ՀԱՄՈԶԻՉ ՅԱՂԹԱՆԱԿ
Թուրքիա երէկ ապրեցաւ հանրապետական շրջանի բախտորոշ օրերէն մին՝ խորհրդարանական ընտրութիւններուն առթիւ։ Սա թէ՛ նոր ընտրութիւն մըն էր եւ թէ, միեւնոյն ժամանակ, անցեալ Յունիսի 7-ին տեղի ունեցածին ձեւով մը կրկնութիւնը։ Արտասովոր ու միահիւսուած բազում հանգամանքներու ազդեցութեան ներքեւ տեղի ունեցաւ երէկուան քուէարկութիւնը եւ աւելի քան 85 տոկոսի համեմատութեան հասած մրցանիշային մասնակցութիւնն ալ վառ ապացոյց մըն էր այս ուղղութեամբ։ Արդիւնքները երեկոյեան ժամերուն եկան փաստել ԱՔ կուսակցութեան բացարձակ ու պատմական հերթական յաղթանակը։ Արդարեւ, վերջին քանի մը ամիսներուն ընթացքին ան յաջողած էր էապէս բարձրացնել իր քուէներուն համեմատութիւնը։ Այսպէս, ժողովուրդի անվերապահ զօրակցութեան առարկայ դառնալով՝ ԱՔ կուսակցութիւնը արժանացաւ քուէներու 49.4 տոկոսին եւ խորհրդարան մուտք գործեց 316 երեսփոխանով, ինչ որ լիուլի բաւարար է միահեծան իշխանութիւն մը կազմելու համար։ Այս յաղթանակը երկրի օրակարգէն ինքնաբերաբար դուրս թողած է նաեւ համախոհութեան մը ձեւաւորման անհրաժեշտութիւնը։
Բացի ԱՔ կուսակցութենէն, խորհրդարանի մէջ ներկայանալու իրաւունք ստացան նաեւ այլ երեք քաղաքական ուժեր։ Գլխաւոր ընդդիմադիրի դիրքը պահպանեց ՃՀՓ, որ 134 երեսփոխան պիտի ունենայ խորհրդարանէն ներս՝ ապահոված ըլլալով քուէներուն 25.4 տոկոսը։ ՄՀՓ տիրացաւ ձայներու 11.9 առ հարիւրին եւ ապահովեց 59 երեսփոխանական աթոռ։ ՀՏՓ 10.7 տոկոս ձայն առաւ եւ 59 պատգամաւորով խորհրդարան մուտք գործելու կարելիութեան տիրացաւ։ Այս երկու կուսակցութիւններու պարագային արդիւնքը հետաքրքրական է։ ՄՀՓ քուէներու համեմատութեան իմաստով թէեւ երրորդն է երկրին մէջ, սակայն խորհրդարանի երեսփոխաններու թիւին առումով՝ չորրորդը։ Իսկ ՀՏՓ, որ ձայներու ընդհանուր տոկոսով չորրորդ շարքի վրայ է, խորհրդարանի խմբակցութիւններուն երրորդը եղած է։ Անցեալ Յունիսի 7-ի քուէարկութեան արդիւնքին այս երկու կուսակցութիւնները ութսունական երեսփոխան ունեցած էին խորհրդարանէն ներս, հակառակ անոր, որ ՄՀՓ շուրջ 5 տոկոս աւելի բարձր քուէ ունէր ՀՏՓ-ի բաղդատմամբ։ Իսկ այս անգամ երկու կուսակցութիւններուն ալ քուէները նուազեցան լրջօրէն, սակայն խորհրդարանի խմբակցութիւններուն առումով անոնց հաւասարութիւնը վերջ գտաւ, ի նպաստ ՀՏՓ-ի կամ ի հաշիւ ՄՀՓ-ի։
Ընտրութեան արդիւնքին յայտնի դառնալէն վերջ, երեք ելոյթով հանդէս եկաւ Վարչապետ Ահմէտ Տավուտօղլու, որ իր ընտրաշրջանին՝ Գոնիայի մէջ հետեւեցաւ ամբողջ գործընթացին։ Ան նախ Գոնիայի կեդրոնին եւ աւելի վերջ ալ Մեւլանայի շիրմին մօտ ողջունեց իր կուսակցութեան համակիրները։ Բայց եւ այնպէս, ան բուն ելոյթը ունեցաւ Անգարայի մէջ, ըստ ընկալեալ սովորութեան։ Կէս գիշերուան ժամերուն Գոնիայէն Անգարա փութալով՝ Վարչապետ Տավուտօղլու ԱՔ կուսակցութեան կեդրոնատեղիի պատշգամէն արտասանեց խանդավառ ճառ մը։ Ընտրական յաղթանակը տօնախմբելու համար կուսակցութեան տասնեակ հազարաւոր համակիրները արդէն համախմբուած էին այնտեղ։ Հետեւաբար, Տավուտօղլուի ելոյթն ալ տեղի ունեցաւ հանրահաւաքի մը ձեւաչափին մէջ։
Ելոյթի սկիզբին վարչապետը մի առ մի անուններ թուարկելով ողջոյններ յղեց աշխարհի այն բոլոր շրջանները, ուր հետաքրքրութիւն կայ Թուրքիոյ նկատմամբ, ուր հետաքրքրութիւն կար այս ընտրութիւններուն նկատմամբ եւ ուր ցանկութիւն կար այս արդիւնքին ուղղութեամբ։ Այս շարքին մէջ Տավուտօղլու երկու անգամ թուարկեց Պաքուն, անգամ մըն ալ՝ Ղարաբաղը։
Ելոյթի առաջին բաժնին մէջ Ահմէտ Տավուտօղլու ընդգծեց մրցանիշային համեմատութեան հասած մասնակցութիւնը եւ արտայայտուած այս կամքին համար շնորհակալութիւն յայտնեց բոլորին, առանց կուսակցական խտրութեան։ Ան երախտագիտութեամբ արտայայտուեցաւ նաեւ Հանրապետութեան նախագահ Րէճէպ Թայյիպ Էրտողանի մասին։ Ըստ Տավուտօղլուի, ազգին եւ կուսակցութեան ճակատագիրը նոյնացած է, հին Թուրքիոյ մտայնութիւնը, քաոսն ու կուսակցութիւնները թաղուած են քուէատուփերու մէջ, իսկ իրենք անմիջապէս գործի պիտի լծուին նոր արշալոյսով՝ անվտանգ, կայուն եւ բարգաւաճ Թուրքիոյ մը առաջադրանքով։ Տավուտօղլու յայտնեց, որ մտահոգութիւնն ու անհանգստութիւնը այլեւս կը փոխարինուին յոյսի եւ ինքնավստահութեան կողմէ։ Ան համոզուած է, որ անցեալի վէճերը մէկ կողմ թողլով այլեւս պէտք է կեդրոնանալ ապագայի վրայ, որովհետեւ իրենք ունին մեծ նպատակներ ու երազներ։
Շեշտը դնելով կայունութեան ու վստահութեան վրայ՝ վարչապետը ըսաւ. «Թուրքիան խօսեցաւ, աշխարհ լսեց»։ Տավուտօղլու յայտնեց նաեւ, թէ երաշխաւորուած է երկրի 78 միլիոն քաղաքացիներէն իւրաքանչիւրին իրաւունքը անխտիր։ Թշնամանքը, քինախնդրութիւնը, բռնութիւնը պիտի կորսնցնեն եւ երկիրը պիտի ընթանայ զարգացման ճանապարհով։ Վարչապետը դիտել տուաւ, որ երկիրը դուրս պիտի բերեն բեւեռացումէ, բախումէ եւ լարուածութենէ։ «Այս ընտրութեան արդիւնքին չկայ պարտուող, յաղթանակ տարած է Թուրքիա՛ն, ազգը, ժողովրդավարութիւնը», շարունակեց ան եւ նշեց, թէ քաղաքացիներուն կողմէ փոխանցուած պատգամը տեղ պիտի գտնէ իշխանութեան օրակարգին վրայ։ Տավուտօղլուի խօսքով, Թուրքիա յաղթահարած է իր առջեւ յարուցուած խոչընդոտները, իսկ երէկուան յաղթանակը այս կամ այլ հատուածի մը չէ, այլ կը պատկանի ուղղակիօրէն 78 միլիոնին։
Տավուտօղլու ԱՔ կուսակցութեան կեդրոնատեղիի պատշգամէն յայտարարեց նաեւ, որ վերացած են Թուրքիոյ ապագային վերաբերեալ հարցականները՝ միշտ կրկնելով ժողովրդավարութիւնը, խաղաղութիւնն ու անդորրութիւնը։ «Սիրոյ հունտեր պիտի ցանենք», ըսաւ ան եւ աւելցուց, թէ բոլորի պարագային պատասխանատուութիւն պիտի ստանձնեն առանց խտրականութեան։ Նոյնիսկ անհատ մը պիտի չենթարկուի խտրականութեան կամ վանումի։ Զանազանութիւնները պիտի շարունակուին ընկալուիլ որպէս հարստութեան աղբիւր։ Վերջին տասներեք տարիներու ձեռքբերումներուն շրջագծով պիտի չապրուի յետընթաց մը։ Վարչապետին խօսքերով, իրենք ունին ամէն հարց լուծելու կամքը եւ նոր Թուրքիոյ մէջ երաշխաւորուած պիտի ըլլան ազատութիւններն ու անվտանգութիւնը։ Ան միւս կուսակցութիւններուն ալ կոչ ուղղեց, որպէսզի չըլլան բեւեռացումներ, քաղաքականութիւնը բնականոնանայ եւ որդեգրուի նոր սահմանադրութիւնը։
Ահմէտ Տավուտօղլուի համոզմամբ, երէկուան ընտրութիւնը հանրաքուէի մը բնոյթը ունէր՝ նոր Թուրքիա մը կերտելու ճանապարհին, իսկ ժողովուրդը վճռակամ զօրակցութիւն մը յայտնեց այս ուղղութեամբ։ «Նոր Թուրքիոյ կերտման գործընթացը կեանքի կը կոչուի ազգին կողմէ», յայտնեց Տավուտօղլու։
ՃԱԿԱՏԱԳՐԱԿԱՆ ԱՆԿԻՒՆԱԴԱՐՁ
Թուրքիա բոլորովին նոր իրադրութիւնով մը սկսած է ընտրութեան յաջորդած այս առաջին օրուան։ 1 Նոյեմբեր 2015 թուականը, անտարակոյս, պատմական անկիւնադարձ մը բնորոշած է երկրին տեսանկիւնէն։ Անցնող շուրջ հինգ ամիսներու անցումային ժամանակաշրջանն ալ եզրափակուած է՝ ուժերու նոր վերադասաւորումով մը։ Ճիշդ է, որ այդ նոր վերադասաւորումը չէ ծնած նոր իշխանութիւն մը, սակայն ամենակարեւորը այն է՝ որ նոր ու անվիճելի ամրութիւն մը ապահոված է իշխանութեան։ Ուժերու նոր վերադասաւորումը եկած է վերահաստատել ԱՔ կուսակցութեան իշխանութիւնը։ Ամիսներ շարունակ ելեւէջներ ապրելէ վերջ, Թուրքիա ամուր կամք մը արտայայտած է՝ կայունութեան նաւահանգիստէն չհեռանալու, երկրին հաւասարակշռութիւնները արմատական ցնցումներէ զերծ պահելու ուղղութեամբ։ Անգարայի համայնապատկերը այսօր յստակ է անբաղդատելիօրէն, ինչ որ իսկական ու ամբողջական յաղթանակ մըն է երկրին տեսակէտէ։ Ընտրութիւնը ապահոված է բազմաթիւ հարցականներու կրճատումը, ինչ որ, նոյնպէս, իսկական ու ամբողջական ձեռքբերում մըն է sժողովրդավարութեան տեսակէտէ։ Հուրով եւ սուրով ուժասպառ հարեւաններով շրջապատուած միջավայրի մը մէջ, ժողովուրդը շատ հեռատես ու պատասխանատու նախընտրութիւնով մը երկրին առջեւ հարթած է նոր ճանապարհ մը։ Պարզ է, որ համաշխարհային առկայ պայմաններով փշազերծ վարդաստանի մը պիտի չվերածուի Թուրքիան, սակայն ԱՔ կուսակցութիւնը բաւարար փորձառութիւն ունի՝ երկիրը այս տարածքաշրջանին մէջ կայունութեան կղզիի մը վերածելու կամ այդպէս պահպանելու համար։ Երկրի ղեկավարութեան այսօր ապահովածը քիչ բան չէ եւ անհրաժեշտ բոլոր նախադրեալները կ՚ընձեռէ վերահաստատեալ դիրքերով շարունակելու համար վերելքի ճանապարհը։
Անցեալ Յունիսի 7-ին տեղի ունեցած ընտրութիւնները Թուրքիոյ մէջ իրերայաջորդ երեք ընտրութիւններով՝ շուրջ մէկուկէս տարուան գործընթացի մը եզրափակիչ հանգրուանը պիտի բնորոշէին։ Բայց այդպէս չեղաւ, որովհետեւ վերջին փուլին անկանխատեսելի պարագաներ գոյացան։ Այսօր, ընդհանուր առմամբ, կարելի է ըսել, որ այդ մէկուկէս տարուան գործընթացը աւարտին հասած եղաւ շուրջ կէս տարուան յապաղումով մը։ Եւ այդ աւարտը, միեւնոյն ժամանակ, եղաւ տրամաբանական, որովհետեւ խորքին մէջ այդ մօտաւորապէս կէս տարին մսխուած չեղաւ։ Կարելի է ըսել, որ այդ կէս տարին շատ աւելի արդիւնաւէտ ձեւով ապրիլ հնարաւոր էր, սակայն այսօրուան արդիւնքը այդ բացը հաւասարակշռելու համար լրիւ բաւարար է։ Ինչպէս կը մատնանշեն նաեւ զանազան քաղաքական մեկնաբաններ, Թուրքիոյ քաղաքական թատերաբեմին վրայ ձեւաւորուեցաւ ամուր կեդրոն մը։ Մօտաւոր անցեալին ստեղծուած լուրջ բեւեռացումներէ վերջ՝ հասարակութիւնը լիցքաթափուեցաւ նկատելիօրէ։ Սա է պատճառը, որ թէ՛ իշխանութեան եւ թէ ընդդիմութեան ճամբարներուն յառաջատարները դարձան չափաւոր եւ հաւասարակշռուած ուժեր, որոնք արկածախնդրութեան մարմնաւորումները, ծայրայեղութիւններու խորհրդանշանը չեն յաչս ժողովուրդին։ Եթէ այս ընտրութիւններուն բացարձակ յաղթանակ տարած է ԱՔ կուսակցութիւնը, ապա դժուարին ընտրապայքարէ մը առանց կորուստի դուրս գալով՝ ՃՀՓ-ն ալ հասած է անանտեսելի արդիւնքի մը։ Այսքան մեծ ընտրազանգուած մը այս ընտրութիւններուն փոխած է իր ուղղութիւնը, սակայն ՃՀՓ համախումբ պահած է իր ընտրազանգուածը։ Այս փուլի իրականութեան տեսանկիւնէն սա արհամարհելի արդիւնք մը չէ։
ԱՔ կուսակցութիւնը եւ ՃՀՓ-ն նոր խորհրդարանին մէջ պիտի ըլլան երկրի հիմնական երկու քաղաքական հոսանքներուն ժառանգորդները, այդ դպրոցներուն ներկայացուցիչները՝ ձեւաւորելով նաեւ լուրջ կեդրոն մը. առանցքներ, որոնց ձգողականութիւնը պիտի ըլլայ բարձր։ Յարաբերաբար աւելի արմատական տրամադրութիւններով միւս երկու կուսակցութիւնները՝ ՄՀՓ եւ ՀՏՓ այս ընտրութիւններէն դուրս եկան զգալիօրէն ցնցուած դիրքերով։ Լաւատեսութենէ չհեռանալու համար, կարելի է հարցը դիտարկել հետեւեալ մօտեցումով. վերջին հաշուով լաւ է, որ անոնք ալ յաջողեցան մուտք գործել խորհրդարան, սակայն շատ սահմանափակ ագդեցութիւնով։ Եթէ անոնք դուրս մնային խորհրդարանէն, ապա պիտի փորձէին հանրութեան ներկայանալ՝ որպէս տուժած։ Մինչդեռ, հիմա չունին այդ հնարաւորութիւնը, սակայն խորհրդարանէն ներս պիտի ըլլան տկար գործօններ։ Կուսակցութիւնները կրնան ապրիլ վերիվայրումներ, եթէ առողջ ինքնաքննադատութեան շրջաններէ անցնին, ապա կրնան յաղթահարել այդ բոլորը։ Առկայ համայնապատկերը, սակայն, ընտրողներու ճարտարութեան արդիւնքն է։ Այսինքն, մէկ կողմէ կայ չորս կուսակցութիւններէ բաղկացեալ, անվիճելիօրէն բարձր ներկայացուցչական ներուժով խորհրդարան մը, որ կը ցոլացնէ ժողովուրդին կամքը։ Երեւակայեցէք, խորհրդարանէ դուրս մնացած կուսակցութիւններու շարքին նոյնիսկ մէկ հատը չէ յաջողած մէկ տոկոս համեմատութեամբ քուէ ապահովել։ Նոր խորհրդարանին մէջ կեդրոնական անանտեսելի առանցք մը ձեւաւորուած է չափաւոր ուժերով, ընդդիմութիւնը ներկայ է իր ամբողջ բազմազանութիւնով։ Եւ միւս կողմէ ալ երկիրը տիրացած է շատ ամուր իշխանութեան մը, ինչ որ բացառապէս երաշխիք մըն է անոր ապագային տեսանկիւնէն։ Այս բոլորին ընտրութեան մը արդիւնքին նոյնաժամանակ ապահովուած ըլլալը, այդ ալ փոթորկալից անցումային շրջանէ մը վերջ, Թուրքիոյ տեսանկիւնէն վիթխարի նուաճում մը կը նշանակէ։ Տեսանելի ապագային այլեւս ընտրութիւն մը պիտի չզբաղեցնէ երկրին օրակարգը։ Սա կ՚ենթադրէ նաեւ միջկուսակցական յարաբերութիւններու յարաբերական լիցքաթափում։ Սա կ՚ենթադրէ նաեւ բնականոն աշխատանքի նոր շրջան մը, ինչու չէ նաեւ խորհրդարանէն ներս։ Հետեւաբար, հիմքեր կան յուսադրուելու համար ժողովրդավարութեան կատարելագործման, հիմնական ազատութիւններու ամրապնդման, տնտեսական վերելքի եւ երկրի համընդհանուր ոստումին ուղղութեամբ։
Ընդհանուր իրադրութեան մեկնաբանութենէն վերջ, կ՚արժէ մասնաւոր քանի մը հանգամանք ընդգծել զուտ ԱՔ կուսակցութեան կտրուածքով։ Ընտրութեան արդիւնքը կու գայ անհերքելիօրէն ապացուցանել, որ այս կուսակցութիւնը լաւագոյնս արժեւորած է վերջին շուրջ կէս տարուան անցումային շրջանը։ Հանրապետութեան նախագահ Էրտողան եւ Վարչապետ Տավուտօղլու իսկապէս օրինակելի ձեւով կառավարած են այդ գործընթացը՝ դիմագրաւելով նաեւ լուրջ մարտահրաւէրներ։ Եթէ մինչեւ այսօր այս կուսակցութիւնը քանիցս փաստած էր իր ընտրազանգուածին հետ նոյնանալու ընդունակութիւնը, ապա այս անգամ ապացուցանեց նաեւ՝ անոր կողմէ իրեն հասցէագրուած քննադատական պատգամին առաւելագոյն արդիւնաւէտութեամբ եւ համոզիչ ձեւով ներթափանցելու կարողութիւնը։ Մէկ կողմէ Էրտողանի մարմնաւորած կերպարը ամենայն պատկառանքով պահպանելով, իսկ միւս կողմէ նոր կուսակցապետին հեղինակութիւնը գագաթին հասցնելով՝ այս կուսակցութիւնը արդէն նոր մեկնարկ մը կ՚ողջունէ իր տասներեք տարուան միահեծան իշխանութենէն վերջ։ Ժողովրդականութեան աննախընթաց համեմատութեամբ, հասարակական ամուր կռուաններով՝ ԱՔ կուսակցութիւնը նոր սկիզբ մը կ՚առնէ իր իշխանութեան ճանապարհորդութեան ամբողջին մէջ։ Սա ինքնահաստատման ու ինքնավստահութեան, թարմ եռանդի ու նոր տեսլականի խաչմերուկն է անոր տեսանկիւնէն, նոր Թուրքիա մը կերտելու կարգախօսին բիւրեղացեալ գագաթներէն մին։
Երկիրը այսօր համախումբ կը դիմաւորէ իր առջեւ ուրուագծուած նոր հորիզոնը։