ՀԱՄԱԶԳԱՅԻՆ ՇՏԵՄԱՐԱՆ

Ե­րե­ւա­նի Ա­բո­վեան պու­րա­կի հա­րե­ւա­նու­թեամբ կը գտնուի Հա­յաս­տա­նի հո­գե­ւոր եւ մշա­կու­թա­յին կա­րե­ւո­րա­գոյն կեդ­րոն­նե­րէն մին՝ Ազ­գա­յին գրա­դա­րա­նը: Պաշ­տօ­նա­պէս 1922 թուա­կա­նին հիմ­նուած է Հա­յաս­տա­նի Ազ­գա­յին գրա­դա­րա­նը, սա­կայն ա­նոր պատ­մու­թեան սկիզ­բը սո­վո­րա­բար կը հա­մա­րուի 1832 թուա­կա­նը, երբ կը ստեղ­ծուէր Ե­րե­ւա­նի Ա­րա­կան մար­զա­կան գրա­դա­րա­նը։ Հա­յաս­տա­նի Նա­խա­րար­նե­րու խոր­հուր­դին կող­մէ ըն­դու­նուած օ­րէն­քով՝ գրա­դա­րա­նը կը ստա­նայ պե­տա­կան գլխա­ւոր գրա­դա­րա­նի կար­գա­վի­ճակ։ 1919-1921 թուա­կան­նե­րուն գրա­դա­րա­նի ա­ռա­ջին տնօ­րէն Ստե­փան Կա­նա­յեա­նի ջան­քե­րով կա­րե­լի կ՚ըլ­լայ հա­ւա­քել, գնել եւ ժող­ուել Թիֆ­լի­զի, Պա­քուի, Ա­խալց­խա­յի եւ Կար­սի հայ­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու, ըն­կե­րու­թիւն­նե­րու, ու­սում­նա­կան հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու գրա­դա­րան­նե­րը եւ զա­նոնք տե­ղա­փո­խել Ե­րե­ւան։ Այդ­պէս կը ձե­ւա­ւո­րուի իր տե­սա­կին մէջ ե­զա­կի այս գրա­դա­րա­նը, ո­ր այ­ցե­լու­թեան վայր դար­ձած է բազ­մա­թիւ գիտ­նա­կան­նե­րու, նշա­նա­ւոր մար­դոց, ե­րի­տա­սար­դու­թեան հա­մար: Գրա­դա­րա­նը այ­սօր տե­ղա­ւո­րուած է չորս մաս­նա­շէն­քե­րու մէջ: Ա­նոնց­մէ մէկն ալ ճար­տա­րա­պետ Ա­լեք­սանտր Թա­մա­նեա­նի նա­խագ­ծով կա­ռու­ցուած հրա­շա­գեղ շէնքն է, ուր ալ կա­յա­ցաւ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ-ի հան­դի­պու­մը Ազ­գա­յին գրա­դա­րա­նի տնօ­րէն, Տիգ­րան Զար­գա­րեա­նի հետ, որ գրա­դա­րա­նա­յին գոր­ծի լա­ւա­գոյն հայ մաս­նա­գէտ­նե­րէն մին է: Ան Հա­յաս­տա­նի Ազ­գա­յին գրա­դա­րա­նի տնօ­րէն նշա­նա­կուած է 2011 թուա­կա­նին, գրա­դա­րա­նա­գոր­ծու­թեան աս­պա­րէ­զէն ներս ու­նի ա­ւե­լի քան քսան­հինգ տա­րուան փոր­ձա­ռու­թիւն, 2014 թուա­կա­նին Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գա­հի հրա­մա­նագ­րով պար­գե­ւատ­րուած է «Մով­սէս Խո­րե­նա­ցի»ի մե­տայ­լով։

-Պա­րոն Զար­գա­րեան, այժմ կը գըտ-նըւինք վայ­րի մը մէջ, ուր կը պա­հուին հա­յե­րէն ա­մե­նէն հին գիր­քը, հայ տպա­գիր ա­ռա­ջին թեր­թը՝ «Ազ­դա­րա­ր­»ը, ինչ­պէս նաեւ այլ բա­ցա­ռիկ ար­ժէ­քա­ւոր գիր­քեր: Հա­յաս­տա­նի Ազ­գա­յին գրա­դա­րա­նը կը նկա­տուի նաեւ աշ­խար­հի ա­մե­նէն մեծ հա­յե­րէն գիր­քե­րու պա­հո­ցը: Ինչ­պէ՞ս է հա­զուա­գիւտ հա­յա­գի­տա­կան այս կեդ­րո­նին վի­ճա­կը այ­սօր:

-Ա­յո՛, Ազ­գա­յին գրա­դա­րա­նը կը նկա­տուի հա­յե­րէն նիւ­թե­րու աշ­խար­հի ա­մե­նէն մեծ պա­հո­ցը: Ու­նինք ա­ւե­լի քան 6 մի­լիոննոց հա­ւա­քա­ծոյ մը, որ կը նե­րա­ռնէ գիրք, պար­բե­րա­կան մա­մուլ, քար­տէս­ներ, ազ­դագ­րեր, ե­րաժշ­տա­կան ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­ներ, հրա­ւի­րա­տոմ­սեր, բա­ցիկ­ներ, նա­մա­կա­նիշ­ներ, օ­րա­ցոյց­ներ, մա­տե­նա­նիշ­ներ, թղթադ­րամ­ներ, տե­սալ­սո­ղա­կան եւ ե­լեկտ­րո­նա­յին (CD, DVD) կրիչ­ներ ե­ւայլն: Վի­ճա­կը, ինչ­պէս աշ­խար­հի բո­լոր գրա­դա­րան­նե­րու պա­րա­գա­յին, այ­սօր նա­խան­ձե­լի չէ: Մեր նման գրա­դա­րան­նե­րը միշտ կը փա­փա­քին, որ պե­տու­թիւ­նը ա­ւե­լի շատ յատ­կա­ցում­ներ կա­տա­րէ, ո­րով­հե­տեւ գոր­ծա­րա­րու­թիւն չեն կրնար ը­նել, ըն­թեր­ցող­նե­րու մի­ջո­ցով դրամ չեն կրնար շա­հիլ: Մենք կը գո­յա­տե­ւենք պե­տա­կան պիւ­ճէի եւ դրա­մաշ­նորհ­նե­րու մի­ջո­ցաւ, ո­րոնք այն­քան ալ շատ չեն: Մեր աշ­խա­տող­նե­րու ամ­սա­կան­նե­րը ցած են, շէն­քե­րը կը հին­նան, տա­րածք­նե­րը մեծ են, պէտք է ա­նընդ­հատ հե­տապն­դել, որ­պէս­զի վե­րա­նո­րո­գուին, վե­րա­կանգ­նուին: Մե­զի տրուած յատ­կա­ցում­նե­րու եւ տնտե­սում­նե­րու հաշ­ւոյն մենք կը կա­տա­րենք մեր ա­մե­նօ­րեայ աշ­խա­տան­քը:

-Ինչ­պէ՞ս է ըն­թեր­ցող­նե­րուն հոս­քը:

-Դժգոհ չենք մեր ըն­թեր­ցող­նե­րէն: Շատ շատ կու­ գան: Մա­նա­ւանդ՝ ու­նինք մեր գլխա­ւոր ըն­թեր­ցաս­րա­հը՝ ե­րի­տա­սարդ­նե­րու հա­մար նա­խա­տե­սուած, դա­սե­րու ա­ւար­տին, կէ­սօ­րէ ետք ժա­մը մէ­կէն-եր­կու­քէն վերջ լե­ցուն են մեր ըն­թեր­ցաս­րահ­նե­րը: Ու­նինք գի­տա­կան ըն­թեր­ցաս­րահ, ուր հա­յա­գէտ­նե­րու մեծ հոսք մը կայ: Շատ շատ այ­ցե­լու­ներ ու­նինք Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րէն, Թուր­քիա­յէն, Եւ­րո­պա­յէն։ Ա­նոնք կու­ գան հա­յա­գի­տա­կան ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րու հա­մար աշ­խա­տե­լու մեր սրահ­նե­րէն ներս: Հնա­տիպ գիր­քի շատ լաւ հա­ւա­քա­ծոյ մը ու­նինք: Ա­ռա­ջին տպա­գիր գիր­քե­րը ու­նինք, Ա­ռա­ջին Աս­տուա­ծա­շուն­չը՝ 1666 թուա­կա­նին թուագ­րուած, «Հա­մա­տա­րած Աշ­խար­հա­ցոյ­ց­»ը ու­նինք, եւ մշտա­պէս կը հա­մալ­րենք մեր հնա­տի­պը:

Այս հար­ցազ­րոյցն ալ ա­ռիթ մըն է, որ ըն­թեր­ցող­նե­րէն խնդրեմ, ա­նոնց կոչ ուղ­ղեմ, որ­պէս­զի ե­թէ ու­նին հնա­տիպ գիր­քեր եւ կը մտա­ծեն ա­նոնց պահ­պա­նու­թեան մա­սին, սե­րունդ­նե­րուն ա­ւանդ տա­լու մա­սին, բե­րեն գրա­դա­րան, ե­թէ ցան­կու­թիւն ու­նին, ա­պա՝ թող նուի­րեն, հա­կա­ռակ պա­րա­գա­յին մենք կը գնենք, ան­շուշտ, տրա­մա­բա­նա­կան գի­նե­րով: Հնա­տիպ մենք կը հա­մա­րենք 1512-էն մին­չեւ 1800 թուա­կա­նը տպագ­րուած գիր­քե­րը, բայց 1801-էն մին­չեւ 1850 թուա­կա­նը տպագ­րուած գիրք կամ այլ հրա­տա­րա­կու­թիւն­ներ եւս մենք մեծ հա­ճոյ­քով կ­­՚ըն­դու­նինք: Ու­նինք շատ լաւ հա­յա­տառ թր­­քե­րէ­նի հա­ւա­քա­ծոյ մը. ինչ­պէս յայտ­նի է՝ ժա­մա­նա­կին ահ­ռե­լի քա­նա­կու­թեամբ նիւ­թեր հա­յա­տառ թր­­քե­րէ­նով տպագ­րուած են:

-Իսկ ինչ­պէ՞ս կը կա­տա­րուի հա­մալը-րու­մը մա­նա­ւանդ հնա­տիպ գիր­քե­րու:

-Մենք կը գնենք զա­նոնք կամ նուէր կը ստա­նանք: Ա­ճուրդ­նե­րէն մա­նա­ւանդ շատ կը գնենք, կը հե­տե­ւինք՝ ո՛ւր, ի՛նչ հայ­կա­կան հնա­տիպ գիրք կայ, ա­մէն ջանք կը գոր­ծադ­րենք՝ զա­նոնք ա­պա­հո­վե­լու հա­մար:

Ինչ-ինչ պատ­ճառ­նե­րով խորհր­դա­յին շրջա­նին ո­րոշ հրա­տա­րա­կու­թիւն­ներ Խորհր­դա­յին Հա­յաս­տա­նի մէջ ար­գի­լուած էին, այդ պատ­ճա­ռով կան շրջան­ներ, երբ մենք հայ գիր­քի ա­ռու­մով բա­ցեր ու­նե­ցած ենք: Կան հրա­տա­րա­կու­թիւն­ներ, կան խո­րագ­րեր, ո­րոնք Ազ­գա­յին գրա­դա­րա­նի մէջ չկան, դուր­սը տպագ­րուած են: Քար­տա­րան­նե­րը կը նա­յինք, տպագ­րուող հայ գիր­քի մա­տե­նա­գի­տա­կան ցան­կե­րը կը նա­յինք եւ այդ գիր­քե­րը կը փոր­ձենք գտնել: Աշ­խար­հի զա­նա­զան վայ­րե­րու մէջ գրա­վա­ճառ­նե­րու հետ կա­պեր ու­նինք, օ­րի­նակ՝ eBay-ը, Amazon-ը, ո­րոնք գիր­քի վա­ճառ­քի մի­ջազ­գա­յին խո­շո­րա­գոյն հար­թակ­ներ են, ա­նոնց մի­ջո­ցաւ ալ կը գտնենք ե­զա­կի գիր­քե­րը:

Մեր ա­ռաջ­նա­յին խնդիր­նե­րէն մէ­կը Ազ­գա­յին գրա­դա­րա­նը, իբ­րեւ աշ­խար­հի ա­մե­նէն խո­շոր հայ­կա­կան գիր­քի պա­հոց պա­հելն է: Մենք պար­տա­դիր մեր ու­նե­ցած գիր­քե­րու մէկ օ­րի­նա­կը կ՚ու­ղար­կենք ան­ձեռնմ­խե­լի հա­ւա­քա­ծոյ, եւ այդ մէ­կը չի սպա­սար­կուիր ի պահ կու­ տանք ժա­մա­նա­կին, որ­պէս­զի Աս­տուած չը­նէ՝ ե­թէ գիր­քե­րը ան­հե­տա­նան, մեր ան­ձեռնմխե­լի հա­ւա­քա­ծո­յէն հնա­րա­ւոր ըլ­լայ այդ օ­րի­նա­կը հա­նել, վե­րար­տադ­րել, պատ­ճէ­նա­հա­նել եւ տա­րա­ծել: Մնա­ցեալ օ­րի­նակ­նե­րը կ­­՚եր­թան գրա­պա­հոց եւ ըն­թեր­ցասրահ­ներ:

Եւ մենք ու­նինք շատ գիր­քեր, ո­րոնք մէկ օ­րի­նակ են պար­զա­պէս:

-Իսկ ինչ­պէ՞ս կը վե­րա­բե­րիք գիր­քե­րու թուայ­նաց­մա­ն, որ այ­սօր հա­մա­տա­րած կը կի­րա­ռուի աշ­խար­հի տա­րած­քին:

-Մենք նոյն­պէս կը թուայ­նաց­նենք մեր գիր­քե­րը, մեր ու­նե­ցած այլ նիւ­թե­րը: Թուայ­նա­ցու­մը բա­ւա­կա­նին լաւ լու­ծում մըն է՝ եր­կա­րա­ժամ­կէտ պահ­պա­նու­թեան հա­մար: Այդ մի­ջո­ցով մեր վտան­գուած գիր­քե­րը եւ հե­ղի­նա­կա­յին ի­րա­ւուն­քէն դուրս գիր­քե­րը բո­լո­րը մեր գրա­դա­րա­նի կայ­քին մէջ կը դրուին, պար­զա­պէս ժա­մա­նա­կի պա­հանջն է այդ մէ­կը: Ե­րի­տա­սարդ­նե­րը հի­մա շատ ալ չեն փա­փա­քիր գրա­դա­րան գալ, ոչ թէ չեն ու­զեր կար­դալ, այլ ժա­մա­նա­կը թանկ է, կ՚աշ­խա­տին, կը զուար­ճա­նան, կը ճամ­բոր­դեն, միեւ­նոյն ժա­մա­նակ կ՚ու­զեն կար­դալ, ու­սում­նա­սի­րել, հե­տա­զօ­տել, այդ պատ­ճա­ռով, բա­ւա­կան նիւ­թեր մենք կը թուա­յնաց­նենք եւ կայ­քին մէջ կը դնենք:

-Այդ մէ­կը ֆի­զի­քա­կան այ­ցե­լու­թիւն­նե­րու թի­ւը չի նուա­զեց­նե՞ր։ Չէ որ մենք սո­վոր ենք, թէ գրա­դա­րա­նը այ­ցե­լու­թիւն­նե­րու վայր մըն է:

-Գի­տէք, ե­թէ մենք չթուայ­նաց­նե­լու սկզ­բուն­քով ա­ռաջ­նոր­դուինք, լրա­ցու­ցիչ ծա­ռա­յու­թիւն­ներ չմա­տու­ցենք ըն­թեր­ցող­նե­րուն, որ­պէս­զի ստի­պենք ա­նոնց գրա­դա­րան գա­լը, ա­նոնք պար­զա­պէս չեն գար: Լա­տի­նա­խօս աշ­խար­հը ի­ր հա­ւա­քա­ծո­նե­րու կա­րե­ւոր մա­սը թուայ­նա­ցու­ցած է ար­դէն եւ կա՛մ կը վա­ճա­ռէ կամ ալ՝ անվ­ճար կը տրա­մադ­րէ: Google books-ը կայ, ԻՒՆԷՍ­ՔՕ-ն մեծ առ­ցանց պա­հոց մը ու­նի։ Մի­լիո­նա­ւոր է­ջե­րով գիր­քեր դրուած են առ­ցանց, ի դէպ ա­նոնց կար­գին կան նաեւ հա­յե­րէն գիր­քեր, ո­րոնց­մէ կ՚օգ­տուինք: Սա է ժա­մա­նա­կի պա­հան­ջը, որ­պէս­զի թուայ­նաց­նենք եւ ժա­մա­նա­կա­կից շար­ժա­կան սար­քե­րու վրայ ըն­թեր­ցո­ղը կար­դայ: Այ­սինքն, սա մեր գրա­դա­րա­նին կող­մէ ներ­կա­յիս որ­դեգ­րուած ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թիւն­նե­րէն մին է։

Թուայ­նա­ցու­մը եր­կու խնդիր կը լու­ծէ. նախ՝ եր­կա­րա­ժամ­կէտ պահ­պա­նու­թեան հար­ցը եւ երկ­րորդ՝ գիր­քը, գրա­դա­րա­նը այդ ձե­ւով մենք կը բե­րենք ըն­թեր­ցո­ղին մօտ, ոչ թէ կը պար­տադ­րենք, որ ան գայ եւ գրա­դա­րան հաս­նի: Ժա­մա­նա­կի հեւքն է այդ մէ­կը: Մեր ֆի­զի­քա­կան ըն­թեր­ցում­նե­րու քա­նա­կը թե­րեւս նուա­զած է, բայց առ­ցանց ըն­թեր­ցող­նե­րու քա­նա­կը բա­ւա­կա­նին ա­ճած է: Աշ­խար­հի բո­լոր կէ­տե­րէն վի­ճա­կագ­րու­թիւն ու­նինք այ­ցե­լու­նե­րու թի­ւի ա­ռու­մով եւ կը տես­նենք, որ թէ՛ մեր ամ­սագ­րե­րը, թէ՛ մեր գիր­քե­րը, յատ­կա­պէս մեր ժա­մա­նա­կա­կից մա­մու­լը, գի­տա­կան ամ­սագ­րե­րը կը կար­դան ահ­ռե­լի թի­ւով մար­դիկ, եւ բո­լոր եր­կիր­նե­րէն, Ռու­սաս­տա­նի ա­մե­նա­խուլ վայ­րե­րէն մին­չեւ Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ: Մեր «Պատ­մա­բա­նա­սի­րա­կան հան­դէ­ս­»ը, «Էջ­միա­ծի­ն» ու «Ա­րա­րատ» հան­դէս­նե­րը, ո­րոնք սկսած ենք թուայ­նաց­նել, Ճա­բո­նէն, Հնդկաս­տա­նէն, Չի­նաս­տա­նէն կը կար­դան օ­տար­ներ, հայ­կա­կան հե­տա­զօ­տու­թիւն­ներ կա­տա­րող­ներ: Պէտք է ժա­մա­նա­կին հա­մըն­թաց քայ­լեր կա­տա­րենք, մեր ձեռք­ը պա­հենք զար­կե­րա­կին վրայ:

-Ըլ­լա­լով այս աս­պա­րէ­զին մէջ եր­կար տա­րի­ներ աշ­խա­տած մաս­նա­գէտ, Ձեր կար­ծի­քով, թղթա­յին գիր­քը ո՞ւր պի­տի հաս­նի այս հա­մա­տա­րած թուայ­նաց­ման պայ­ման­նե­րուն:

-Իմ անձ­նա­կան կար­ծիքս այն է, որ ու­սում­նա­կան գրա­կա­նու­թեան եւ գի­տա­կան ամ­սագ­րե­րու պա­րա­գա­յին թուղ­թը ա­պա­գայ չ՚ու­նե­նար, ո­րով­հե­տեւ գի­տա­կան ամ­սագ­րե­րը, գի­տա­կան յօ­դուած­նե­րը շատ ա­րագ կը հին­նան, կը ծե­րա­նան: Մա­նա­ւանդ՝ կան գի­տու­թեան բնա­գա­ւառ­ներ, ո­րոնց պա­րա­գա­յին հրա­տա­րա­կուած­նե­րը եր­կու-ե­րեք ամ­սուան մէջ պէտք է կար­դալ ու անց­նիլ, ա­նե­րե­ւա­կա­յե­լի ա­րագ կը զար­գա­նան, կան նոր գի­տա­կան ճիւ­ղեր, ո­րոնք մէկ տա­րի ետք ա­նոնց մա­սին նիւ­թե­րը ար­դէն պար­զա­պէս պատ­մու­թիւն կը դառ­նան: Այս իսկ պատ­ճա­ռով բազ­մա­թիւ գի­տա­կան հրա­տա­րա­կիչ­ներ թղթա­յին տար­բե­րա­կով հրա­տա­րա­կու­թիւն­ներ չու­նին, օ­րի­նակ՝ Օքս­ֆոր­տի հա­մալ­սա­րա­նա­կան հրա­տա­րա­կու­թիւ­նը, «Պրի­թա­նի­քա»ն, այլ աշ­խար­հահռ­չակ հրա­տա­րա­կու­թիւն­ներ ամ­բող­ջո­վին ան­ցած են առ­ցանց թո­ղար­կում­նե­րու: Թուղ­թը սուղ է, տեղ կը գրա­ւէ, ա­ռա­քու­մը սուղ է, եւ մենք շու­տով կը տես­նենք, որ գի­տա­կան, ու­սում­նա­կան գրա­կա­նու­թեան պա­րա­գա­յին աշ­խար­հը կ՚անց­նի թուա­յի­նի: Մա­նա­ւանդ այ­սօր կը զար­գա­նայ հե­ռաու­սու­ցու­մը, ուր պար­տա­դիր ա­մէն ինչ թուա­յին պի­տի ըլ­լայ:

Բայց գե­ղա­րուես­տա­կան գրա­կա­նու­թիւ­նը, ման­կա­կան գրա­կա­նու­թիւ­նը, աթ­լաս­նե­րը, պատ­կե­րա­գիր­քե­րը ի ­հար­կէ, թղթա­յին կ՚ըլ­լան, ո­րով­հե­տեւ ա­նոնք բո­լո­րո­վին այլ մշա­կոյթ են, շքե­ղու­թիւն են, զա­նոնք շօ­շա­փե­լով եւ այլ ապ­րում­ներ կ՚ու­նե­նաս, իսկ հա­մա­կար­գի­չը ա­ռայժմ չի կրնար փո­խա­րի­նել այդ մէ­կը:

- Ի՞նչ կ՚ը­սէք մա­մու­լի մա­սին, որ եւս սրըն­թաց վազ­քի մը մէջ է թուա­յին աշ­խար­հէն ներս:

-Մա­մուլն ալ նոյն ճա­նա­պար­հով կը քա­լէ: Եւ­րո­պա­յի մէջ այ­սօր կան հա­րի­ւրա­մեայ թեր­թեր, ո­րոնք թուա­յին տար­բե­րա­կի ան­ցած են, կայ 350 տա­րուան թերթ, որ այ­լեւս թղթա­յին տար­բե­րակ չու­նի եւ միայն առ­ցանց կը հրա­տա­րա­կուի: Կան մար­դիկ, ո­րոնք թեր­թե­րը այդ­պէս միայն կը կար­դան: Ես, օ­րի­նակ, չեմ յի­շեր, թէ երբ վեր­ջին ան­գամ ձեռքս ա­ռած եմ թերթ մը, մա­մու­լը միայն թուա­յին կը կար­դամ, բայց ան­դին կան մար­դիկ, որ կը նա­խընտ­րեն թուղ­թը, կ՚ու­զեն նստիլ, հան­գիստ ու­սում­նա­սի­րել: Մեր գրա­դա­րա­նը եր­կու հնա­րա­ւո­րու­թիւնն ալ կու­ տայ: Ու­նինք տպա­գիր մա­մու­լի բա­ցա­ռիկ հա­ւա­քա­ծոյ մը, որ օ­րէ օր կը հա­մալ­րուի: Հա­յաս­տա­նի եւ Ար­ցա­խի մա­մու­լը ան­պայ­ման կը ստա­նանք, դար­ձեալ մէ­կա­կան օ­րի­նակ կ՚եր­թայ ան­ձեռնմ­խե­լի պա­հոց: Մեծ ու­շադ­րու­թիւ­ն կը ցու­ցա­բե­րենք գա­ւա­ռա­կան մա­մու­լին նկատ­մամբ, կը փնտռենք, կը գտնենք պա­կաս կամ կոր­սուած օ­րի­նակ­նե­րը, կը լրա­ցնենք: Ռու­սաս­տա­նէն, Սփիւռ­քէն կը ստա­նանք մա­մուլ, կան նուի­րեալ­ներ, ո­րոնք Հա­յաս­տան գա­լու ժա­մա­նակ տրցակ­նե­րով թեր­թեր կը բե­րեն գրա­դա­րան: Իսկ Սփիւռ­քի դա­սա­կան եւ ար­հես­տա­վարժ հրա­տա­րա­կիչ­ներն ալ ան­պայ­ման կ՚ու­ղար­կեն, կը հասկ­նան Ազ­գա­յին գրա­դա­րա­նին կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը:

-Մեր զրոյ­ցի սկի­զբին ը­սիք, որ գրա­դա­րա­նի աշ­խա­տող­նե­րուն ամ­սա­կան­նե­րը ցած են, բայց հա­կա­ռակ այս ե­րե­ւոյ­թին, գրա­դա­րա­նը միշտ լե­ցուն է աշ­խա­տող­նե­րով: Հե­տաքրք­րա­կան է՝ ի՞ն­չ բան կը մղէ զա­նոնք՝ ոչ այն­քան նիւ­թա­կան բա­րեն­պաստ պայ­ման­նե­րուն ընտ­րել այս գոր­ծը:

-Կան մար­դիկ, ո­րոնք նուի­րեալ­ներ են, ծնած են գրա­դա­նա­րա­գոր­ծու­թեան հա­մար եւ հոս կու­ գան ոչ թէ բարձր աշ­խա­տա­վար­ձի սպա­սու­մով, այլ պար­զա­պէս՝ այդ աշ­խար­հը ի­րենցն է, եւ ա­նոնք այլ գործ մը չեն պատ­կե­րաց­ներ: Մենք ու­նինք աշ­խա­տող­ներ, ո­րոնք քա­ռա­սուն տա­րիէ ա­ւե­լի այս­տեղ աշ­խա­տած են, ի­րենց ամ­բողջ կեան­քը նուի­րած են այս գոր­ծին: Այս գոր­ծը այն­պէս մըն է, որ նուի­րեա­լը կը մնայ եւ չ՚ու­զեր լքել զայն։ Ա­նոր չի հե­տաքր­քրեր բարձր ամ­սա­կա­նը, ի ­հար­կէ լաւ վար­ձատ­րու­թիւ­նը լաւ բան մըն է, բայց ե­թէ ան­ձը կ՚ու­զէ այս գոր­ծը ը­նել, չես կրնար ա­նոր ո­չինչ ը­սել:

-Իսկ կը տի­րա­պե­տե՞ն ժա­մա­նա­կա­կից մի­ջոց­նե­րուն, մա­նա­ւանդ՝ ա­ւագ սե­րուն­դը, քա­նի որ մեր խօ­սակ­ցու­թե­նէն պարզ դար­ձաւ, որ գրա­դա­րա­նա­գոր­ծու­թիւ­նը այ­սօր աշ­խար­հի մէջ կը քա­լէ ժա­մա­նա­կա­կից ճա­նա­պար­հով:

 -Չեն կրնար չտի­րա­պե­տել, ո­րով­հե­տեւ գի­տեն, որ ա­ռանց այդ մէ­կուն չեն կրնար աշ­խա­տիլ: Ե­րի­տա­սարդ սե­րուն­դը միան­շա­նակ կը տի­րա­պե­տէ: Հա­յաս­տա­նի մէջ մենք ու­նինք գրա­դա­րա­նա­յին կրթու­թիւն՝ Գի­տու­թիւն­նե­րու ազ­գա­յին ա­կա­դե­միոյ մէջ, որ կը կո­չուի «Գրա­դա­րա­նա­յին եւ տե­ղե­կա­տուա­կան աղ­բիւր­նե­ր»: Հե­ռա­կայ ու­սու­ցում է, ուր կը սո­րվին ժա­մա­նա­կա­կից գրա­դա­րան կազ­մե­լու ձե­ւե­րը՝ ծրագ­րա­ւոր­ման լե­զու­նե­րէն մին­չեւ թուայ­նա­ցում, ցան­ցեր, տե­ղե­կա­տուա­կան աշ­խար­հի նուա­ճում­ներ: Մէկ խօս­քով, այդ կրթու­թիւնն ալ ար­դէն լաւ հիմ­քե­րու վրայ դրուած է մեր մօտ, եւ ե­րի­տա­սար­դը կրնայ ու­սա­նիլ եւ մաս­նակ­ցիլ ժա­մա­նա­կա­կից թուա­յին գրա­դա­րա­նի ստեղծ­մա­ն, ինչ որ ար­դէն ար­դիա­կան մաս­նա­գի­տու­թիւն մըն է:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ