Երախտաշատ Հոգեւորականը՝ ՇԱՀԷ ԱՐՔ. ԱՃԵՄԵԱՆ

Ե­րե­ւա­նի Պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նի Աս­տուա­ծա­բա­նա­կան կաճառին մէջ, կա­տա­րուե­ցաւ վե­րա­բա­ցու­մը «Ա­ճե­մեան» գրա­դա­րա­նին: Մաս­նա­գի­տա­կան կեդ­րոն մըն էր, որ ե­րախ­տա­շատ հո­գե­ւո­րա­կա­նը կը կա­տա­րէր այս հիմ­նար­կին նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ, Խորհր­դա­յին կար­գե­րու փլու­զու­մէն ան­մի­ջա­պէս ետք, Եր­րորդ Հան­րա­պե­տու­թեան ա­ռա­ջին օ­րե­րուն հո­գե­ւոր կրթու­թեան ճա­նա­պարհ մը ցոյց տա­լու հա­մալ­սա­րա­նա­կան մեր ու­սա­նող­նե­րուն հա­մար: Ամ­բող­ջու­թեամբ ի՛ր աշ­խա­տան­քին վաս­տա­կո­վը ա­հա այ­սօր քսան տա­րի­նե­րէ ի վեր կը շա­րու­նա­կէ գոր­ծել այս հիմ­նար­կը:

Գրա­դա­րա­նին հան­դի­սա­ւոր բաց­ման ա­րա­րո­ղու­թեան ներ­կայ էին ու­սա­նող­ներ, շրջա­նա­ւարտ­ներ, դա­սա­խօս­ներ եւ հա­սա­րա­կու­թեան հետ կա­պե­րու գի­ծով տնօ­րէն Ռու­բէն Մար­կո­սեան: Յատ­կա­պէս Նիւ Ճըր­զիէն ժա­մա­նած էր եր­ջան­կա­յի­շա­տակ Շա­հէ Արք. Ա­ճե­մեա­նի եղ­բօր դուստ­րը՝ Տիա­նա Մխի­թա­րեան (եւ իր ա­մու­սի­նը՝ Չար­լին), որ հիմ­նա­դիրն էր ե­ղած «Ա­ճե­մեան» բա­րե­գոր­ծա­կան հիմ­նար­կին: Ներ­կայ էր նաեւ Խա­չա­տուր Ա­բո­վեա­նի ա­նուան ման­կա­վար­ժա­կան հա­մալ­սա­րա­նի նա­խա­գահ Փրոֆ. Ռու­բէն Միր­զա­խա­նեան:

Այս առ­թիւ խօսք կ­՚առ­նէ Աս­տուա­ծա­բա­նա­կան կաճառի վերատեսուչ Ա­նու­շա­ւան Եպսկ. Ժամ­կո­չեա­նը, որ կու տայ գրա­դա­րա­նին (ո­րուն գիր­քե­րուն ամ­բող­ջու­թիւ­նը նուէր տրուած էր Ա­ճե­մեան Սրբա­զա­նին կող­մէ - մի­ջազ­գա­յին տա­րո­ղու­թեամբ հարս­տու­թիւն մը, որ տաս­նա­մեակ­ներ ամ­բողջ ան գուր­գու­րան­քով հա­ւա­քած ու պա­հած էր - ա­ւե­լի քան 4000 գիրք, երբ ան կը գտնուէր նախ Լի­բա­նան ու ա­պա՝ Ե­րու­սա­ղէմ):

Խօսք կ­՚առ­նէ նաեւ Ռու­բէն Մար­կո­սեան ը­սե­լով. «Որ­պէս­զի հա­մալ­սա­րա­նա­կան մի­ջա­վայ­րը, կրթու­թիւնն ու ինք­նու­րոյն աշ­խա­տան­քը բա­ւա­րար չա­փով ու բարձր մա­կար­դա­կով կա­րե­նան ի­րա­կա­նա­ցուիլ, մենք նմա­նօ­րի­նակ ըն­թեր­ցաս­րահ-գրա­դա­րան­նե­րու կա­րի­քը ու­նինք: Բա­ցի այդ, մենք փաս­տօ­րէն խորհր­դան­շա­կան մուտ­քով կը նշենք Աս­տուա­ծա­բա­նու­թեան կաճառի 20-ա­մեա­կը»:

Տիա­նա Մխի­թա­րեան, որ ա­տե­նադպ­րու­հին է Մե­ծա­գոյն Նիւ Եոր­քի Թէ­քէեան մշա­կու­թա­յին միու­թեան մայր վար­չու­թեան եւ ան­դա­մու­հին՝ Ռամ­կա­վար ա­զա­տա­կան կու­սակ­ցու­թեան (ՌԱԿ) Նիւ Եորք-Նիւ Ճըր­զիի Ար­մե­նա­կան-Յով­սէ­փեան ա­կու­մբին, մեծ գուր­գու­րանք ու հո­գա­ծու­թիւն կը ցու­ցա­բե­րէ ազ­գա­յին եւ միու­թե­նա­կան բո­լոր խա­ւե­րու գոր­ծու­նէու­թիւն­նե­րուն:

Ո՞Վ ԷՐ ՇԱ­ՀԷ ԱՐՔ. Ա­ՃԵ­ՄԵԱՆ

Ա­ւա­զա­նի ա­նու­նով Յով­հան­նէս, ծնած է Հա­լէպ, Յու­լիս 24, 1926-ին, յար­կին տակ ա­րաբ­կիր­ցի Ար­մէն եւ Տիգ­րա­նու­հի (Շահ­վե­քի­լեան), ո­րոնք կա­նու­խէն հաս­տա­տուած են Սու­րիոյ այդ վա­ճա­ռա­շատ քա­ղա­քը։ Նա­խակր­թու­թիւ­նը ստա­ցած է տեղ­ւոյն Ազ­գա­յին Հայ­կա­զեան վար­ժա­րա­նին մէջ, ա­պա յա­ճա­խած է Մխի­թա­րեան հայ­րե­րու վար­ժա­րա­նը (1937-38) եւ Ֆրէր Մա­րիսթ­նե­րու գո­լէ­ճը, զոր աար­տած է 1943-ին։ Նոյն տա­րին ըն­դու­նուած է Կի­լի­կիոյ Կա­թո­ղի­կո­սու­թեան Ան­թի­լիա­սի դպրե­վան­քը, ո­րուն Ըն­ծա­յա­րա­նի բա­ժի­նը ա­ւար­տե­լով 1947-ին կու­սակ­րօն քա­հա­նայ ձեռ­նադ­րուած է Դե­րե­նիկ Եպսկ. Փո­լա­տեա­նի ձե­ռամբ։

1948-1951-ին իբ­րեւ Նու­պա­րեա­նի սան հե­տե­ւած է Պրիւք­սէ­լի եւ Լու­վե­նի հա­մալ­սա­րան­նե­րուն աս­տուա­ծա­բա­նու­թեան եւ փի­լի­սո­փա­յու­թեան դա­սըն­թացք­նե­րուն եւ Պսա­կա­ւոր Ա­րուես­տից աս­տի­ճան ստա­ցած, ա­պա տոք­թո­րա­կան աս­տի­ճան՝ փի­լի­սո­փա­յու­թեան եւ գրա­կա­նու­թեան մէջ։ 1951-ին կը պատ­րա­տէ եւ կը հրա­տա­րա­կէ «Քե­րա­կա­նու­թիւն ա­րա­բե­րէն լե­զուի» դա­սա­գիր­քը։ Ան­թի­լիաս վե­րա­դառ­նա­լով ու­սուց­չա­կան պաշ­տօն վա­րած է դպրե­վան­քին եւ Պէյ­րու­թի Հայկական բարեգործական ընդհանուր միութեան (ՀԲԸ­Մ) Յո­վա­կի­մեան-Մա­նու­կեան ման­չե­րու երկ­րոր­դա­կան վար­ժա­րա­նին մէջ, դա­սա­ւան­դե­լով Հայ Ե­կե­ղեց­ւոյ պատ­մու­թիւն։ 1952-56-ին ե­ղած է Կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նի դի­ւա­նա­պե­տը։

Ան­թի­լիա­սի ե­կե­ղե­ցա­կան տխուր տագ­նա­պի օ­րե­րուն, մնա­ցած է ուխ­տա­պահ՝ մայ­րա­վան­քի միւս ե­կե­ղե­ցա­կան միա­բա­նու­թեան հետ, ու այդ պատ­ճա­ռով ալ բռնի դուրս հա­նուած է վան­քէն Դաշ­նակ­ցու­թեան կող­մէ։ 1960-ին (մին­չեւ 1994) ան­դա­մակ­ցած է Ե­րու­սա­ղէ­մի հա­յոց Սրբոց Յա­կո­բեանց միա­բա­նու­թեան, վա­րե­լով Ս. Ա­թո­ռին դի­ւա­նա­պե­տի, կա­լուա­ծոց տե­սու­չի պաշ­տօն­նե­րը։ Դի­մե­լով Իս­րա­յէ­լի ա­ռա­ջին նա­խա­գահ Պէն Կու­րիո­նին՝ վե­րաքն­նու­թեան են­թար­կած է Եա­ֆա­յի, Հայ­ֆա­յի եւ Ռամ­լէի վան­քա­պատ­կան կա­լուած­նե­րու գո­յա­վի­ճա­կը եւ կրցած է զա­նոնք վե­րա­դարձ­նել Պատ­րիար­քու­թեան իշ­խա­նու­թեան։

Շա­հէ Սրբա­զան տասնվեց տա­րի կը վա­րէ «Սիո­ն» պաշ­տօ­նա­թեր­թին խմբագ­րու­թիւ­նը, վե­րա­նո­րո­գե­լով եւ ար­դիա­կա­նաց­նե­լով վան­քին տպա­րա­նը։ Ե­ղած է տե­սուչ (1960-1982) եւ ու­սու­ցիչ Ժա­ռան­գա­ւո­րա­ցին դա­սա­ւան­դե­լով՝ նախ­նա­կան փի­լի­սո­փա­յու­թիւն։ Ֆրան­սե­րէն լե­զուով 1963-ին կը հրա­տա­րա­կէ «Հա­յաս­տա­նեայց Ե­կե­ղե­ցի» իր աշ­խա­տա­սի­րու­թիւ­նը։

Բո­վան­դակ այս տա­րի­նե­րուն ջերմ գոր­ծակ­ցու­թիւն ու­նե­ցած է ըլ­լա՛յ Լի­բա­նա­նի եւ նաեւ՝ Ա­մե­րի­կա­յի ՌԱ­Կ-ի պա­տաս­խա­նա­տու ղե­կա­վա­րու­թեան հետ։ Փրոֆ. Բա­րու­նակ Թով­մա­սեա­նի հետ ու­նե­ցած է յա­ճա­խա­կի հան­դի­պում­ներ՝ Հա­յաս­տա­նեայց Ե­կե­ղե­ցին յու­զող եւ ե­կե­ղեց­ւոյ երկ­պա­ռակ­տու­մը կան­խող հար­ցե­րու կա­պակ­ցու­թեամբ։ Իսկ Լի­բա­նա­նի քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազ­մի նա­խօ­րէին ե­ղած է օգ­տա­կար ՌԱ­Կ-ի մար­տա­կան ու­ժե­րուն, օ­րին ա­նոնց հասց­նե­լով պէտք ե­ղած ռազ­մամ­թեր­քը, ա­պա­հո­վե­լու հա­մար հա­յաբ­նակ թա­ղե­րու մեր ազ­գաբ­նակ­չու­թեան ա­պա­հո­վու­թիւ­նը։ Մնա­յուն սի­րա­լիր յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ շա­րու­նա­կած է պա­հել այ­նու­հե­տեւ ՌԱ­Կ-ի ա­մե­րի­կաբ­նակ ղե­կա­վար­նե­րուն հետ եւ յատ­կա­պէս՝ Հայ­կեն­ցի, Ա­զա­տեա­նի եւ Կէօն­ճեա­նի հետ, շա­րու­նա­կել կա­րե­նա­լու հա­մար պա­հել ազ­գա­յին ե­կե­ղե­ցա­կան ա­ւան­դա­կան գի­ծը սփիւռ­քեան տա­րած­քին, ա­պա­հո­վե­լով քա­ղա­քա­կան հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն մը ազ­գա­յին քա­ղա­քա­կան կեան­քէն ներս։ Քա­ջա­լե­րած է ՌԱ­Կ-ի հայ­րե­նա­նուէր ու­ղե­գի­ծը, իր ամ­բող­ջու­թեա­նը մէջ։

1960-էն սկսեալ, ան­դադ­րում նուի­րու­մով դի­մած է սփիւռ­քա­հայ բա­րե­րար­նե­րուն եւ մե­ծա­գու­մար նուի­րա­տուու­թիւն­ներ ա­պա­հո­ված է, այդ ե­ղած է ա­ռա­ւե­լա­բար իր ու­նե­ցած հմայ­քին ու ան­հա­տա­կա­նու­թեան շնորհ­նե­րուն պատ­ճա­ռով, Ե­րու­սա­ղէ­մի Պատ­րիար­քա­րա­նին շի­նա­րա­րա­կան զա­նա­զան ծրա­գիր­նե­րուն ի­րա­գործ­ման հա­մար։ Նոյն­պէս ա­պա­հո­ված է «Գա­լուստ Կիւլ­պէն­կեան» հիմ­նար­կու­թե­նէն գու­մար մը՝ հայ գաղ­թա­կան­նե­րուն հա­մար երեսուներկու յար­կա­բա­ժին­նե­րու կա­ռուց­ման ի խնդիր։ Կա­ռու­ցել տուած է «Ա­լեք եւ Մա­րի Մա­նու­կեա­ն» նոր ժա­ռան­գա­ւո­րա­ցի շէն­քը եւ վե­րա­նո­րո­գել տուած է թան­գա­րա­նը եւ կո­չած՝ Հե­լէն եւ Է­տուըրտ Մար­տի­կաեան բա­րե­րար ա­մո­լին ա­նու­նով։ Սկսած է վե­րա­կա­ռուց­ման աշ­խա­տանք­նե­րուն Ս. Փրկիչ ե­կե­ղե­ցիին, որ դժբախ­տա­բար, մին­չեւ այ­սօր կը մնայ ա­նա­ւարտ։

Ամ­մա­նի նո­րա­կա­ռոյց ե­կե­ղեց­ւոյ եւ վար­ժա­րա­նին հա­մար ա­պա­հո­ված է մե­ծա­գու­մար նուի­րա­տուու­թիւն­ներ։ Ա­նոնք մին­չեւ այ­սօր կը ծա­ռա­յեն ի­րենց նպա­տա­կին։ Նաեւ՝ Ամ­մա­նի մէջ կա­ռու­ցա­նել տուած է Ազ­գա­յին Մար­զա­կան եւ մշա­կու­թա­յին միու­թեան (ԱՄՄ) գոր­ծա­ծու­թեան հա­մար ե­կե­ղեց­ւոյ կից կեդ­րո­նը, որ կը ծա­ռա­յէ նաեւ Յոր­դա­նա­նի ՌԱ­Կ-ի գոր­ծու­նէու­թեան եւ նպա­տակ­նե­րուն հա­մար։

1962-էն սկսեալ ան­դամ է World Council of Churches-ի, ո­րուն Կեդ­րո­նա­կան վար­չու­թեան մաս կը կազ­մէ 1978-ին։ 1975-ին Վազ­գէն Ա. Հայ­րա­պե­տին կող­մէ կը նշա­նա­կուի Հա­յաս­տա­նեայց Ե­կե­ղեց­ւոյ ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը այդ մարմ­նին մէջ։

Իր ջան­քե­րով 1988-ին ա­րեւմ­տա­հայ լե­զուով կը հրա­տա­րա­կուի The Psalms of David 1868-ի Ե­րու­սա­ղէմ տպուած բնագ­րին վրայ եւ 1992-ին «Կիւլ­պէն­կեան» հաս­տա­տու­թեան մե­կե­նա­սու­թեամբ՝ Grand Catalogue des Manuscripts Arméniens de la Bible կո­թո­ղա­յին գոր­ծը։

1982-ին հիմ­նած է Ե­րու­սա­ղէ­մի Ձի­թե­նեաց լե­րան Հայ­կա­կան ա­ւե­տա­րա­նի կեդ­րո­նը նպա­տակ ու­նե­նա­լով Ա­ւե­տա­րա­նի հա­յե­րէն թարգ­մա­նու­թեան եւ Հա­յաս­տա­նեայց Ե­կե­ղեց­ւոյ հետ կա­պուած պատ­մա­կան տուեալ­նե­րու հե­տա­զօ­տու­թիւ­նը։

Իբ­րեւ նուի­րակ՝ այ­ցե­լած է Եւ­րո­պա­յի, Հա­րա­ւա­յին եւ Հիւ­սի­սա­յին Ա­մե­րի­կա­նե­րու հայ գա­ղութ­նե­րը, Ս. Յա­րու­թեան տա­ճա­րի նո­րո­գու­թեանց հա­մար նուի­րա­հա­ւաք կա­տա­րե­լով մեծ յա­ջո­ղու­թիւն ար­ձա­նագ­րե­լով։ 1965 Նո­յեմ­բեր 7-ին ե­պիս­կո­պոս ձեռ­նադ­րուած է Մայր Ա­թոռ Ս. Էջ­միած­նի մէջ եւ 1973-ին՝ կը շնոր­հուի ի­րեն ար­քու­թեան աս­տի­ճան։

Ան կը դառ­նայ ար­դի հայ ե­կե­ղե­ցա­կա­նու­թեան ա­մե­նէն զար­գա­ցած, ձեռն­հաս, լե­զուա­գէտ, նրբա­միտ ու դի­ւա­նա­գէտ դէմ­քե­րէն մէ­կը։ Ան իր ա­զատ ժա­մե­րուն կը ստո­րագ­րէ նաեւ կրօ­նա­կան-ի­մաս­տա­սի­րա­կան խօս­քե­րով է­ջեր։ Ու­նի ու­սում­նա­սի­րու­թիւն մը Ե. դա­րու հայ ի­մաս­տա­սէր­նե­րու մա­սին։

Ա­րաբ-իս­րա­յէ­լեան եօթ­նօ­րեայ պա­տե­րազ­մին՝ 1967-ին, շնոր­հիւ Ե­ղի­շէ Պատ­րիար­քին ու մա­նա­ւա՛նդ իր նուրբ դի­ւա­նա­գի­տու­թեան, Սուրբ Քա­ղա­քի, Պա­ղես­տի­նի գրա­ւեալ շրջան­նե­րու եւ Իս­րա­յէ­լի հա­յա­պատ­կան կա­լուած­նե­րը, կա­րե­լիի սահ­մա­նին մէջ ա­պա­հով գո­յա­վի­ճակ մը կրնան ձեռք ձգել իս­րա­յէ­լեան կա­ռա­վա­րու­թեան կող­մէ, ո­րուն իշ­խա­նա­ւոր­նե­րէն Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րար Մո­շէ Տա­յա­նի, Ե­րու­սա­ղէ­մի նա­հան­գա­պետ Ռա­ֆա­յէլ Լե­ւիի եւ Ե­րու­սա­ղէ­մի քա­ղա­քա­պետ Թե­տի Քո­լէ­կի հետ ի­րենց ու­նե­ցած բա­րի յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը պատ­ճառ կ­՚ըլ­լան ան­սա­սան պա­հե­լու վա­նա­պատ­կան շատ մը կա­լուած­ներ, հա­կա­ռակ այս եր­կու­քին սի­րա­լիր յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րուն նաեւ՝ Յոր­դա­նա­նի Հիւ­սէյին թա­գա­ւո­րին եւ պա­ղես­տի­նեան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն։

1975-1985 տա­րի­նե­րուն Շա­հէ Սրբա­զան ան­դամ է Մայր Ա­թո­ռի Գե­րա­գոյն խոր­հուր­դին։ Սրբա­զա­նին մնա­յուն գուր­գու­րան­քին ար­ժա­նա­ցած է Մայր Ա­թո­ռի ան­սա­սա­նու­թիւ­նը, բար­գա­ւա­ճու­մը, միջե­կե­ղե­ցա­կան ու միջյա­րա­նուա­նա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը։ Զոյգ Հո­գե­ւոր ճե­մա­րան­նե­րէն՝ Գէոր­գեանէն եւ Վազ­գէ­նեանէն ներս հո­գե­ւոր դաս­տիա­րա­կու­թեան, ե­կե­ղե­ցա­կան պատ­րաս­տու­թեան, հա­մաշ­խար­հա­յին եւ ազ­գա­յին գրա­կա­նու­թեան թէ գի­տե­լիք­նե­րու ու­սուց­ման կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը ե­ղած են իր հիմ­նա­հար­ցե­րը։

1994-ին, Շա­հէ Սրբա­զան կը տե­ղա­փո­խուի վերջ­նա­կա­նա­պէս Հա­յաս­տան եւ կը նա­խա­ձեռ­նէ Ե­րե­ւա­նի Պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նէն ներս Աս­տուա­ծա­բա­նա­կան կաճառի հիմ­նար­կու­մին, ո­րուն հիմ­նադ­րու­թեան նիւ­թա­կան պար­տա­ւո­րու­թիւ­նը ստանձ­նե­լէ բա­ցի եւ Սուրբ Գրա­յին, աս­տուա­ծա­բա­նա­կան իր հա­րուստ գրա­դա­րա­նը նուի­րե­լէ բա­ցի, կը գծէ դպրո­ցին դա­սա­ւան­դու­թեան ծրա­գի­րը, հիմք ու­նե­նա­լով հա­մաշ­խար­հա­յին վարկ վա­յե­լող տար­բեր աս­տուա­ծա­բա­նա­կան վար­ժա­րան­նե­րու դա­սա­ցու­ցակ­նե­րը։

Կը վախ­ճա­նի Յու­լիս 13, 2005-ին, Ե­րե­ւա­նի մէջ, 79 տա­րե­կա­նին։

ՅԱ­ԿՈԲ ՎԱՐ­ԴԻ­ՎԱ­ՌԵԱՆ