ՍՊԻՏԱԿ ՏՈՒՆԸ ԿԸ ԽՐԱԽՈՒՍԷ ՆԵԹԱՆԻՅԱՀՈՒԻ ԵՒ ՇԱՐԱՅԻ ՀԱՒԱՆԱԿԱՆ ՀԱՆԴԻՊՈՒՄԸ՝ ՅԱՋՈՐԴ ԱՄԻՍ ՆԻՒ ԵՈՐՔԻ ՄԷՋ

Յառաջիկայ սեպտեմբերին Սուրիոյ նախագահ Ահմէտ Շարա պիտի մեկնի Նիւ Եորք, ուր պիտի մասնակցի ՄԱԿ-ի ընդհանուր ժողովի նոր նստաշրջանի բացման։ Երկա՜ր ընդմիջումէ մը ետք, առաջին անգամ Սուրիոյ ղեկավարը ելոյթ պիտի ունենայ ՄԱԿ-ի ամպիոնէն՝ ներկայացնելով իր երկրի դիրքորոշումները եւ վերագտնելով որոշ չափով միջազգային օրինականութիւն մը։ Շարայի այցը կը դիտարկուի՝ իբրեւ կարեւոր քաղաքական քայլ, որով ան կը փորձէ ամրապնդել իր իշխանութեան արտաքին աջակցութիւնը եւ դուրս գալ այն մեկուսացումէն, ուր Սուրիան կը գտնուի աւելի քան տասնամեակէ մը ի վեր։

Յամենայնդէպս, դէպի Նիւ Եորք ճանապարհորդութիւնը միայն դիւանագիտական «երեւում» մը պիտի չըլլայ։ Լրատուական աղբիւրներ կը հաղորդեն, որ այդ օրերուն տեղի կրնայ ունենալ Շարայի եւ Իսրայէլի վարչապետ Պենիամին Նեթանիյահուի միջեւ հանդիպում մը, որուն պատրաստութիւնը կը խրախուսուի Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու նախագահ Տանըլտ Թրամփի վարչակազմին կողմէ։ Այժմ կը խմորուի խաղաղութիւն մը, որ իր բնոյթով խաղաղութեան պայմանագիր մը չէ, որովհետեւ ո՛չ Սուրիան եւ ո՛չ ալ Իսրայէլը պատրաստ են ամբողջական խաղաղութեան մը։ Բայց, ըստ երեւոյթին, կողմերը հասած ըլլան այն եզրակացութեան, թէ յարատեւ լարուածութիւնը սպառած է երկու երկիրներու իրական ներուժը։ Նոր նախաձեռնութիւնը կը կոչուի «անվտանգային համաձայնութիւն», որ նպատակ ունի՝ մա՛նաւանդ սահմանային եւ ռազմավարական ճակատներու վրայ լարուածութեան նուազեցման՝ առանց հրաժարելու առկայ դիրքորոշումներէն։ Այլ խօսքով՝ այդ հաւանական համաձայնութիւնը պիտի ըլլայ առաջին հերթին հրադադարային եւ գործնական բնոյթով քայլ մը՝ քան գաղափարական կամ պատմական հաշիւներ լուծելու ճամբայ։ Լրատուական ու դիւանագիտական աղբիւրները կը բացատրեն համաձայնութեան հիմնական առանցքները։

Առաջին՝ Սուրիոյ բանակի Թուրքիոյ միջոցով վերազինման արգելք։ Վերջին շրջանին Թուրքիա քանիցս փորձած է իր ազդեցութիւնը ընդլայնել Սուրիոյ մէջ՝ օժանդակելով զանազան զինեալ խմբաւորումներու։ Հաւանական նոր համաձայնութիւնը պիտի կասեցնէ նմանատիպ փորձերը՝ կանխելու համար Սուրիոյ ռազմական վերականգնումը եւ նոր ճնշումներու յառաջացումը Կոլանի բարձունքներուն ու Իսրայէլի հիւսիսային սահմաններու վրայ։

Երկրորդն է՝ ռազմավարական զէնքերու տեղակայման արգելքը, որպէսզի հրթիռներ, հակաօդային պաշտպանութեան համակարգեր կամ այլ ծանր ռազմավարական զինատեսակներ չտեղադրուին Սուրիոյ տարածքին։ Այս դրոյթը ուղղուած է գլխաւորաբար Իրանի եւ Ռուսաստանի մատակարարումներուն դէմ, որոնք անցեալին ամրապնդած էին Սուրիոյ պաշտպանական կարողութիւնը։

Երրորդ՝ մարդասիրական միջանցք մը դէպի Ճապալ ալ Տըրուզ (Տիւրզիներու լեռ)։ Համաձայնութիւնը կ՚ենթադրէ բանալ ուղի մը դէպի Սուէտա նահանգը՝ օժանդակելու համար տիւրզի համայնքին։ Այսպէսով Իսրայէլ կը փորձէ շահիլ այս փոքրամասնութեան վստահութիւնը եւ զայն դիտարկել՝ իբրեւ ապագայ գործընկեր, իր անվտանգութեան համար։

Չորրորդ՝ Կոլանի բարձունքները փակել սպառազինման եւ Դամասկոսէն մինչեւ Սուէտա տարածքը ընդհանրապէս զինաթափել։ Այս կէտը Իսրայէլին կը տրամադրէ կենսական ապահովութիւն մը, որովհետեւ կը վերացնէ Սուրիոյ կողմէ անմիջական ռազմական սպառնալիքի մը հնարաւորութիւնը։

Այս բոլոր կէտերը կը բացատրեն, որ համաձայնիլը դիւրին չէ․ իւրաքանչիւր կողմ կը փափաքի հնարաւոր մեծագոյն շահը ապահովել։ Իսրայէլի համար այս հաւանական համաձայնութիւնը առաջին հերթին կը նշանակէ անվտանգութեան նոր երաշխիքներ։ Մինչեւ հիմա ամենամեծ մտահոգութիւնը եղած է՝ Իրանի ներկայութիւնը Սուրիոյ մէջ։ Եթէ հաւանական համաձայնութիւնը յաջողի, ապա՝ յստակապէս Թեհրանի ազդեցութիւնը պիտի սահմանափակուի։ Սուրիոյ համար յառաջիկայ իրադարձութիւնները կրնան բանալ նոր դռներ՝ միջազգային «ճանաչումի» եւ օրինականութեան կուտակում, տնտեսական շրջափակումներու աստիճանական մեղմացում եւ դիւանագիտական նոր կապեր։ Սակայն, հաւանական համաձայնութիւնը նաեւ կը սահմանափակէ Դամասկոսի ինքնիշխանութիւնը՝ մա՛նաւանդ զինուորական գետնի վրայ։ Որոշ մեկնաբաններ դիտել կու տան, որ Թուրքիա այս բոլորէն կրնայ ժխտական ազդեցութիւն կրել։ Անգարա երկար ատեն փորձած էր Դամասկոսի մէջ հաստատել իր քաղաքական եւ ռազմական օրակարգը։ Հաւանական նոր պայմանաւորուածութիւնը կրնայ արգելքներ ստեղծել անոր դէմ։

Տիւրզի համայնքը, որ երկար տարիներ ապրած է ներքին ճնշումներու ու պառակտումներու տակ, յանկարծ կը դառնայ այս համաձայնութեան առանցքային շահառուն։ Միջանցքի ստեղծումով տիւրզիները պիտի ստանան ուղղակի անվտանգային ու տնտեսական օգուտներ։ Իսկ Իրան՝ իբրեւ Մերձաւոր Արեւելքի ամենամեծ դերակատարներէն մին, անշուշտ, այս հաւանական համաձայնութիւնը պիտի դիտէ՝ որպէս սպառնալիք։ Իր ազդեցութեան սահմանափակումը Սուրիոյ մէջ կրնայ փոխել նաեւ տարածաշրջանային ամբողջ հաւասարակշռութիւնները։

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան