ԿԼԻՄԱՅԱԿԱՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹԻՒՆՆԵՐ ԵՒ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ԵՂԱՆԱԿԻ ԲՆՈՒԹԱԳՐՈՒԹԻՒՆ

Կլիման մեր մոլորակի ամենազդեցիկ գործօններէն մէկն է, որ անմիջականօրէն կապուած է բնութեան, ընկերութիւններու եւ տնտեսութեան հետ։ Կլոպալ եղանակը, իր կարգին, կ՚արտացոլէ կլիմայի ընդհանուր վիճակը եւ անոր փոփոխութիւնները, որոնք վերջին տասնամեակներուն ընթացքին աւելի սուր դարձած են։

ԿԼՈՊԱԼ ԿԼԻՄԱՅԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԸ

Երկրի կլիմայական համակարգը կը կազմուի տարբեր գործօններու համադրութեամբ։ Արեւու ուժանիւթը, ովկիանոսներու հոսանքները, մթնոլորտային ճնշումը եւ կազային կազմը միասին կը ստեղծեն եղանակային երեւոյթներ։ Օրինակի համար, տաք ովկիանոսային հոսանքները կրնան ազդեցութիւն գործել աշխարհագրական տարբեր շրջաններու կլիմայի վրայ. ինչպէս՝ տաքացում կամ յայտնի Էլ Նինօ երեւոյթը։

ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՈՒԹԵԱՆ ՊԱՏՃԱՌՆԵՐԸ

Վերջին դարերուն, յատկապէս արդիւնաբերական յեղափոխութենէն ետք, մարդկային գործունէութիւնը սկսած է հսկայական ազդեցութիւն գործել մոլորակի կլիմայի վրայ։ Ամենայատկանշական ազդեցութիւնը թերմիք կազերու արտանետումն է մթնոլորտ, որ կը հանդիսանայ կլոպալ տաքացման հիմնական պատճառը։ Ածխաթթու կազի (CO2), մեթանի եւ այլ ջերմոցային կազերու մակարդակի բարձրացումը կը յանգեցնէ մթնոլորտի ջերմաստիճանի աստիճանաբար բարձրացման։

ԿԼԻՄԱՅԱԿԱՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹԵԱՆ ԱՐԴԻՒՆՔՆԵՐԸ

Կլիմայական փոփոխութիւններու հետեւանքով մոլորակը կը դիմագրաւէ բազմաթիւ խնդիրներ, ինչպիսիք են՝

•Եղանակային ծայրայեղ երեւոյթներ. ջրհեղեղներ, հրդեհներ եւ երաշտներ աւելի յաճախակի դարձած են։

•Ծովամակարդակի բարձրացում. ձիւնածածկերու եւ սառոյցներու հալոցքը կը յանգեցնէ ծովամակարդակի աստիճանաբար բարձրացման, որ սպառնալիք կը ստեղծէ ցածրադիր կղզիներու եւ ափամերձ տարածքներու համար։

•Կենսաբազմազանութեան վտանգ. բազմաթիւ կենդանիներ եւ բոյսեր կը կորսնցնեն իրենց բնական միջավայրը եւ կ՚ենթարկուին անհետացման վտանգի։

ԼՈՒԾՈՒՄՆԵՐ ԵՒ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ

Կլիմայական փոփոխութիւնները դանդաղեցնելու համար անհրաժեշտ է համաշխարհային համախմբուածութիւն։ Այս շրջանակին մէջ հետեւեալ քայլերը կարեւոր են՝

Վերականգնուող ուժանիւթ. Արդիւնաբերութիւնը պէտք է անցնի արեւային, հողմային եւ այլ վերականգնուող ուժանիւթի աղբիւրներու։

2. Աւելի կանաչ քաղաքներ. Քաղաքային զարգացման ընթացքին պէտք է ուշադրութիւն դարձուի կանաչապատ տարածքներու ընդլայնման եւ կայուն փոխադրամիջոցներու ներդրման վրայ։

3. Գիտակցութեան բարձրացում. Կրթական ծրագիրներու միջոցով պէտք է բարձրացնել հասարակութեան գիտակցութիւնը կլիմայական խնդիրներու վերաբերեալ։

ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՈՒԹԵԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ԱՐԴԻՒՆՔՆԵՐԸ

Կլիմայական փոփոխութիւնները ազդեցութիւն ունին ո՛չ միայն բնութեան, այլեւ՝ մարդկային հասարակութեան վրայ: Ծայրայեղ եղանակային երեւոյթները յանգեցուցած են բնակավայրերու վնասման, գաղթականութեան աճի եւ աղբիւրներու պակասի: Օրինակ՝ երաշտներն ու հողային էրոզիան կը ստիպեն բազմաթիւ գիւղացիական հասարակութիւններու տեղափոխուիլ դէպի քաղաքային շրջաններ, ուր տեղակայման եւ կենսապահովման խնդիրները կտրուկ կը բարձրանան:

Այդպիսի փոփոխութիւնները կ՚ունենան նաեւ երկարաժամկէտ տնտեսական ազդեցութիւններ: Արտադրութեան ոլորտը կը տուժէ բնական աղէտներէն, իսկ առողջապահական համակարգերը կը դիմագրաւեն նոր հիւանդութիւններ եւ ջերմաստիճանի փոփոխութիւններու հետեւանքով յառաջացող խնդիրներ:

ԿՐԹՈՒԹԻՒՆ ԵՒ ՏԵՂԵԿԱՏՈՒՈՒԹԵԱՆ ԴԵՐԸ

Կլիմայական մարտահրաւէրներու լուծման մէջ կենսական դեր կ՚ունենայ հասարակութեան տեղեկատուացուածութիւնը: Կրթական համակարգերը պէտք է աւելի ուժեղ շեշտեն կայունութեան եւ բնապահպանական գիտելիքներու կարեւորութիւնը:

1. Դպրոցներու ծրագիրներու արդիականացում. Ներառել նոր դասընթացքներ, որոնք կ՚ուսուցեն կենսաբազմազանութեան, վերականգնուող ուժանիւթի աղբիւրներու եւ կլիմայական մարտահրաւէրներու մասին:

2. Հանրային քարոզարշաւներ. Կազմակերպել միջոցառումներ եւ արշաւներ, որոնք կը միաւորեն տարբեր սերունդներ՝ խնդրի լուծման շուրջ միասնական դիրքորոշում ստեղծելու համար:

ԹԵՔՆՈԼՈԺԻՆԵՐՈՒ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄԸ՝ ԼՈՒԾՄԱՆ ՄԷՋ

Թեքնոլոժիի նորարարութիւնները կարեւոր նշանակութիւն ունին կլիմայական մարտահրաւէրներուն պատասխանելու համար: Ժամանակակից լուծումները, օրինակ՝ արեւային վահանակները, էլեկտրական ինքնաշարժները եւ աղտոտման վերահսկման համակարգերը, դանդաղ կ՚ընթանան, բայց մեծ ազդեցութիւն կը ձգեն:

•Արհեստական բանականութիւն. Այս մէկը կ՚օգտագործուի նաեւ կլիմայի ուսումնասիրութեան մէջ՝ կանխատեսումներ կատարելու համար, ինչպէս նաեւ ժամանակին միջոցառումներու նախաձեռնելու համար:

•Պիոթեքնոլոժի. Կենսաբանական լուծումները, ինչպիսիք են՝ կլիմային դիմացկուն սերմերու մշակումը, օգուտ պիտի ունենան եւ սննդամթերքի արտադրութիւնը պահեն կայուն մակարդակի վրայ:

ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹԵԱՆ ԴԵՐԸ

Աշխարհի բոլոր երկիրները պէտք է միասնական կերպով գործեն՝ կլիմայական փոփոխութիւններուն դէմ պայքարելու համար:

•Կլիմայական համաձայնագրեր. Արդէն իսկ կայացած միջազգային նախաձեռնութիւններ, ինչպէս՝ Փարիզի համաձայնագիրը, պէտք է լրամշակուին եւ խստացուին:

•Թեքնոլոժիներու եւ աղբիւրներու փոխանակում. Զարգացած երկիրները պէտք է օգնեն զարգացող երկիրներուն՝ տրամադրելով աղբիւրներ եւ աջակցութիւն՝ դէմ դնելու կլիմայական փոփոխութիւններուն:

ԿԱՆԱՉ ԱՊԱԳԱՅԻ ՅՈՅՍ

Չնայած առկայ մարտահրաւէրներուն, մարդկութիւնը ունի հնարաւորութիւն՝ հասնելու աւելի կայուն ապագայի: Կարեւոր է, որ ամէն մէկ մարդ գիտակցի իր պատասխանատուութիւնը եւ ներդրում ունենայ բնութեան պահպանութեան մէջ: Մեր միասնական ջանքերով կարելի է կառուցել աշխարհ մը, ուր բնական միջավայրը եւ մարդկային հասարակութիւնը ներդաշնակօրէն գոյակցին:

Նման ջանքերը ո՛չ միայն կ՚ամրապնդեն մեր կապը բնութեան հետ, այլեւ կը ձեւաւորեն նոր մշակոյթ մը, որ կը պատէ եւ կը պահպանէ մեր մոլորակը:

ՏԻԳՐԱՆ ԳԱԲՈՅԵԱՆ

Երեւան