւ էջ 6-ի վրայ կարդան Ալփիարաձագ գրչանունով հեղինակի հետեւեալ տողերը. «Ֆութպօլին եւ կնոջ կուրծքերուն մէջ տարբերութիւնը որ կայ՝ այն է թէ առաջինին հետ ոտքերով կը խաղան, իսկ երկրորդին հետ... բերանով». վերջին մը եւս. «Կնոջ կուրծքին անուշութիւնը եւ անոր յարգը միայն չափահասները չեն գիտցողը, դիտեցէ՛ք, ինչպէս ամուր կը փարին պզտիկները իրենց մօր կուրծքին, կաթնաթոյր թաթիկնին դնելով վրան, որպէսզի չխլեն ուրիշներ». նման թերթի մը մէջ կը գրեն նաեւ կին գրողներ՝ Լիլա, Նոյեմի Քրիկեան եւ ուրիշներ, անոնց կողքին նաեւ հայ յայտնի գրող եւ հասարակական գործիչ Տիգրան Չէօկիւրեան:

Վստահաբար նման նիւթերու մամուլի մէջ դրուիլը սխալ կը նկատենք, մանաւանդ նկատի ունենալով հակառակ անցեալին ներկայի «բացգլխութիւն»ը, սակայն հաւատացողն ենք նաեւ, որ յօդուածագրութիւնն ու մամուլը հեռու պէտք է ըլլայ բոլո՛ր տեսակի կաղապարներէ. հայերէնի մէջ գոյութիւն ունի «դարիճակ» բառը, որ կը նշանակէ «Մետաղ թափելու կաղապար»։ Լրագրութիւնն ու յօդուածագրութիւնը պատրաստ կաղապարի մը մէջ ատաղձ թափելու չի նմանիր եւ այդ մէկն է որ գրողը կը տարբերէ միւս գրողէն:

Այս բոլորը նկատի ունենալով կ՚ուզենք յստակ տարբերութիւն մը դնել գրող «դառնալ»ուն եւ գրող «ըլլալ»ուն միջեւ, որովհետեւ գրող դարձողը այդ կաղապարներուն վրայ է որ կ՚առաջնորդուի, ինչ որ մէկ կողմ ձգելով դիմագիծը ընդհանուր հասարակաց ինքնազրկութիւն մը կը ստեղծէ: Այդ կաղապարներուն գերի դառնալը միօրինակութիւն մը կը ստեղծէ (monotone), ինչ որ ձանձրոյթ կը պատճառէ եւ հաւանաբար ա՛յդ է պատճառը, որ կամաց կամաց մամուլի հրատարակութիւնը նահանջ կ՚արձանագրէ մեր մէջ:

Հաւատացէ՛ք, որ մեր անգրագիտութիւնն ու նահանջը շա՜տ աւելի ամօթ ունի իր մէջ՝ քան Ալփիարաձագի եւ ուրիշներու արտառոց յօդուածները. ցաւ ի սիրտ, մեր ազգը կուրծքերէն շա՜տ աւելի ամօթ կը զգան՝ քան կամաց կամաց աղաւաղուող հայ լեզուէն, մեր ազգի մէջ տիրող անկումէն:

ԿԱՐՃ ՊԱՏՈՒՄՆԵՐ -126-

Մամուլի մէջ առաջին անգամ քննադատութիւն մը գրեցի 13 տարեկանիս, անձի մը դէմ, որ հայկական մամուլներէն մէկուն մէջ անբարոյականութեան մասին խօսելէ բացի հայ աղջիկներու արժանապատուութիւնը վարկաբեկել կը փորձէր։ Գրածս պարզապէս նամակ մըն էր ուղղուած յօդուածագիրին, սակայն անակնկալօրէն զայն գտայ հրատարակուած։

Խմբագրութիւնը նամակի բովանդակութիւնը նկատի ունենալով յանձն առած էր հրատարակել յօդուածը եւ այսպէս անսպասելի ձեւով թերթի մէջ յայտնուեցայ եւ հաւանաբար պատճառ եղաւ, որ սիրեմ այս ասպարէզը։

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ