ԱՇԽԱՐՀԻ ԱՌԱՋԻՆ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԱՐՏԱԴՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ. ԴԻՑԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ

Հասարակութեան մը մշակոյթը կարելի է հասկնալ անոր գրաւոր եւ բանաւոր գրականութենէն։ Լեզուն մտքի արտացոլումն է որպէս մշակոյթի կրողը: Ամենաընդհանուր ձեւակերպմամբ՝ մշակոյթը կը կազմէ մեր մտածումները, գործողութիւնները, համոզումները եւ արտայայտութիւնները:

Իւրաքանչիւր հասարակութիւն ունի ուրոյն մշակոյթ մը։ Ազգ մը կամ հասարակութիւն մը հասկնալու համար անհրաժեշտ է թափանցել անոր պատմութեան խորքերը: Սա շարունակական գիտելիքներու գործընթաց մըն է: Մարդիկ պատրաստ են յատկապէս սորվիլ այն, ինչ որ տարօրինակ է: Այս պատճառով յունական դիցաբանութիւնը, որ կը ցուցադրուի որպէս փիլիսոփայութեան սկիզբ, երբեք միայն մէկ պատմութեան արդիւնքը չէ։

Առասպելները, դիցաբանութիւնը, որոնք կը կազմեն ազգերու հիմքը, ո՛չ միայն առաջին գրական արտադրանքներ են, այլեւ կը ներառեն վաղ ժամանակներու մարդոց ջանքերը՝ հասկնալու տիեզերք եւ ստեղծելու ընկերային միջավայրեր։ Անոնք յաճախ տրամաբանութենէ հեռու պատմութիւններ են եւ մենք զգացական կապ ունինք այս պատմուածքներու հետ։ Կարծէք անոնք մեզ կը կապեն մեր արմատներուն: Այս պատմուածքները կրնան կրօնական, երբեմն հոգեբանական, երբեմն բանական, երբեմն յօրինուած, երբեմն ենթադրական, անշուշտ նաեւ գրական ըլլալ:

Հասարակութեան մէջ սնունդի եւ ապաստանի որոնման, մահուան, գիւղատնտեսութեան, որսորդութեան, պաշտամունքի, ապագան տեսնելու ցանկութեան, բուժումի նման իրադարձութիւններու պատճառը գտնելու փորձը ապահոված է տնտեսական, մշակութային եւ ընկերային կազմակերպութիւն։ Առասպելներու եւ դիցաբանութեան մէջ յատկապէս նկատելի է մարդկային կեանքի եւ տիեզերական իրերու սրբացումը։ Աստուածային զօրութիւնը կը նշանակէ թէ՛ իրականութիւն, թէ՛ յաւերժութիւն եւ թէ արդիւնաւէտութիւն: Սրբութեան այս ընկալումը կը բխի մարդու էութեամբ ճշմարտութիւնը բացայայտելու եւ զօրութեամբ յագեցած ըլլալու փափաքէն։  

Այս համատեսքին մէջ առասպելները մշակութային երեւոյթ են։ Անոնք յառաջացած են նախնադարեան մարդկային հասարակութիւններու՝ տիեզերքն ու աշխարհը գաղտնազերծելու անհրաժեշտութենէն՝ մեկնաբանելով բնական իրադարձութիւնները եւ տիեզերքի չպարզուած գաղտնիքները։ Եթէ ուշադրութիւն դարձնենք այս առասպելներուն, ապա կը տեսնենք, որ անոնք լի են փոխաբերութիւններով, չափազանցութիւններով եւ նմանութիւններով։ Սա իրականութեան մէջ հասկնալու եւ բացատրելու ջանք մըն է։ Այս մարդիկ բնականաբար հետաքրքրուած էին զգայական հարցերով, ի մի բերին անհատներու եւ կենդանի տեսակներու բնոյթները, որակներն ու կապերը եւ ստեղծեցին բանաստեղծական ստեղծագործութիւններ։

Ներկայ ժամանակներու մարդոց համար շատ դժուար է հասկնալ, թէ հին ժամանակներու մարդիկ ինչպէս կը մտածէին, բայց որոշ գիտելիքներ կարելի է ձեռք բերել լեզուական վերլուծութեան միջոցով: Բանասիրութիւնն ու փիլիսոփայութիւնը պէտք է միասին աշխատին այս ոլորտէն ներս։ Բանասիրութիւն ըսելով այստեղ կը հասկցուին պատմութեան, լեզուաբանութեան, ազգաբանութեան, մարդաբանութեան, բանահիւսութեան եւ գրականութեան նման ճիւղեր։

Հին Յունաստանի առասպելներու շեշտումը յատկապէս տիեզերքի արտայայտման վրայ դրուած էր: Որովհետեւ անիմաստութեան իմաստ տալը տիեզերքն է։ Նման պատմուածքները կապ կը ստեղծեն՝ ձեւաւորում տալով չձեւաւորուածին։ Անոնք փորձեր են պատմելու, թէ ամէն ինչ ինչպէ՛ս եւ ինչո՛ւ են:

Դիցաբանութիւնն ու առասպելները ոչնչութենէ ազատելու ջանքեր են։ Հետեւաբար, կարելի է ըսել, թէ անոնք մշակոյթներու ողնաշարն են, նաեւ կմախքը: Այդ պատմուածքներու ստեղծած մշակոյթը կենդանի կը պահէ մարդոց նախնիներու ոգին:

Առասպելները ջանքեր են նաեւ ըմբռնելու անհասանելին։ Չգիտցուածը առասպելներու հումքն է։ Հետեւաբար, անոնք կ՚ապահովեն բնական եւ անփոխարինելի հաղորդակցութիւն անգիտակից գիտելիքի եւ գիտակցուած գիտելիքի միջեւ:

ՊԻԱՆՔԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ