Երեքին ալ բարի երթ… - Ա -

26-րդ գու­մար­ման Թուր­քիոյ Ազ­գա­յին մեծ ժո­ղո­վը ե­րէկ պաշ­տօ­նա­պէս աշ­խա­տան­քի ձեռ­նար­կեց նո­րըն­տիր ե­րես­փո­խան­նե­րու երդ­ման հան­դի­սա­ւոր ա­րա­րո­ղու­թիւ­նով։ Ե­րէկ գու­մա­րուած խորհր­դա­րա­նը մեծ նե­րուժ մը ու­նի՝ մօ­տա­ւոր ա­պա­գա­յին երկ­րի կա­յու­նու­թիւնն ու զար­գա­ցու­մը ե­րաշ­խա­ւո­րե­լու տե­սան­կիւ­նէն։ Յու­նի­սի 7-ին տե­ղի ու­նե­ցած խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րուն եւ նա­խոր­դած նա­խա­գա­հա­կան ու տե­ղա­կան ինք­նա­կա­ռա­վար­ման մար­մին­նե­րու ընտ­րու­թիւն­նե­րուն եր­կա­րաձ­գեալ ո­դի­սա­կա­նը գործ­նա­կա­նօ­րէն իր ա­ւար­տին հա­սաւ Նո­յեմ­բե­րի 1-ին կրկնուած (կամ վա­ղա­հաս) ընտ­րու­թիւն­նե­րով։ Թէեւ ա­մե­նաս­կիզ­բին այդ ե­րե­քը կը հա­մա­րուէին ամ­բողջ մը, սա­կայն, ա­մառ­նա­մու­տին Թուր­քիան այն­պի­սի թիւր­պիւ­լան­սի մը մէջ մտաւ, որ Նո­յեմ­բե­րի 1-ին բախ­տո­րոշ նշա­նա­կու­թիւ­նը բազ­մա­պատ­կուե­ցաւ ան­բաղ­դա­տե­լիօ­րէն։ Այ­սօր այ­լեւս երկ­րի քա­ղա­քա­կան բե­մա­հար­թա­կին վրայ ապրուած է ու­ժե­րու վե­րա­դա­սա­ւո­րում մը։ Կարգ մը քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րը ամ­րապն­դած են ի­րենց դիր­քը, իսկ ա­նոնց­մէ ո­մանք ալ՝ տկա­րա­ցած։ Իր ամ­բող­ջին մէջ, խորհր­դա­րա­նի ներ­կա­յա­ցուց­չա­կան հան­գա­ման­քը բա­ւա­կան ու­ժե­ղա­ցած է, իսկ միա­հե­ծան իշ­խա­նու­թիւ­նը տե­ւա­կա­նաց­նե­լու հնա­րա­ւո­րու­թեան տի­րա­ցած ԱՔ կու­սակ­ցու­թեան հա­սա­րա­կա­կան յե­նա­րան­նե­րը ա­ւել­ցած են լրջօ­րէն։

Ընդ­հա­նուր կա­ցու­թիւ­նը ամ­փո­փե­լու զու­գա­հեռ՝ հարկ է ար­ձա­նագ­րել, որ այս նոր խորհր­դա­րա­նը մեծ նշա­նա­կու­թիւն ու­նի ինչ­պէս երկ­րի մե­ծա­մաս­նու­թեան, այն­պէս ալ փոք­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րուն տե­սան­կիւ­նէն։ Ե­րես­փո­խան­նե­րու դի­մագ­ծին ա­ռու­մով մեծ զա­նա­զա­նու­թիւն մը ա­պա­հո­վուած է խորհր­դա­րա­նէն ներս։ Այդ բազ­մա­զա­նու­թիւ­նը լիար­ժէք ձե­ւով կը ցո­լա­նայ նաեւ փոք­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րու պա­րա­գա­յին՝ ի­րա­տես հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թեան մը մէջ։ Ար­դա­րեւ,  Թուր­քիոյ մե­ծա­գոյն ոչ-իս­լամ փոք­րա­մաս­նա­կան հա­ւա­քա­կա­նու­թիւ­նը կը հան­դի­սա­նայ հայ հա­մայն­քը, ո­րու շար­քե­րէն ե­րեք ա­նուն­ներ ընտ­րուած են ե­րես­փո­խան։ Այս հան­գա­ման­քը, ինք­նին, թրքա­հայ հա­մայն­քին վե­րա­բեր­մունքն ու սպա­սում­նե­րը կը պայ­մա­նա­ւո­րէ այս շրջա­նի Ազ­գա­յին մեծ ժո­ղո­վին նկատ­մամբ։

Յու­նի­սի 7-ի ընտ­րու­թեան ար­դիւն­քը ան­բա­ցատ­րե­լի խորհր­դան­շա­կան ի­մաստ մը ու­նե­ցաւ թրքա­հայ հա­մայն­քին հա­մար։ Երկ­րի վա­ղե­մի, բնիկ տար­րե­րէն հա­յե­րը տաս­նա­մեակ­ներ շա­րու­նակ հնա­րա­ւո­րու­թիւն չէին ու­նե­ցած երկ­րի խորհր­դա­րա­նին մէջ տես­նել՝ իր իսկ շար­քե­րէն դուրս ե­կած դէմք մը։ Ճի՛շդ է, որ ե­րես­փո­խա­նը կ­­՚ընտ­րուի ամ­բողջ երկ­րին ծա­ռա­յե­լու հա­մար եւ այս ի­րո­ղու­թիւ­նը ի զօ­րու է նաեւ հա­յազ­գի ե­րես­փո­խա­նի մը պա­րա­գա­յին։ Ճի՛շդ է, որ հա­յազ­գի պատ­գա­մա­ւոր մըն ալ, ան­կախ իր ար­մատ­նե­րէն, ընտ­րուած կ­­՚ըլ­լայ որ­պէս ան­հատ գոր­ծիչ եւ իր ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը չի կրնար հա­մա­րուիլ զուտ հայ հա­մայն­քի հար­ցե­րու լուծ­ման հե­տա­մուտ ըլ­լա­լը կամ հա­մայն­քին ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը ըլ­լա­լը։ Այս բո­լո­րով հան­դերձ, մեր հա­մայն­քը խտրա­կա­նու­թեան հե­տե­ւանք մը, տկա­րու­թեան դրսե­ւո­րում մը կը հա­մա­րէր եր­կար տաս­նա­մեակ­ներ խորհր­դա­րա­նէն ներս իր շար­քե­րէն ե­րես­փո­խա­նի մը բա­ցա­կա­յու­թիւ­նը, մինչ այդ նոյն տաս­նա­մեակ­նե­րուն կը պայ­քա­րէր պաշ­տօ­նա­կան մտայ­նու­թե­նէն, պե­տա­կան վե­րա­բեր­մուն­քէն բխած ա­հա­ւոր խո­չըն­դոտ­նե­րու դէմ։ Հո­գե­բա­նա­կա­նօ­րէն ընկ­ճուած վի­ճա­կով մը տա­րուած, ա­ռա­ւել չա­փով ան­յոյս եւ ան­հե­ռան­կար պայ­քար մըն է­ր այդ մէ­կը։ Մա­շե­ցու­ցիչ եւ ինք­նան­պա­տակ դի­մադ­րու­թիւն մը...

ԱՔ կու­սակ­ցու­թեան իշ­խա­նու­թեան տա­րի­նե­րուն զու­գա­դի­պած վեր­ջին շուրջ տաս­նե­րեք տա­րի­նե­րու ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը բնո­րո­շուե­ցաւ փոք­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րու այդ հո­գե­վի­ճա­կի յա­րա­բե­րա­բար փո­փո­խու­թեան են­թար­կուե­լով՝ շնոր­հիւ այն բա­րե­փո­խում­նե­րուն, ո­րոնք ի­րա­կա­նա­ցուե­ցան հե­տե­ւո­ղա­կա­նօ­րէն, նկա­տե­լի քա­ղա­քա­կան կամ­քով։ Այս գոր­ծըն­թա­ցի ընդ­հա­նուր ար­ժե­ւոր­ման չա­փա­նիշ­նե­րը կրնան ըլ­լալ ժխտա­կան կամ դրա­կան, կշիռ­քի վրայ դրուե­լիք գոր­ծօն­նե­րը կրնան ըլ­լալ հա­կա­դիր, բայց եւ այն­պէս, կան նաեւ ա­ռար­կա­յա­կան ար­դիւնք­ներ։ Վստա­հա­բար, ա­նա­չա­ռու­թեան ա­ռու­մով հիմ­նա­ւո­րուած մօ­տե­ցու­մով մը կա­րե­լի է ար­ձա­նագ­րել, որ այս գոր­ծըն­թա­ցին տրա­մա­բա­նա­կան շա­րու­նա­կու­թիւ­նը կա­րե­լի է հա­մա­րել՝ ներ­կա­յիս խորհր­դա­րա­նի մէջ հա­յազ­գի ե­րեք ե­րես­փո­խան­նե­րու գտնուի­լը, այդ ալ նոյ­նա­ժա­մա­նակ։ Երբ տաս­նա­մեակ­ներ շա­րու­նակ նոյ­նիսկ հայ­կա­կան ար­մատ­նե­րով մէկ քա­ղա­քա­ցի չէր կրցած պատ­գա­մա­ւոր ընտ­րուիլ, այ­սօր ա­հա ե­րեք հո­գի մաս կը կազ­մեն մեր երկ­րի օ­րէնս­դիր մարմ­նին. յան­ձինն՝ Մար­գար Է­սաեա­նի (ԱՔ կու­սակ­ցու­թիւն), Սե­լի­նա Տո­ղա­նի (ՃՀՓ) եւ Կա­րա­պետ Փայ­լա­նի (ՀՏՓ)։ Պա­տա­հա­կա­նու­թի՞ւն, թէ հա­սուն­ցած գոր­ծըն­թա­ցի մը ար­դիւն­քը։ Ա­նոնք ե­րեքն ալ խորհր­դա­րա­նի ամ­պիո­նէն հան­դէս գա­լով՝ ե­րէկ եր­դում կա­տա­րե­ցին որ­պէս ե­րես­փո­խա­ն։ Այդ եր­դու­մը, ան­շուշտ, խորհր­դան­շա­կան մեծ նշա­նա­կու­թիւն մը ներ­կա­յա­ցուց Թուր­քիոյ հա­մա­կե­ցու­թեան եւ միաս­նա­կա­նու­թեան տե­սան­կիւ­նէն։ Յու­նի­սի 7-ի ընտ­րու­թիւն­նե­րէն վերջ կա­ցու­թիւ­նը թէեւ նոյն­քան ար­տա­սո­վոր, նոյ­նիսկ պատ­մա­կան էր թրքա­հա­յու­թեան տե­սա­կէ­տէ, սա­կայն այդ ընտ­րու­թիւն­նե­րու ար­դիւն­քը երկ­րին մէջ ծնունդ տուաւ մի­ջան­կեալ գոր­ծըն­թա­ցի մը, սպա­սո­ղա­կան շրջա­նի մը, հե­տե­ւա­բար հա­մայն­քի տրա­մադ­րու­թիւն­ներն ալ ու­նե­ցան հա­մա­պա­տաս­խան բնոյթ։ Իսկ ան­ցեալ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նին ապ­րուած ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը մեր հա­մայն­քին տե­սա­կէ­տէ ա­ւե­լի լաւ վի­ճակ մը ստեղ­ծե­ցին։ Ար­դա­րեւ, Նո­յեմ­բե­րի 1-ի ընտ­րու­թիւն­նե­րէն ա­ռաջ, կրկնուած քուէար­կու­թեան սե­մին հար­ցա­կան­ներ յա­ռա­ջա­ցան, թէ ար­դեօք ա­նոնք վերս­տին թեկ­նա­ծու պի­տի ըլ­լա­յի՞ն։ Այդ հար­ցու­մը ան­շուշտ որ ու­նէր իր տրա­մա­բա­նա­կան դրդա­պատ­ճառ­նե­րը, ո­րով­հե­տեւ մի­ջան­կեալ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի ա­րիւ­նա­լի դէպ­քե­րու մթնո­լոր­տին մէջ ար­դէն ազ­գայ­նա­կան տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րը ամ­րապն­դուած էին երկ­րէն ներս։ Ի վեր­ջոյ, սա­կայն, ե­րեք ա­նուն­ներն ալ դար­ձեալ թեկ­նա­ծու ա­ռա­ջադ­րուե­ցան ու դար­ձեալ մուտք գոր­ծե­ցին խորհր­դա­րան։ Սա ար­դէն ա­ռար­կա­յա­կան ու ան­հեր­քե­լի տուեալ մը ե­ղաւ՝ հե­տեւց­նե­լու հա­մար, որ պա­տա­հա­կա­նու­թիւն­նե­րէ ա­ւե­լի հա­սուն­ցած գոր­ծըն­թա­ցի մը ար­դիւն­քով այ­սօր Թուր­քիոյ խորհր­դա­րա­նի եր­դի­քին տակ տեղ գտած են հա­յազ­գի ե­րեք ե­րես­փո­խան­ներ, ո­րոնք յա­ռա­ջի­կայ շրջա­նին պի­տի կեդ­րո­նա­նան երկ­րի խնդիր­նե­րու լուծ­ման վրայ եւ ա­նոնց ներ­կա­յու­թիւ­նը, բնա­կա­նա­բար, թրքա­հայ հա­մայն­քին տե­սա­կէ­տէ խորհր­դա-նը­շա­կան ու բա­րո­յա­հո­գե­բա­նա­կան ան-գը­նա­հա­տե­լի ի­մաստ մը պի­տի ու­նե­նայ։ Բնա­կա­նա­բար, բո­լո­րին մաղ­թանքն է՝ որ գործ­նա­կան ա­ռու­մով ալ ող­ջու­նե­լի, դրա­կան ար­դիւնք­նե­րու գե­տին պատ­րաս­տէ ա­նոնց ներ­կա­յու­թիւ­նը։

Մար­գար Է­սաեա­նի, Սե­լի­նա Տո­ղա­նի եւ Կա­րա­պետ Փայ­լա­նի Ազ­գա­յին մեծ ժո­ղո­վէն ներս ներ­կա­յու­թեան ի­մաս­տը ան­տա­րա­կոյս սահ­մա­նա­փա­կուած չէ զուտ մեր հա­մայն­քին տե­սա­կէ­տէ ներ­քին ե­րե­ւոյթ­նե­րով։ Ա­նոնց ներ­կա­յու­թիւ­նը ինք­նին կա­րե­ւոր պատ­գամ մըն է նաեւ լայն հա­սա­րա­կու­թեան կամ հան­րա­յին կար­ծի­քին ուղ­ղեալ՝ մեր հա­մայն­քին կող­մէ երկ­րին նկատ­մամբ տա­ծուած հա­ւա­տար­մու­թեան, նաեւ ծա­ռա­յու­թեան պատ­րաս­տա­կա­մու­թեան տե­սան­կիւ­նէն։ Ի լրումն այս բո­լո­րին, բնա­կա­նա­բար, ա­նոնց որ­պէս ե­րես­փո­խան պաշ­տօ­նա­վա­րու­թիւ­նը կրնայ յա­ւե­լեալ հնա­րա­ւո­րու­թիւն­ներ ըն­ձե­ռել՝ հա­մայն­քա­յին խնդիր­նե­րու լուծ­ման ո­րո­նում­նե­րու մթնո­լոր­տին մէջ։ Պարզ է, որ խորհր­դա­րա­նը տա­կա­ւին նոր բա­ցուած է եւ բուն աշ­խա­տան­քը թափ պի­տի առ­նէ նոր կա­ռա­վա­րու­թեան ձե­ւա­ւո­րուե­լէն վերջ։ Այս պա­հուն բո­լո­րի սպա­սումն այն է, որ ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քին ար­դա­րա­նան դրա­կան սպա­սում­նե­րը։ Այժմէն յստակ կանխատեսումներէ զերծ մնալն ալ ունի իր հիմնաւորումը, քանի որ խօսքը կը վերաբերի մանաւանդ քաղաքական բնագաւառին։

Վա­ղը պի­տի շա­րու­նա­կենք խորհր­դա­ծել այս մա­սին։

ԱՐԱ ԳՕՉՈՒՆԵԱՆ