ՔԱՐՈԶՉՈՒԹԵՆԷ ԴԷՊԻ ԱՐՈՒԵՍՏ. ԿՐԱՖԻԹԻԻ ԱՇԽԱՐՀԸ

Կրաֆիթին՝ որպէս քաղաքային արուեստի ձեւ, վերջին տասնամեակներուն լայն տարածում ստացած է աշխարհի բազմաթիւ քաղաքներու մէջ։ Սկզբնաւորեալ որպէս պատերու վրայ ինքնաբուխ գրութիւններ եւ նշաններ, այսօր կրաֆիթին վերածուած է լուրջ մշակութային եւ արուեստային արտայայտչաձեւի։

Կրաֆիթիի արմատները կարելի է գտնել 1970-ականներու Նիւ Եորքի մէջ, ուր երիտասարդները սկսան իրենց անունները կամ մականունները գրել փոխադրամիջոցնեու վրայ։ Այս ձեւով անոնք կը յայտնէին իրենց ներկայութիւնը եւ կը պնդէին իրենց ինքնութիւնը։ Ժամանակի ընթացքին, պարզ ստորագրութիւններէն անցում եղաւ առաւել բարդ պատկերներու, քաղաքական հաղորդագրութիւններու եւ արտայայտութիւններու։ Այս զարգացումը բնորոշեց այն, որ կրաֆիթին ստանայ արուեստի տեսակ. ո՛չ միայն որպէս արուեստ, այլեւ որպէս զանազան մշակութային շարժումներու բաղադրիչ։

Այսօր, կրաֆիթին այլեւս պարզապէս գծուած գրութիւն չէ։ Ան լուրջ արտայայտութեան միջոց մըն է, որով արուեստագէտները կը ներկայացնեն ընկերային արդարութեան, ազատ խօսքի եւ ինքնութեան հետ կապուած գաղափարներ։ Բազում քաղաքներ սկսած են կրաֆիթիի վարպետութիւնները ճանչնալ որպէս հանրային արուեստ եւ տրամադրել համապատասխան տարածքներ՝ օրինական կերպով այս արուեստը զարգացնելու համար։

Կրաֆիթին քաղաքային կեանքի մաս մը կը կազմէ։ Ան ո՛չ միայն պատերուն վրայ նկարուած պատկեր մըն է, այլ՝ ժամանակակից հասարակութեան հայելին։ Այս պատճառով աշխարհի բազում քաղաքներ սկսած են պայմաններ ստեղծել կրաֆիթին օրինականացնելու, երիտասարդները ներշնչելու եւ վարպետութիւններու զարգացման ուղղութեամբ։

Այնուամենայնիւ, կրաֆիթին տակաւին կը մնայ վիճայարոյց նիւթ մը՝ յատկապէս երբ ան կատարուի առանց թոյլտուութեան եւ զայն կը նկատեն որպէս վանտալիզմ՝ գոյքի վնասում։ Այս հակասութիւնը կ՚արտացոլէ քաղաքային տարածքին վրայ սեփականութեան, արուեստի եւ հանրային դերին միջեւ բարդ յարաբերութիւնը։

Ոմանք զայն կը նկատեն որպէս վանտալիզմ, իսկ ուրիշներ՝ որպէս ազատ արտայայտման ձեւ։ Այս երկակի ընկալումը ցոյց կու տայ, թէ որքան խոր է կրաֆիթիի մշակութային ազդեցութիւնը։

Երբեմն կրաֆիթին կը ծառայէ քաղաքական յայտարարութիւններու եւ հասարակական արդարութեան կոչերու համար։ Քաղաքական կամ ընկերային հարցերը, գաղթականութիւնը, հաղորդակցութիւնը եւ այլն, կը գտնեն իրենց արտայայտութիւնը՝ ամենաազդեցիկ բեմ հանդիսացող փողոցներուն մէջ։

Այսօր, կրաֆիթին սոսկ պատերուն վրայ կատարուած պատահական գրութիւն կամ պատկեր չէ։ Ան ճանչցուած է որպէս արուեստի լուրջ ձեւ մը, որ կը խօսի հասարակութեան, քաղաքային կեանքի եւ ընկերային խնդիրներու մասին։ Բազմաթիւ կրաֆիթիի արուեստագէտներ կը գործածեն իրենց աշխատանքները՝ իրենց անձնական կամ քաղաքական հաղորդագրութիւնները յայտնելու համար։

Քաղաքներու մէջ, կրաֆիթին կու տայ արուեստի բարդութիւն մը։ Ան մուտք կը գործէ հրապարակային տարածքներ՝ շրջանցելով պատկերասրահները։ Այդ ձեւով, ան կը տարածէ արուեստը՝ հասանելի դարձնելով հասարակութեան բոլոր խաւերուն։

Կրաֆիթին՝ քաղաքային տարածքի վրայ գունաւոր, տեսողական եւ գաղափարական տեսարանի մէկ բաղադրիչ է։ Ան հսկայական ազդու ընդունակութեամբ կը քննարկէ ինքնութիւնը, հասարակական խնդիրները, քաղաքական բանաձեւերը, առանձնութեան եւ միասնականութեան զգացումները։

Յատկապէս Արեւելեան Եւրոպայի, Միջին Արեւելքի մեծ քաղաքներուն մէջ կրաֆիթին դարձած է խօսքի ձեւ մը, ուր քաղաքացին կրնայ իր ցասումը, իր ոգեւորութիւնը կամ իր յոյսը արտայայել։ Ան կը վերածուի պատկերային լեզուի մը, որուն միջոցով խաւերը՝ անտեսուած ժողովուրդները կ՚ենթադրեն իրենց գոյութիւնը։ Այսպէս, կրաֆիթին՝ չըլլալով սոսկ պատերու արուեստ, վերածուած է ժամանակակից քաղաքային դիմացոյցի մը, որուն մէջ կ՚արտայայտուին բազմաձայնութիւն, դիմադրութիւն եւ ստեղծագործութիւն։

ՊԻԱՆՔԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ