ՈՒՆԵՒՈՐ ԸԼԼԱԼ՝ ՉՔԱՒՈՐԻ ՊԷՍ

Ու­նե­ւոր ըլ­լալ, հա­րուստ ըլ­լալ, բայց չկորսնց­նել չքա­ւո­րի, աղ­քա­տի ա­ռա­քի­նու­թիւն­նե­րը… գի­տուն ըլ­լալ, սա­կայն  պա­հել ան­գէ­տի հա­մես­տու­թիւ­նը եւ խո­նար­հու­թիւ­նը։ Եւ ի­րա­պէս ե­րա­նե­լի՜ է այն հա­րուս­տը՝ որ չէ՛ կորսն­ցու­ցած աղ­քա­տի ազ­նուու­թիւնն ու ա­ռա­քի­նու­թիւ­նը, եւ դար­ձեալ ո՜ր­քան գնա­հա­տե­լի է եւ վստա­հե­լի այն գի­տու­նը՝ որ կը պա­հէ ան­գէ­տի հա­մես­տու­թիւ­նը եւ խո­նար­հու­թիւ­նը։

Ար­դա­րեւ ի՞նչ է հարս­տու­թեան ստուգա­նի­շը, ա­մէն հարս­տու­թեան մէջ կայ միշտ պա­կաս մը՝ ա­ւե­լի հա­րուստ ըլ­լա­լու մի­ջոց մը, աս­տի­ճան մը, լիա­կա­տար չէ եր­բեք «հարս­տու­թիւն»ը, եւ ու­րեմն կա­տա­րեա­լին հա­մե­մա­տու­թեամբ ա­մէն հա­րուստ ո­րոշ չա­փով ու հա­մե­մա­տու­թեամբ «աղ­քա՛տ» է։

Կա­րի­քա­ւոր է ա­մէն մարդ ա­ւե­լի լա­ւին, ա­ւե­լի ու­նե­ւո­րու­թեան նկատ­մամբ, եւ ու­րեմն պէտք չէ՛ կորսնց­նէ իր «աղ­քատ»ի հան­գա­ման­քը՝ ազ­նուու­թիւնն ու ա­ռա­քի­նու­թիւն­նե­րը։ Հա­րուստ մէ­կը ա­ւե­լի հա­րուս­տի մը հա­մե­մա­տու­թեամբ միշտ «չքա­ւոր» է։ Ա­մէն մարդ միշտ «կա­րի­քա­ւոր» է ա­ւե­լի բա­րե­կե­ցիկ մէ­կու մը նկատ­մամբ։ Ա­մէն մարդ, որ­քան ալ ու­նե­ւոր ըլ­լայ՝ ո­րոշ չա­փով եւ ա­ւե­լի ու­նե­ւո­րի մը հա­մե­մա­տու­թեամբ ըն­չա­զուրկ է, աղ­քա՛տ է։

Նոյնն է պա­րա­գան, սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ, գի­տու­թեան պա­րա­գա­յին։ Գի­տու­թիւ­նը ան­սահ­ման է եւ ան­վեր­ջա­նա­լի։ Ան, ինչ­պէս յա­ճախ կրկնած ենք, կը նմա­նի հո­րի­զո­նին՝ ո­րու որ­քան մօ­տե­նալ փոր­ձէ մարդ, ան միշտ հե­ռուն կը մնայ՝ ան­մեր­ձե­նա­լի, ո­րուն կա­րե­լի չէ մօ­տե­նալ։ Կեան­քի ընդ­հա­նուր փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ցոյց կու տայ, թէ աշ­խար­հի վրայ մար­դիկ գի­տու­թեան նկատ­մամբ միշտ պա­կաս մը ու­նին եւ թէ մար­դիկ ի­րար­մէ սոր­վե­լիք շա՜տ բան ու­նին միշտ։ Եւ ա­հա­ւա­սիկ այս կէ­տին է, որ ը­սուած է, թէ՝ սոր­վե­լու ա­մե­նա­մեծ ար­գել­քը, թշնա­մին՝ ա­մէն ինչ գիտ­նալ կար­ծե­լու մո­լո­րու­մը՝ սխա­լա՛նքն է։

Շա­տեր երբ դպրոց յա­ճա­խել սկսին, կը կար­ծեն, թէ ա­մէն ինչ գի­տեն, մա­նա­ւանդ երբ բարձ­րա­գոյն ուս­ման հե­տե­ւիլ սկսին. յե­տոյ ուս­ման ըն­թաց­քին կը տես­նեն, որ սոր­վե­լի շա՜տ բան ու­նին տա­կա­ւին։ Վեր­ջա­պէս երբ վկա­յուին՝ ապ­շած, շլմո­րած կը տես­նեն, որ ո՛չ մէկ բան գի­տեն, մա­նա­ւանդ երբ դէմ յան­դի­ման կու գան կեան­քի ի­րա­կա­նու­թեան հետ։ Այս ալ կ՚ա­պա­ցու­ցա­նէ այն ի­րո­ղու­թիւ­նը, թէ գի­տու­թիւ­նը, սոր­վի­լը ան­վեր­ջա­նա­լի ըն­թացք մըն է եւ մարդ ա­մէն օր եւ ա­մէն մէ­կէ կը սոր­վի, կը սոր­վի եւ կը շա­րու­նա­կէ սոր­վիլ…։

Ու­րիշ ա­ռիթ­նե­րով ալ ը­սինք՝ ի­րա­կան գի­տու­նը այն է՝ որ գի­տէ իր չգիտ­ցա­ծը, եւ կը ջա­նայ սոր­վիլ, գիտ­նալ։ Բայց կան դժբախ­տա­բար «ան­գէտ գի­տուն»ներ՝ ո­րոնք կը կար­ծեն հպար­տա­նալ ի­րենց գի­տու­թեամբ, մինչ­դեռ հպար­տու­թամբ կը հռչա­կեն, կը յայ­տա­րա­րեն ի­րենց ցա­ւա­լի՜ տգի­տու­թիւ­նը։ Կան նաեւ «ա­կա­մայ կա­մա­ւոր»ներ՝ ո­րոնք կամք ու­նին ո՛չ թէ ի­րենց շուր­ջին­նե­րուն ո­րե­ւէ կեր­պով օգ­տա­կար ըլ­լա­լու, այլ՝ կա­մա­ւոր ե­րե­ւե­լով՝ ի­րենք զի­րենք ցոյց տա­լու, կարճ ճամ­բով ու ա­ժան համ­բաւ շա­հե­լու, «ե­րե­ւե­լի անձ»ի տպա­ւո­րու­թիւն ստեղ­ծե­լու ի­րենց շուր­ջին­նե­րուն վրայ։ Խե՜ղճ մար­դիկ, սնան­կա­նա­լու դա­տա­պար­տուած մտայ­նու­թի՜ւն…։

Ը­սինք, ու­սու­մը ան­վեր­ջա­նա­լի է։ Մա­նա­ւանդ դպրո­ցա­կան վկա­յա­կա­նը, պար­զա­պէս վա­ւե­րա­գիր մը, գրա­ւոր հա­ւաս­տիք մըն է՝ թէ վկա­յա­կան ստա­ցո­ղը պատ­րաստ եւ յանձ­նա­ռո՛ւ է սոր­վե­լու, ա­ւե­լին գիտ­նա­լու, յա­ռա­ջա­նա­լու գի­տու­թեան ան­վերջ ու ան­սահ­ման ճամ­բուն վրայ։

Սա ա­նու­րա­նա­լի ի­րա­կա­նու­թիւն մըն է՝ թէ աշ­խար­հի վրայ ա­մէն մարդ, ա­մէն մար­դէ սոր­վե­լիք բան մը ու­նի։ Եւ դար­ձեալ կեան­քի ընդ­հա­նուր փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ցոյց կու տայ, թէ ա­մե­նէն անն­շան, հա­սա­րակ, ան­կա­րե­ւոր կար­ծուած մէկն իսկ կրնայ բան մը սոր­վեց­նել՝ ինք­զինք գի­տուն կար­ծող մէ­կու մը։

Կը պատ­մուի, թէ ինք­զինք գի­տուն կար­ծող «գիտ­նա­կան» մը նա­ւա­կով կը ճամ­բոր­դէ, մինչ թիա­վա­րին հար­ցում­նե­ր կ՚ուղ­ղէ, հա­մեստ գի­տու­թեան տէր թիա­վա­րը չի կրնար պա­տաս­խա­նել «գիտ­նա­կան»ին հար­ցում­նե­րուն։ Գիտ­նա­կա­նը հպար­տու­թեամբ կ՚ը­սէ խեղճ թիա­վա­րին.

«Երբ չես կրնար այս պարզ հար­ցում­նե­րուն պա­տաս­խա­նել, ա­պա ու­րեմն դուն մե­ռած ես, չես կրնար ապ­րիլ այս տգի­տու­թեամբ…»։

­Թիա­վա­րը չի պա­տաս­խա­ներ եւ կը շա­րու­նա­կէ թիա­վա­րել։ Այդ պա­հուն սաս­տիկ փո­թո­րիկ մը կը սկսի ու­ժգին շար­ժել նա­ւա­կը։

Թիա­վա­րը պա­ղա­րիւն կը հարց­նէ սար­սա­փա­հար «գիտ­նա­կան»ին. «Մեր կեան­քը վտան­գի տակ է, պէտք է լո­ղանք դէ­պի ցա­մաք…»։

«Գիտ­նա­կան»ը սաս­տիկ վախ­ցած՝ խու­ճա­պա­հար հա­զիւ կը պա­տաս­խա­նէ.

«Ես լո­ղալ չեմ գի­տեր…»։

­Հա­մեստ գի­տու­թեան տէր թիա­վա­րը կը պա­տաս­խա­նէ. «Ու­րեմն հի­մա դուն ալ մե­ռած մէկն ես»։ Ա­նոնք ինչ­պէ՞ս կ՚ա­զա­տին չենք գի­տեր, բայց հա­ւա­նա­բար «տգէտ» թիա­վա­րին օգ­նու­թեամբ փրկուած է «գիտ­նա­կան» այդ մար­դուն կեան­քը…։

Գի­տու­թեան տե­սա­կէ­տով մա՛րդ ի­րա­ւունք չու­նի թե­րագ­նա­հա­տե­լու ոե­ւէ մէ­կը, քա­նի որ կեան­քը միշտ լե­ցուն է ա­նակն­կալ­նե­րով, անս­պա­սե­լի ի­րո­ղու­թիւն­նե­րով, եւ մա­նա­ւանդ երբ հար­ցը գի­տու­թիւն է, գի­տե­լի­քի մա­սին է։

Ուս­տի այս աշ­խար­հի վրայ ա­մէն մարդ իր կա­րո­ղու­թեան ու տա­րո­ղու­թեան չա­փով ու­սու­ցիչ է, կ՚ու­սու­ցա­նէ, կ՚ա­ւան­դէ, քա­նի որ նոյ­նիսկ ան­փորձ է, վստա­հա­բար իր վի­ճա­կին հա­մա­պա­տաս­խան գի­տու­թիւն մը, փոր­ձա­ռու­թիւն մը ձեռք ձգած է։ Ու­րեմն ա­մէն մարդ իր փոր­ձա­ռու­թեան հա­մե­մատ կրնայ սորվեց­նել։

Սա­կայն, հոս կա­րե­ւոր է՝ չա­փը գիտ­նալ, ա­ռանց յա­ւակ­նու­թեան, չա­փա­ւոր կեր­պով, ա­ռանց չա­փա­զան­ցե­լու կա­տա­րել գի­տու­թեան ու փոր­ձա­ռու­թեան փո­խան­ցու­մը։ Ար­դա­րեւ կան մար­դիկ, ո­րոնք «մէկ» գի­տեն, «տա­սը» գիտ­նալ  կը ձե­ւաց­նեն եւ «հա­րիւր» տալ  կը փոր­ձեն։ Ա­նոնք գիտ­նա­լու են՝ թէ օ­գու­տէ ա­ւե­լի վնաս կը պատ­ճա­ռեն ա­մէն ա­նոնց՝ որ կը վստա­հին ի­րենց։

Ու­րեմն գի­տու­թեան հար­ցին մէջ կա­րե­ւոր է եւ անհ­րա­ժեշտ՝ հա­մես­տու­թիւ­նը, խո­նար­հու­թիւ­նը։ Ուս­տի գի­տու­թեան մէջ «դա­սա­կարգ»ի հարց չկա՛յ. մա՛րդ չի կրնար ը­սել, որ ինք մէկ ու­րի­շէն ա­ւե­լի բան մը գի­տէ, գի­տու­թիւ­նը հա­սա­րա­կաց «գանձ» մըն է, հարս­տու­թիւն մը՝ ար­ժէք մը՝ որ­մէ ա­մէն մարդ կրնայ օգ­տուիլ, ան­շուշտ միշտ չափ ու կշռի, սահ­մա­նը յար­գե­լով։

Եւ ինչ­պէս գի­տու­թիւ­նը ան­սահ­ման է եւ ան­վեր­ջա­նա­լի, ա­պա ու­րեմն ա­նոր գոր­ծա­ծու­թիւնն ալ պէտք է ըստ այնմ ըլ­լայ. մարդ ինք­զինք որ­քան ալ «գի­տու­ն», «ա­մե­նա­գէտ» կամ «մաս­նա­գէտ» հա­մա­րէ, պէտք չէ որ գի­տու­թեան փո­խան­ցու­մի ա­տեն վճռա­կան ըլ­լայ, վերջ­նա­կան խօ­սի։ Մարդ խու­սա­փե­լու է «վեր­ջա­կէտ»նե­րէ, այլ միշտ հա­ւա­նա­կա­նու­թիւն­ներ ի մտի ու­նե­նա­լու է եւ ըստ այնմ միշտ «բաց դուռ» մը ձգե­լու է իր խօս­քին վեր­ջա­ւո­րու­թեան…։

Եւ երբ գի­տու­թեան հա­մար կ՚ը­սենք, հարս­տու­թիւն, ու­րեմն նիւ­թա­կան հարս­տու­թիւնն ալ նոյնն է, ինչ­պէս մատ­նան­շե­ցինք նա­խա­պէս։

Ի՞նչ է չա­փա­նի­շը կամ ստու­գա­նի­շը հարս­տու­թեան, կա­րե­լի չէ որո­շել՝ թէ ո՛վ եւ որ­քա՛ն ու­նե­ւո­րը «հա­րուստ» է իր իս­կա­կան ի­մաս­տով։

Հա­րուստ ըլ­լալն ալ յա­րա­բե­րա­կա­նու­թեան ընդ­հա­նուր օ­րէն­քին կը հպա­տա­կի՝ միշտ ա­ւե­լին կայ, թուա­յին ար­ժէք­նե­րով կա­րե­լի չէ չա­փել զայն, եւ ու­րեմն միշտ «պա­րա­պու­թիւն» մը, պա­կաս մը գո­յու­թիւն ու­նի։ Ա­հա­ւա­սիկ, ճիշդ այդ պատ­ճա­ռով է, որ կ՚ը­սուի, թէ՝ ե­րա­նե­լի՜ է այն ու­նե­ւո­րը, որ չէ կորսն­ցու­ցած իր չքա­ւո­րի ա­ռա­քի­նու­թիւն­նե­րը։ Հարս­տու­թեան մէջ հա­մեստ է եւ խո­նարհ, գի­տէ, որ միշտ կայ ա­ւե­լին, ա­ւե­լի մօ­տը կա­տա­րե­լու­թեան՝ ա­ւե­լի զօ­րա­ւո­րը, ա­ւե­լի լիա­կա­տա­րը։ Ան­շուշտ կա­տա­րեա­լին ձգտիլ, ա­ւե­լիին ձգտիլ մար­դուս բնա­կան ու ար­դար զգա­ցումն է։

Նիւ­թա­կան լաւ պայ­ման­նե­րու մէջ ե­ղող­նե­րու ար­դար ի­րա­ւո՛ւնքն է ա­ւե­լիին տեն­չալ, ինչ­պէս որ գի­տու­նը՝ ճշմա­րիտ գի­տու­նը կը ձգտի ա­ւե­լի գի­տու­թեան։ Մարդ չի բա­ւա­րա­րուիր իր ներ­կայ վի­ճա­կով, եւ թէ պէտք չէ՛ բա­ւա­րա­րուի, այ­լա­պէս ա­մուլ, ա­պար­դիւն, ա­նի­մաստ ու անն­պա­տակ ըն­թացք մը կ՚ըլ­լայ կեան­քը։ Յա­ռաջ­դի­մու­թեան հա­մար պէտք է հա­րուս­տը տեն­չայ ա­ւե­լի հարս­տու­թեան, եւ գի­տու­նը՝ ա՛լ ա­ւե­լի գի­տու­թեան…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Նո­յեմ­բեր 14, 2015, Իս­թան­պուլ