ՈՒՍԱՆՈՂԱԿԱՆ ՅՈՒՇԵՐ - 7 - ՉՈՒՆԻՄ, ՉԵՄ ԿՐՆԱՐ ԸՆԵԼ…

Մինչեւ Հայաստան մեկնիլս մարտի 8-ը ինծի համար նշանակութիւն մը չունէր… Մենք մարտի 21-ին կը տօնենք Մայրերու օրը, կարգ մը տեղեր մայիսի առաջին կամ երկրորդ շաբաթը։

Սակայն Հայաստանի մէջ «Մարտ 8»ը մեծ շուքով կը նշեն որպէս կանանց օր։ Ծաղիկներուն գինը այնքան կը բարձրանար։ Երկու երեք ռուբլի արժող մեխակը կը հասնէր մինչեւ 20 ռուբլիի։ Այս ոճիր է ուղղակի։ Եթէ սիրածիդ ինն կամ տասնմէկ մեխակ պիտի տանիս, ուրեմն 200 ռուբլի՞ պիտի վճարես։ Այսինքն երկու ամսական։ Անտրամաբանական էր։ Սակայն, հետաքրքրականը այն էր, որ մարդիկ կը վճարէին այդ երկու ամսականը, իսկ եթէ մէկը կին եւ սիրուհի ունէր, ուրեմն չորս ամսականը։

Ծանօթ մը ունէի, միշտ տունն էր, երբ հարցնէի ի՞նչ կ՚աշխատիս, կ՚ըսէր.

-Է՜հ Անուշիկ ճան երեք գործ պիտի անես ամենաքիչը, որ կարողանաս կարգին ամսական ունենալ եւ ապրել էս անտէր երկրին մէջ։

-Հասկցայ՞ բայց ի՞նչ կ՚աշխատիս։

-Երեք տեղ գրանցուել եմ, ամէն մի տեղից 120 ռուբլի կը ստանամ։ Իւրաքանչիւր տնօրէնին ամսականէս 30 ռուբլի կտամ, ես էլ 270 ռուբիլով եոլա կը գնամ։ Տնօրէնս էլ իր հերթին մի քանի տեղ տնօրէնութիւն կանի… Բա էսպէս ընտանիք կարո՞ղ ես պահել…

-Բայց գործդ ի՞նչ է։

-Գործի չեմ գնում, միայն գրանցուել եմ։ Էստեղ էսպէս է, տաս հոգինոց աշխատանքի տեղը քսան հոգի կը գրանցուեն, տասը կ՚աշխատեն մնացած իրենց ամսականէն բաժին կը հանեն տնօրէնին։ Ամսի վերջը տնօրէնին եւ բոլորին ճեպն էլ մի գումար կմտնի։

-Ուրեմն չես աշխատիր։

-Ո՞նց թէ, հա, գործի չեմ գնում, բայց աշխատանք ունեմ։

Տեսաւ շատ զարմացած եմ…

-Կը բաւէ էդ վախը, որ յանկարծ ստուգման գան, մեզ չգտնեն եւ իմանան, որ միայն գրանցուել ենք, գիտե՞ս ինչ կլինի, մեզ բերդ (բանտ) կը տանեն։ Միայն էդ վախը կը բաւէ։ Էդ բերդից ազատուելու համար տուն ու տեղդ պիտի վաճառես։ Է՜հ, Անուշ ճան, էստեղ Սովետի մէջ շատ դժուար է կեանքը։

-Ուրեմն շնորհքով աշխատէ, ի՞նչ պէտք ունիս այսպէս սուտով ապրելու։

-Աշխատում եմ էլի, սենց լաւ ա։ Հիմի ասա ես ո՞նց կարող եմ Մարտի 8-ին, այս սուրբ օրը կանանց համար ծաղիկ նուիրել կնոջս։ Կնոջս նուիրեմ՝ մայրն էլ կայ, մայրս էլ կայ, քոյրը կայ, իմ քոյրն էլ կայ։ Կարինէին (կինը) ասել եմ չեմ նեղանայ, դու քեզ համար ինչ ուզում ես առ, քո իրաւունքն է, այսօր քո օրն է…

Տէր Աստուա՜ծ, ասանկ բան չէի լսած։ Ի՜նչ առատաձեռն եւ հասկցող ամուսին է եղեր…։ Հինգ տարի գացի-եկայ տուներնին՝ չհասկցայ ինչ կ՚աշխատէր, դեռ քանի մը անգամ ալ գործը փոխեց եւ ամէն տարի կնոջը հրաման տուաւ, որ ինքզինքին նուէր մը առնէ «Ինք չի նեղուիր»։

Մենք ալ Մարտի 8-ին ընկերներով որոշեցինք տեղ մը երթալ։ Ուր դիմեցինք տեղ չկար։ Չէին ձգեր մտնենք, պարապ սեղան չկար։ Ինչպէս պատահեցաւ Երիտասարդական պալատին մուտքին հարցնող չկար, մտանք։ Տեղ չկար նստելու, ուղղակի պարելու գացինք։ Հազիւ երաժշտութիւնը կենար եօթ հոգի զուգարան կը վազէինք։ Երաժշտութիւնը սկսէր՝ կը դառնայինք։ Մինչեւ որ բռնուեցանք եւ պաշտօնապէս ու փառաւորապէս վռնտուեցանք…

Երբ դուրս եկանք ու ձիւնին մէջ ինքնաշարժ չգտանք այդ ուշ ժամուն՝ ես ընկերներուս այդ վերոյիշեալ ծանօթիս աշխատանքը պատմեցի եւ աւելցուցի.

-Լաւ է մեզ բերդ չտարին… Լաւ ազատեցանք, չնայած այս ցուրտին փողոցները մնալու տեղ՝ հոն տաքուկ-տաքուկ կը նստէինք, թերեւս որպէս «իմպրթնի» թէյ ալ հրամցնէին մեզի։

Խնդալը տաքցուց քիչ մը, մինչեւ ձեւով մը հասանք հանրակացարան։

Սակայն առաջին այցելութիւնս վերոյիշեալ ծանօթներուս իսկապէս յիշարժան այցելութիւն մըն էր…

Այդպիսի խայտառակութիւն ո՛չ միայն չէի ապրած, այլեւ չէի երեւակայած… Արեւելահայերէնը անծանօթ չէր ինծի, շատ կարդացած էի արեւելահայ գրականութիւն… Բայց խնդիրը այստեղ առոգանութիւնն էր, «բ»ը եւ «պ»ն չտարբերելս։ Յամենայնդէպս չըլլալիք բան մըն էր։

Առաջին այցելութիւնս էր իրենց տուն եւ ըստ հայկական սովորութեան սեղան պիտի դրուէր։ Շատ ջերմ ընդունեցին…

Նախ ըսեմ, որ ես չափազանց նիհար էի, 47 քիլօ, ասեղին ծակէն դիւրութեամբ կրնայի անցնիլ։ Իրենց տունը մեծ չէր, ճաշասեղանը նստասենեակին մէջ էր եւ որովհետեւ տեղը ընդարձակ չէր, սեղանը պատին փակցուցած էին եւ ետեւը երկու աթոռ դրուած էր։ Ես բարակ-բարակ մտայ սեղանին եւ աթոռին մէջտեղի ճեղքէն եւ սպասեցի ընթրիքին։

Շատ սակաւակեր էի… Բայց ճոխ սեղանը ախորժակս բացաւ, մանաւանդ տապկուած սմբուկը իր տեսականիով։ Սակայն… Ի՜նչ քրտինքներ թափեցի, չգիտցած հայհոյանքներս միտքէս հայհոյեցի…

Տանտիրուհին ըսաւ.

-Անուշ ճան, ոտքի կեցիր մի հատ պրթի (բրդի), որ հանգիստ նստես եւ ուտես։

-Այդ ինչ ըսել է, ինչպէս թէ պրթեմ…

-Սովորական, պրթի, որ նեղութեան չմատնուես, հանգիստ նստես ուտես։

Աստուած իմ խենթացե՞ր են ասոնք, ի՞նչ պրթեմ, ի՞նչ փորձանքի մէջ ինկայ… հազիւ ծանօթացած ենք, այս ինչ ամօթ բան է, եթէ նոյնիսկ հին ծանօթներ ըլլայինք, ի՞նչ ըսել է պրթի։

-Պրթի՛, պրթի…

-Չունիմ, չեմ կրնար ընել…

-Ո՞նց թէ, ո՞նց պիտի նստես էնտեղ, վեր կաց, վեր կաց, միասին պրթենք։

-Ես չեմ կրնար այդպէս ուզած վայրկեանիս ընել։ Բայց դուք հանգիստ զգացէք, ձեր տունն է, իսկապէս չեմ նեղուիր։

Այս պրթանները ո՞ւրկէ դէմս ելան… Երթամ՝ ետքը մինչեւ առտու ընտանիքով թող պրթեն, ինձմէ ի՞նչ կ՚ուզեն։ Պակաս ըլլար այս ճաշը։ Արդէն ծնողքիս գրելիք նամակս կը շարադրէի մտքիս մէջ։

Խոհանոցին դրան մէջ կեցած մայրը (1948-ին ներգաղթած էին) կը հետեւէր մեր խօսակցութեան եւ խնդալով կը սպասէր, թէ ուր պիտի հասնի պրթելու պատմութիւնը։

Ես արդէն պատրաստ էի լալու, այս ուր ինկայ, այս անկիրթ մարդիկը մեր բարեկամնե՞րն են։ Աղջիկը «պրթի՛» կ՚ըսէ, մայրը խնդալէն կը մարի։

Վերջապէս մայրը չմարած բերանը բացաւ.

-Անուշիկ ճան, սեղանը պրթի (բրդէ), այսինքն հրէ…

Բոլորս իրարու նայեցանք եւ անզուսպ խնդուք մը ծայր առաւ…

Յետոյ շատ մտերմացանք եւ ամէն անգամ, որ երթայի սեղանը ես կը պրթէի եւ կը նստէինք ուտելու…։

ԱՆՈՒՇ ՆԱԳԳԱՇԵԱՆ

Երուսաղէմ, 2024