ՍՈՒՐԻՈՅ ՎԵՐՋԻՆ ԽՌՈՎՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ. ՇԱՐԱՅԻ ԻՇԽԱՆՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ ՆՈՐ ՓՈՐՁԱՔԱՐԻ ՄԸ ԱՌՋԵՒ

Մինչ Սուրիոյ մէջ խռովութիւնները կը շարունակուին, իշխանութիւնները նոր փորձաքարի մը առջեւ են։ Բողոքի նոր ալիքներ կան Լաթաքիոյ, Թարթուսի եւ Հոմսի մէջ։ Երկրի ծովափնեայ շրջաններու այս նոր բողոքի ալիքը ունի խորքային պատճառներ՝ նոյնպէս իշխանութեան դիմակայած մարտահրաւէրները եւ ներքին հակասութիւններու սրացումը։ Այդ պատճառներուն մասին յաճախ կը խօսուի եւ հանգամանքներու ժամկէտները հետզհետէ կը խտանան ու դանդաղօրէն կը վերածուին «պաշարման օղակ»ի մը՝ նետուած Սուրիոյ փոխանցման շրջանի կառավարութեան, որու գլուխը կը գտնուի Ահմէտ Շարա։

Ամէն պարագայի Սուրիոյ ներքին ամփոփ պատկերը այսօր կը ձեւաւորուի տարիներ շարունակ կուտակուած դժգոհութիւններէն, պատմական զգայնութիւններէն եւ պատերազմին պատճառած վէրքերուն խորացած հետեւանքներէն։ Թէեւ արտաքին որոշ ուժերու աջակցութիւնը կը թեթեւցնէ կառավարութեան միջազգային մեկուսացումը, բայց եւ այնպէս, Ահմէտ Շարայի ղեկավարած համակարգը կը շարունակէ բախիլ բազմաշերտ եւ բարդ լուծելի մարտահրաւէրներու, որոնց մէջ առաջնային են՝ անվտանգութեան անկայունութիւնը, հասարակական դժգոհութիւնը եւ համայնքներու միջեւ վստահութեան անկումը։ Այս տագնապալի մթնոլորտի պայման-ներուն տակ, վերջին օրերուն Սուրիոյ ծովափնեայ նահանգներուն մէջ՝ Լաթաքիա, Թարթուս, նաեւ Հոմս, տեղի ունեցած զանգուածային ցոյցերը նոր ազդակ էին, թէ պետութեան վերահսկողութեան տակ գտնուող աւանդական ուժային բեւեռներուն մէջ եւս դժգոհութեան մակարդակը բարձրացած է։

Բողոքներու ընթացիկ ալիքը ունի պատճառներն ու շարժառիթները՝ այսպէս.

1. Անվտանգութեան անկայունութիւն եւ սպառնալիք դարձած իրադարձութիւններ- Վերջին օրերու ցոյցերու մասնակիցները առաջին հերթին արձագանգած են վերջին միջադէպերուն՝ սպանութիւններու եւ տեղական բախումներու, որոնք հակառակ իշխանութեան վերահսկողութեան ճիգերուն՝ կը շարունակեն արմատաւորուիլ երկրի տարբեր շրջաններուն մէջ։ Այս հանգամանքը կը բացայայտէ պետական անվտանգութեան համակարգին սահմանափակութիւնը նոյնիսկ այն նահանգներուն մէջ, ուր իշխանութիւնը ունի պատմական յենարան։

2. Կրօնական ատելախօսութիւն եւ համայնքային լարուածութիւն- Պատերազմի տարիներուն խորացած համայնքային բաժանումները այսօր կը վերադառնան նոր ձեւով՝ ատելախօսութիւն, ատելութեան քարոզներ եւ ներքին մրցակցութիւն։ Հոմսի մէջ ալեւի համայնքի անդամներու բողոքներուն մասնակցութիւնը կը մատնանշէ, որ իշխանութեան աւանդական աջակից յենարանը այլեւս ապահով չէ եւ դժգոհութիւնները համակարգային բնոյթ ստացած են։

3. Ապակեդրոնացման եւ ազատ արձակումներու պահանջներ- Բողոքի գործողութիւններու ժամանակ լսելի դարձած պահանջները՝ ապակեդրոնացում, տեղական կառավարման ընդլայնում, կալանաւորուածներու ազատ արձակում, կը վկայեն հասարակական պահանջներու նոր փուլի մը մասին, որ աւելի լայն ալիքէ մը կու գայ՝ քան միայն դժգոհութիւն մը։ Այս պահանջները կը ներգրաւեն քաղաքական, վարչական եւ նոյնիսկ տնտեսական բաղադրիչներ։

Թէ ի՞նչ է իշխանութեան արձագանգը՝ վերահսկողութեան եւ արդարացման միջեւ։ Բողոքի ցոյցերուն զուգահեռ՝ Սուրիոյ ներքին գործոց նախարարութեան բանբերը փորձեց ցոյց տալ, թէ պետութիւնը կը պահէ վերահսկողութիւնը՝ շեշտելով, որ անվտանգութեան ուժերը ապահոված են բողոքներու խաղաղ ընթացքը։ Սակայն, միեւնոյն ժամանակ կը հնչէր յստակ մեղադրանք։ Այդպէսով Սուրիոյ իշխանութիւնները կը յայտարարէին, որ բողոքի ալիքին աշխուժացումը կը վերագրուի արտաքին ուժերու փորձերուն՝ տարածաշրջանը անկայունացնելու մղումով։ Այս դասական մեկնաբանութիւնը կը նպատակադրէր հետեւեալները.

1. Ներքին դժգոհութիւնը ներկայացնել՝ որպէս արտաքին կառավարմամբ մարմին ստացած ալիք։

2. Ապահովել հաւատարիմ շրջանակներու համախմբումը։

3. Սահմանափակել բողոքներու դրդապատճառը՝ ներքին քաղաքական ու տնտեսական խնդիրներով։

Միեւնոյն ժամանակ, տեղական իշխանութիւններու ճնշումները՝ «տեղայնացնելու համար» բողոքները, կը ցուցադրեն կառավարման համակարգին անվստահութիւնը սեփական բնակչութեան հանդէպ՝ նոյնիսկ ապահով համարուած շրջաններու մէջ։

Այս բոլորը նշելէ ետք, հարկ է յիշեցնել, որ վերջին շրջանին Շարա այցելեց Սպիտակ տուն, ուր ընդունուեցաւ ԱՄՆ-ի նախագահ Տանըլտ Թրամփի կողմէ։ Դարակազմիկ համարուած այդ այցելութեան մասին տեղեկութիւնները ուշադրութեան արժանացան միջազգային մամուլի կարգ մը հեղինակաւոր աղբիւրներու կողմէ։ Ու այդ առումով ալ պարզ կը դառնար, որ ԱՄՆ-ի համար հիմնական եւ առաջնային օրակարգ կը մնան Սուրիա-Իսրայէլ յարաբերութիւններու հարցը, ինչպէս նաեւ Սուրիոյ ներքին պատերազմին մասնակցելու նպատակով այնտեղ մեկնած օտարազգի հազարաւոր զինեալներու հիմնախնդիրը։ ԱՄՆ-ի համար այս երկու իրողութիւնները ցայսօր ալ կը շարունակեն մնալ առանցքային, հակառակ անոր, որ Սուրիա-Իսրայէլ լարուածութիւ-նը սկսած է կերպով մը նուազիլ։ Անդին Շարայի համար էական հարց մըն է ԻՇԻՊ-ի («Իրաքի-Շամի իսլամական պետութիւն» ահաբեկչական խմբաւորում) դէմ պայքարը եւ օտարազգի հազարաւոր զինեալներու հարցը։ ԱՄՆ կը շարունակէ տարբեր հարթակներու վրայ խօսիլ եւ արտայայտել իր անհամաձայնութիւնը Շարայի գործելակերպին, հետեւաբար նաեւ անոր իշխանակարգին դէմ։

Իր կարգին, Շարա կտրուկ կ՚արձագանգէ՝ մերժելով բաժանումները։ Բողոքի ցոյցերէն անմիջապէս ետք, ան հաստատեց, որ անհնար է, թէ Սուրիոյ ծովափնեայ շրջանները ունենան ինքնուրոյն իշխանութեան հանգամանք կամ դրութիւն՝ մեկուսացած միւս շրջաններէն։ Խորքին մէջ, Շարայի այս խօսքերը հակազդեցութիւնն էին այն ձայներուն, որոնք շատ աշխոյժ կերպով սկսած էին հրապարակ նետուիլ եւ քննարկուիլ կարգ մը նահանգներու մէջ՝ «դաշնակցային կառավարաութիւն» մը ստեղծելու պահանջներուն կապակցութեամբ։

Ըստ Շարայի, թէեւ բողոքներու ընթացքին հնչած կարգ մը պահանջները արդար են, սակայն, դէպքերը ունին արտաքին մղումներ ու մեծ հաշուով՝ քաղաքականացած պահանջներ։ Ան այս առումով ըսաւ. «Վերջին օրերուն ականատես եղանք ժողովրդային բազմաթիւ եւ արդար պահանջներու, սակայն, անոնցմէ մէկ մասը քաղաքականացուած էր, եթէ ուզենք իրերը կոչել իրենց իսկ անունով։ Պետութիւնը ամբողջովին պատրաստ է լսելու բոլոր պահանջներն ու քննարկելու զանոնք լրջութեամբ»։

Ան նաեւ կը շեշտէր, որ Սուրիոյ աշխարհագրութիւնը փոխկապակցուած ու ամբողջական է եւ դժուար է անոր որեւէ բաժինը միւսէն առանձնացնել։ Այսինքն, չի կրնար ծովափը ունենալ իր առանձին իշխանութիւնը՝ մեկուսացած մնալով միւս շրջաններէն։ Անոր պաշարները ուղիղ կերպով կապուած են արեւելեան շրջանին հետ եւ հակառակը։ Առանց ծովային ելքի՝ Սուրիա կը կորսնցնէ իր ռազմավարական ու տնտեսական ներուժին հիմնական մասը։ «Մենք այսօր կը գտնուինք երկու առաքելութիւններու առջեւ. երկրի պաշտպանութիւնը ներքին եւ արտաքին վտանգներէն եւ տնտեսական զարգացումը», ըսաւ Շարա։

Այս ամբողջին մէջ անկարելի է մոռնալ Հոմսի  մէջ հայութեան գոյութիւնը։ Վերջին դէպքերուն ժամանակ հայութիւնը չէ տուժած եւ քաղաքի հայ բնակչութեան որեւէ վտանգ չի սպառնար։ Ի դէպ, Հոմսի հայ ընտանիքներու մէկ ներկայացուցիչը օրերս զրուցած է Հայաստանի Հանրային հեռուստաընկերութեան թղթակիցին հետ։ Ըստ իրեն՝ քաղաքի ընդհանուր վիճակը կայուն է եւ հարաւային թաղամասերուն մէջ անվտանգութեան ուժեր տեղակայուած են։

Հարկ է յիշեցնել, որ խնդրոյ առարկայ օրերուն, Հոմսի հարաւային ծայրամասերուն գտնուող Զայթալ գիւղէն ներս տղամարդ մը ու կին մը սպաննուած էին։ Սա պատճառ դարձած էր, որ համայնքային ներքին բախումներ բռնկին։ Ժա-մեր անց քաղաքի հարաւային թաղամասերուն մէջ պարետային ժամ յայտարարուած էր եւ ներքին անվտանգութեան ուժեր տեղադրուած էին՝ լարուած դրութիւնը վերահսկելու եւ քաղաքի անվտանգութիւնը ապահովելու համար։ Իր կարգին, Սուրիոյ պետական SANA գործակալութիւնը հաղորդած էր, որ Հոմսի հարաւային թաղամասերուն մէջ իրավիճակը արագօրէն կայունացած է եւ անվտանգութեան ուժերը բոլոր կարելի միջոցները գործադրած են՝ բնականոն կեանքը վերականգնելու համար։

Հոմսի հայ բնակիչները ըսած են նաեւ, որ սպանութիւնը, ըստ տեղացի բնակիչներու՝ հետեւանքը եղած է ցեղախումբերու միջեւ ծագած վէճի մը, որ ծաւալելով վերածուած է սպանութեան դէպքի, որմէ ետք ալ բողոքի ալիքը տարածուած է ողջ քաղաքով մէկ։

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան