ՀՈԳԻԻ ԵՒ ՄԱՐՄՆԻ ՆԵՐԴԱՇՆԱԿՈՒԹԻՒՆ

Հայ­ազ­գի տա­ղան­դա­շատ ար­ձա­նա­գործ Գա­գո­յին (Գա­գիկ Գէոր­գեան) ծա­նօթ եմ տա­կա­ւին Պէյ­րու­թէն, երբ Գա­գօ, Հա­յաս­տա­նէն ո­րոշ ժա­մա­նա­կով մը Լի­բա­նան տե­ղա­փո­խուե­լով, կը ստեղ­ծա­գոր­ծէր այն­տեղ իր ինք­նա­տիպ ո­ճով, ցու­ցա­հան­դէս­ներ կ՚ու­նե­նար՝ այդ­պէս ճանչ­ցուած ա­նուն դառ­նա­լով Լի­բա­նա­նի մէջ թէ՛ հայ, թէ՛ օ­տար շրջա­նակ­նե­րէն ներս: Ան Լի­բա­նա­նի մէջ կարգ մը ար­ձան­նե­րու հե­ղի­նակ է. ինչ­պէս՝ Հայ Կա­թո­ղի­կէ Մես­րո­պեան վար­ժա­րա­նի բա­կին մէջ դրուած Մես­րոպ Մաշ­տո­ցի յու­շա­կո­թո­ղը, «Հաբ­թու­ր» խո­շոր ա­ռեւտ­րա­յին կեդ­րո­նի մուտ­քին տե­ղադ­րուած ար­ձա­նը, Նի­կոլ Դու­մա­նի կի­սանդ­րին՝ Նի­կոլ Դու­մա­նի ա­նուան ա­կում­բի մէջ եւ այլ գոր­ծեր: Գա­գօ Լի­բա­նա­նի մէջ հե­ղի­նա­կած է հա­րիւ­րա­ւոր մեծ ու փոքր ա­րուես­տի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­ներ, ո­րոնք կը գտնուին ցու­ցաս­րահ­նե­րու եւ ան­հա­տա­կան հա­ւա­քա­ծո­նե­րու մէջ:

Լի­բա­նա­նի մէջ Գա­գոն ու­նե­ցած է հինգ ան­հա­տա­կան ցու­ցա­հան­դէս, իսկ ան­ցեալ տա­րի ան­հա­տա­կան ցու­ցա­հան­դէ­սով մը եւս հան­դէս ե­կած է Ա­պու Տա­պիի մէջ: Լի­բա­նան մօտ տա­սը տա­րի աշ­խա­տե­լէ ետք Գա­գօ հան­դի­պած է ինչ-ինչ հիաս­թա­փու­թիւն­նե­րու: ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ-ի հետ զրոյ­ցի ըն­թաց­քին ա­րուես­տա­գէ­տը նշեց, որ հիաս­թա­փու­թիւ­նը ա­ռա­ւե­լա­պէս ա­ռըն­չուած է մարդ­կա­յին յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րուն. ա­րուես­տի բնա­գա­ւա­ռի մէջ ա­նուն ու­նե­ցող կարգ մը մար­դիկ փոր­ձած են խո­չըն­դո­տել ա­րուես­տա­գէ­տի յա­ռա­ջըն­թաց­ը, եւ կան­խազ­գա­լով այդ ա­մէն ին­չը, քան­դա­կա­գոր­ծը չէ շա­րու­նա­կած իր ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կեան­քը այն­տեղ ու վե­րա­դար­ձած է Հա­յաս­տան:

Այ­սօր Գա­գոն նոր ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ծրագ­րեր ու­նի՝ կա­պուած Հա­յաս­տա­նի մէջ ցու­ցա­հան­դէս բա­նա­լու, ճամ­բոր­դե­լու եւ նոր լսա­րան­նե­րու իր ա­րուես­տը ներ­կա­յաց­նե­լու հետ: Ան ե­զա­կի ա­րուես­տա­գէտ­նե­րէն է, որ պզտիկ տա­րի­քէն զբա­ղած է բա­ցա­ռա­պէս միայն քան­դա­կով եւ մին­չեւ հի­մա ալ այդ գործն է, որ իբ­րեւ ար­հես­տա­վարժ կ՚ու­ղեկ­ցի ի­րեն: Կը ստեղ­ծա­գոր­ծէ պրոն­զով եւ մար­մա­րեայ քա­րով: Ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան մը սկիզ­բէն մին­չեւ վերջ ինք կը ստանձ­նէ եւ ա­ւար­տին կը հասց­նէ՝ նա­խագ­ծու­մէն մին­չեւ ձու­լում եւ քան­դա­կում: Գա­գօ դա­սա­ւան­դած է նաեւ Պէյ­րու­թի Հայ­կա­զեան հա­մալ­սա­րա­նին մէջ:

Ան սի­րով պա­տաս­խա­նեց ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ-ի հար­ցում­նե­րուն:

-Գա­գօ, Ձեր ըն­տա­նի­քին մէջ ե­ղա՞ծ են ստեղ­ծա­գոր­ծող­ներ, եւ ինչ­պէ՞ս դուն դար­ձած ես ար­ձա­նա­գործ:

-Իմ հայրս ա­րուես­տա­գէտ ե­ղած է հո­գիով, նաեւ քան­դա­կով զբա­ղած է, հօ­րեղ­բայր­ներս նոյն­պէս ստեղ­ծա­գոր­ծող­ներ ե­ղած են, բայց ես եմ մեր ըն­տա­նի­քին մէջ, որ ար­հես­տա­վարժ քան­դա­կա­գոր­ծի մաս­նա­գի­տու­թիւն ստա­ցած եմ տա­կա­ւին ա­ռա­ջին դա­սա­րա­նէն: Յա­ճա­խած եմ Ե­րե­ւա­նի Մար­տի­րոս Սա­րեա­նի ա­նուան դպրո­ցը, որ Ե­րե­ւա­նի միակ դպրոցն է՝ ա­րուես­տի ուղ­ղու­թիւն ու­նե­ցող: Ա­ւար­տե­լէ ետք ա­րուես­տի ու­սում­նա­րան գա­ցած եմ, իսկ յե­տոյ ալ՝ Գե­ղա­րուես­տի հա­մալ­սա­րան եւ մին­չեւ հի­մա այդ գոր­ծին մէջն եմ, եր­բեք այլ գոր­ծով չեմ զբա­ղած, ինք­զինքս կը նկա­տեմ քան­դա­կա­գործ, ինչ որ կո­չումս է եւ զիս տա­ռա­պեց­նող, ապ­րեց­նող, ստեղ­ծա­գոր­ծե­լու թե­ւեր տուող միակ ու­ղին:

-Ի՞նչ ճա­նա­պարհ ան­ցած է քու ա­րուեստդ, մին­չեւ որ հա­սած է այ­սօ­րուան վի­ճա­կին:

-Ես միշտ ա­զա­տօ­րէն ստեղ­ծա­գոր­ծած եմ, եր­բեք չեմ դո­փած մէկ ուղ­ղու­թեան կամ մէկ ո­ճի մէջ: Ին­ծի հա­մար ժանր գո­յու­թիւն չու­նի, ժան­րը ա­րուես­տա­գէ­տը կաշ­կան­դող հաս­կա­ցու­թիւն մըն է, պի­տակ մըն է, որ կը փակ­ցուի ա­րուես­տա­գէ­տի վրայ եւ մին­չեւ կեան­քին վերջ ան չի կրնար ա­զա­տագ­րուիլ այդ կա­ղա­պա­րէն։ Ան կ՚ու­զէ ը­նել տար­բեր բա­ներ, բայց այդ ո­ճին մէջ մնայ, որ­պէս­զի չհիաս­թա­փեց­նէ իր­մէ ակն­կա­լուա­ծը: Բայց այդ մէ­կը ես ճիշդ չեմ նկա­տեր, ո­րով­հե­տեւ ա­զա­տու­թեան սահ­մա­նա­փա­կում է: Ա­րուես­տա­գէ­տը ա­զատ է: Ան պէտք է ա­զատ ստեղ­ծա­գոր­ծէ, ա­զատ մտա­ծէ, նո­րու­թիւն­ներ փնտռէ եւ փոր­ձար­կէ իր ա­րուես­տին մէջ, որ­պէս­զի յա­ռաջ ըն­թա­նայ, հա­կա­ռակ պա­րա­գա­յին ես չեմ զար­գա­նար: Ե­թէ ոճ մըն ալ կայ իմ պա­րա­գա­յիս, ա­պա ես զայն ա­նուա­նած եմ Gago Art, որ իմ գոր­ծե­րուն ծա­նօթ ա­մէն մարդ կրնայ նկա­տել ընդ­հա­նուր բան մը, որ կայ այդ ուղ­ղու­թեան մէջ:

-Ինչ­պէ՞ս յղա­ցաք Մես­րոպ Մաշ­տո­ցի ար­ձա­նի գա­ղա­փա­րը, կար­ծեմ ան Սփիւռ­քի միակ ար­ձանն է, որ հայ դպրու­թեան հիմ­նադ­րին կը պատ­կա­նի:

-Մաս­նակ­ցած եմ Մեծն Մես­րոպ Մաշ­տո­ցի յու­շա­կո­թո­ղի հա­մար յայ­տա­րա­րուած մրցոյ­թին եւ շա­հած եմ: Ու­րախ եմ, որ Լի­բա­նա­նի նշա­նա­ւոր հայ­կա­կան դպրո­ցի բա­կը դրուած է իմ մտայ­ղաց­մամբ կերտուած այդ գոր­ծը, ո­րուն առ­ջեւ ա­մէն տա­րի հայ­կա­կան այդ դպրո­ցի շրջա­նա­ւարտ­նե­րը կը լու­սան­կա­րուին։ Վեր­ջերս ալ լուր մը ստա­ցայ Լի­բա­նա­նէն, թէ այն­պէս պի­տի ը­նեն, որ տեղ­ւոյն բո­լոր հայ­կա­կան դպրոց­նե­րու շրջա­նա­ւարտ­նե­րը ի­րենց ա­ւար­տա­կան լու­սան­կա­րը պի­տի առ­նեն այդ ար­ձա­նին առ­ջեւ, որ­պէս ե­րախ­տա­գի­տու­թիւն հայ դպրու­թեան հիմ­նադ­րի եւ մեծ ե­րախ­տա­ւո­րի:

Ես այդ ար­ձա­նը շի­նե­լու ժա­մա­նակ ա­զատ մտա­ծած եմ, փոր­ձած եմ տար­բեր բան մը ը­նել Մես­րոպ Մաշ­տո­ցի՝ ար­դէն գո­յու­թիւն ու­նե­ցող ար­ձա­նի պատ­կե­րէն, որ­պէս­զի ա­նոր մէջ շեշ­տուի միտ­քի եւ ձեռ­քի հա­մադ­րու­թիւ­նը, իբ­րեւ գլու­խէն սկիզբ առ­նուած եւ ձեռ­քով ի­րա­գոր­ծուած հրաշք մը, որ ե­ղան հա­յոց գի­րե­րը: Իմ մօ­տե­ցումս կայ այդ ար­ձա­նի գա­ղա­փա­րին մէջ, ին­չ որ կար­ծեմ լաւ ըն­դու­նե­ցաւ, ինչ­պէս նաեւ Սփիւռ­քի այլ հա­մայնք­նե­րու մէջ ալ ար­ձա­նի մա­սին պատ­մող նիւ­թե­րը ար­ձա­գանգ­ներ ու­նե­ցան: Ան, ա­յո, Սփիւռ­քի մէջ միակ Մաշ­տոցն է, այդ ծա­ւա­լի եւ այդ մտա-յը­ղաց­ման մէջ:

-Ինչ­պէ՞ս կրցար Լի­բա­նա­նի մէջ հռչա­կա­ւոր դառ­նալ, քա­նի որ դուն այն­տեղ չես ծնած, այդ երկ­րի ա­րուես­տի մի­ջա­վայ­րին ան­ծա­նօթ էիր, երբ Հա­յաս­տա­նէն տե­ղա­փո­խուե­ցար հոն:

-Չեմ ը­սեր, որ դիւ­րին էր, պայ­քա­րի ճա­նա­պարհ ան­ցած եմ, հա­կա­ռակ ա­նոր, որ եսս եր­թա­լով ինք­զինքս չեմ ներ­կա­յա­ցու­ցած, այլ իմ գոր­ծերս տա­րա­ծուած են եւ այդ ձե­ւով ծա­նօ­թա­ցած են ին­ծի: Ես չեմ սի­րեր շատ խօ­սիլ իմ ան­ձիս մա­սին, գո­վազ­դել, ե­րե­ւի այդ էր պատ­ճա­ռը, որ ո­րոշ մար­դիկ, օգ­տուե­լով իմ գա­ղա­փար­նե­րէս, ի­րենք յա­ռաջ ըն­թա­ցան՝ ա­մէն կերպ փոր­ձե­լով ըստոvւեր ա­ծել իմ վրայ, բայց ես կան­խազ­գա­ցի այդ մէ­կը եւ ո­րո­շե­ցի հե­ռա­նալ: Իսկ միչ այդ, իմ նա­խագ­ի­ծերն ալ առ­նուած են, իմ գոր­ծերն ալ ըն­դօ­րի­նա­կուած են: Այ­սօր ին­ծի կ՚ը­սեն, թէ լի­բա­նա­նա­հայ այս կամ այն մար­դու գոր­ծե­րուն մէջ քու ձե­ռա­գիրդ կայ: Նոյն այդ մար­դոց պէտք է հարց­նել, թէ ինչ­պէ՞ս:

Ես եր­բեք հռչա­կա­ւոր դառ­նա­լու հա­մար քայլ մը չա­ռի, իմ նպա­տակս ա­րուես­տի մի­ջո­ցով մար­դոց ինչ-ինչ գա­ղա­փար­ներ տալն է, ի­րենց­մէ առ­նե­լը, այդ ա­ռու­մով, ցու­ցա­հան­դէ­սը շատ կա­րե­ւոր է ա­րուես-­տա­գէ­տի մը հա­մար: Ցու­ցա­հան­դէ­սի ժա­մա­նակ ան կը զգայ իր ը­րա­ծի եւ ա­րուես­տա­սէ­րի մի­ջեւ կապ մը, հա­ղոր­դակ­ցու­թիւն մը եւ կը հաս­կնայ ի վեր­ջոյ, թէ ին­չ բա­նի հա­մար կը ստեղ­ծա­գոր­ծէ: Լի­բա­նա­նի մէջ իմ ան­հա­տա­կան ցու­ցա­հան­դէս­նե­րէն եր­կու­քը օ­տար ցու­ցաս­րահ­նե­րու մէջ տե­ղի ու­նե­ցած են, մէ­կը՝ «Սիւր­ֆաս տիւ լիպ­ր» սրա­հին մէջ, որ գնեց իմ բո­լոր գոր­ծերս, յի­սու­նէ ա­ւե­լի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­ներս: Մին­չեւ հի­մա ալ իր հիմ­նա­կան հա­ւա­քա­ծո­յին մէջ կը ցու­ցադ­րէ, ինչ­պէս նաեւ Պէյ­րու­թի Հա­մազ­գա­յի­նի հայ­կա­կան ցու­ցաս­րա­հը իր հիմ­նա­կան հա­ւա­քա­ծո­յին մէջ կը ցու­ցադ­րէ իմ գոր­ծե­րէս:

-Եր­կար տա­րի­ներ բա­ցա­կա­յած ես Հա­յաս­տա­նէն: Վե­րա­դառ­նա­լով, ի՞նչ զգա­ցիր, ի՞նչ տուած է քե­զի օ­տար մի­ջա­վայ­րը, ի՞նչ բե­րած ես քե­զի հետ:

-Լի­բա­նա­նը շատ բան տուած է ին­ծի: Զգա­ցո­ղու­թիւն­նե­րու ա­ռու­մով ալ, փոր­ձի ա­ռու­մով ալ: Ես Լի­բա­նան գա­ցած եմ հա­մալ­սա­րա­նը ա­ւար­տե­լէ ան­մի­ջա­պէս ետք, իմ եղ­բայրս հոն ջու­թա­կա­հար էր, լի­բա­նա­նա­հայ հա­մայն­քին ծա­նօթ ա­նուն մը՝ Յով­հան­նէս Գրի­գո­րեա­ն, որ ցա­ւօք սրտի, կա­նուխ հե­ռա­ցած է կեան­քէն: Այդ մէ­կը ա­ռիթ ե­ղաւ, որ այդ եր­կի­րը եր­թամ, եւ իմ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան հիմ­նա­կան ըն­թաց­քը հոն սկսած եւ շա­րու­նա­կուած է: Երբ ե­կայ Հա­յաս­տան, ես հասկ­ցայ, որ նոյ­նը մնա­ցած եմ, օ­տար մի­ջա­վայ­րը, մարդ­կա­յին յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը, ո­րոնք միշտ մա­քուր չեն, ազ­նիւ չեն, զիս չեն փո­խած: Ա­տի­կա շատ մեծ ա­ռա­ւե­լու­թիւն է այ­սօր, քա­նի որ մար­դիկ, հե­ռա­նա­լով ի­րենց հիմ­նա­կան մի­ջա­վայ­րէն, յա­ճախ կը հե­ռա­նան այդ մի­ջա­վայ­րի ա­ւան­դոյթ­նե­րէն, մշա­կոյ­թէն, ինչ­պէս նաեւ ի­րենք ի­րենց­մէ կը հե­ռա­նան: Մեծ յոյ­սեր ու­նիմ, որ կրնամ Հա­յաս­տա­նի մէջ շա­րու­նա­կել իմ քան­դա­կա­գոր­ծա­կան աշ­խա­տանքս: Ես իմ գոր­ծերս հիմ­նա­կա­նը հոն ձգած եմ եւ կայ այն­պի­սի տպա­ւո­րու­թիւն, որ ա­մէն ինչ նո­րէն պի­տի սկսի: Ճիշդ է, իմ տունս ու­նիմ իմ գոր­ծե­րով, բայց նոր բա­նի մը սկսե­լու, նոր խօսք ը­սե­լու, նոր աշ­խա­տանք­նե­րով ներ­կա­յա­նա­լու բուռն փա­փա­քը ու­նիմ:

-Ով­քե՞ր են քան­դա­կի սի­րա­հար­նե­րը, ո­րոնց կը հե­տաքրք­րէ քու գոր­ծերդ եւ առ­հա­սա­րակ, ա­րուես­տի այս ժան­րը քիչ մը դժուար կը մտնէ մար­դոց սիր­տե­րուն մէջ, այն­պէ՞ս է:

-Մար­դիկ յա­ճախ նկա­րը կ՚ընտ­րեն ի­րենց տան համ գրա­սե­նեա­կին մէջ կա­խե­լու հա­մար, ո­րով­հե­տեւ նկա­րի մէջ գոյ­ներ կան, ա­ւե­լի յար­մար են գի­նե­րը, եւ նկա­րը շատ տեղ չի գրա­ւեր կար­ծես, քան՝ քան­դակ մը: Բայց կան քան­դա­կի ի­րա­պէս սի­րա­հար­ներ, ո­րոնք կը գե­րա­դա­սեն ի­րենց տան մէջ ո­նե­նալ ա­րուես­տի գործ-քան­դակ: Ես կը ճանչ­նամ շատ մար­դիկ, ո­րոնք տա­րի­նե­րով կը հա­ւա­քեն քան­դակ­ներ, ի­րենց տան կամ աշ­խա­տա­վայ­րին մէջ: Ան­շուշտ, կայ ընդ­հա­նուր խաւ մը, որ կը գնա­հա­տէ եր­կու­քը՝ հա­ւա­սա­րա­պէս, բայց քան­դա­կը ա­ւե­լի ծա­ւա­լա­յին ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն է, ան յա­տուկ պայ­ման­ներ կը պա­հան­ջէ` ցու­ցադ­րու­թեան, ըն­կալ­ման հա­մար: Ե­թէ մար­դը գու­նա­գե­ղու­թիւն կը նա­խընտ­րէ, ան բնա­կա­նա­բար կ՚եր­թայ դէ­պի գե­ղան­կա­րը եւ գե­ղան­կար կը գնէ: Բայց ես մար­դոց խոր­հուրդ կու տամ՝ եր­բեք չխա­բուիլ գոյ­նե­րէն, շատ յա­ճախ պաղ, ան­գոյն թուա­ցող մե­տա­ղի մի­ջո­ցաւ շատ ա­ւե­լին կա­րե­լի է ը­սել, հասկց­նել, քան՝ ը­սենք գրա­ւիչ գոյ­նե­րով նկա­րով մը: Կեան­քի մէջ նոյն­պէս այդ­պէս է. մար­դիկ կը փա­րին այն ա­մէն ին­չին, որ գու­նա­գեղ է, շքեղ է, աչ­քի կը զար­նէ եւ ըն­դու­նուած է… Բայց ա­նոնց մէջ միշտ չէ, որ ներ­քին ի­մաստ մը կ՚ըլ­լայ: Ես կը փնտռեմ ներ­քին ի­մաստ, ա­տի­կա է, որ մնա­յուն է, եւ ա­ռանց ներ­քին խոր­քի եւ ներ­քին ի­մաս­տի, ար­տա­քի­նը ա­նի­մաստ կը դառ­նայ եւ կը խամ­րի: Ես կը հա­ւա­տամ հո­գիի եւ մարմ­նի ներ­դաշ­նա­կու­թեա­ն եւ այդ ներ­քին ի­մաստն ալ կը դնեմ իմ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րուս մէջ: Կը փա­փա­քիմ նաեւ օր մը պոլ­սա­հայ ա­րուես­տա­սէ­րը ծա­նօ­թա­նայ իմ գոր­ծե­րուս։ Լսած եմ, որ հոն ալ կան ա­րուես­տա­սէր, բարձր ճա­շակ ու­նե­ցող եւ գե­ղե­ցիկն ու կեր­տուած­քը գնա­հա­տող մար­դիկ: Ա­ռի­թով մը կ՚ար­ժէ ան­պայ­ման Պո­լիս եր­թալ եւ հոն ցու­ցադ­րուիլ: Մա­նա­ւանդ, որ իմ գոր­ծերս հա­մա­մարդ­կա­յին նիւ­թեր եւ հա­մա­մարդ­կա­յին գա­ղա­փար­ներ կ՚ար­տա­յայ­տեն, ու­րեմն կրնան նաեւ ոչ-հա­յե­րն ալ հե­տաքրք­րել: Ա­րուես­տը գնա­հա­տող, ա­րուես­տի հա­մար ճամ­բա­ներ բա­ցող մար­դը ազ­գու­թիւն, քա­ղա­քա­կան ու կրօ­նա­կան ոչ մէկ դա­ւա­նանք ու­նի, ան ա­մէն երկ­րի մէջ ալ նոյնն է:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ