«ԷՍԱԵԱՆ»Ի ՀԱՐԱԶԱՏՆԵՐ

Ա­նու­րա­նա­լի ի­րո­ղու­թիւն մըն է, թէ Է­սաեան վար­ժա­րա­նը մեր ա­մե­նա­կա­րե­ւոր հաս­տա­տու­թիւն­նե­րէն մէկն է։ Է­սաեան վար­ժա­րա­նը հան­դի­սա­ցած է ի­րա­կան կրթա­կան օ­ճախ մը, ինչ­պէս նաեւ մշա­կու­թա­յին ան­դաս­տան մը եւ լոյ­սի կեդ­րոն մը՝ հայ տու­նին, հայ ըն­տա­նի­քին հա­մար։ Այս օ­ճա­խէն խանդ եւ լոյս կը ստա­նան բազ­մա­թիւ մա­նուկ զա­ւակ­ներ, ե­րի­տա­սարդ­ներ, զար­գա­ցու­մի եւ մտա­յին պա­շա­րի այս ամ­բա­րա­նո­ցին մէջ։ Մատ­ղաշ հո­գի­ներ կ՚ազ­նուա­նան եւ դե­ռա­տի միտ­քեր կը զար­գա­նան հոս, ինչ­պէս ներ­կա­յիս, նոյն­պէս ան­ցեա­լի մէջ մշա­կուած, զօ­րա­ցած են սե­րունդ­ներ։

Մարդ­կա­յին կեան­քին մէջ, կրթու­թեան եւ դաս­տիա­րա­կու­թեան շրջա­նը՝ ա­պա­գայ մար­դուն կազ­մա­ւոր­ման եւ հաս­տատ­ման հա­մար կա­րե­ւոր շրջան մըն է, քա­նի որ հոն է որ մարդ­կա­յին հո­գե­ւոր ու մտա­յին շէն­քին հիմ­նադ­րու­թիւ­նը կը կա­տա­րուի, եւ ե­թէ հաս­տատ է այդ հիմ­նադ­րու­թիւ­նը՝ ա­պա­գան կը լու­սա­ւո­րուի եւ հոն կը բող­բո­ջի հո­գին ու միտ­քը եւ կ՚ըլ­լայ բա­րի ու ճշմա­րիտ, ինչ­պէս նաեւ գե­ղե­ցիկ «մա՛րդ»ը, որ հա­ւա­տա­րիմ կը մնայ իր կո­չու­մին։

Մշա­կուած միտ­քը խո­րա­ցած, զօ­րա­ցած, բարձ­րա­ցած միտքն է, իսկ ազ­նիւ հո­գին՝ կո­չու­մին հա­ւա­տիմ, խո­նարհ ու հա­մե՛ս­տը։ Մշա­կուած միտ­քը եւ ազ­նիւ հո­գին է, որ գի­տակ­ցու­թիւ­նը կ՚ու­նե­նայ իր բո՛ւն կո­չու­մին եւ ա­նոր ան­փո­խա­րի­նե­լի ար­ժէ­քին։ Եւ այն կրթա­կան հաս­տա­տու­թիւ­նը, որ գի­տա­կից է իր պատ­մա­կան ու պա­տուա­կան պա­տաս­խա­նա­տուու­թեան, ան կրնա՛յ կեր­տել ա­պա­գա­յի շէն­քը, ան կրնա՛յ կա­ռու­ցա­նել լու­սա­ւոր եւ ա­մուր սե­րունդ­ներ։ Ուս­տի «վար­ժա­րան»ը շա­րու­նա­կու­թիւնն է ըն­տա­նե­կան սի­րոյ հնո­ցին՝ ուր ար­դէն իր ա­ռա­ջին դաս­տիա­րա­կու­թիւ­նը կ՚առ­նէ մա­նու­կը։ Այս ի­մաս­տով, վար­ժա­րա­նը, ըն­տա­նի­քին ա­ւե­լի կազ­մա­կեր­պուած, ա­ւե­լի մաս­նա­գի­տա­ցած եւ ար­հես­տա­վարժ դար­ձած ըն­կե­րա­յին միու­թիւնն է, կեր­պով մը կը յղկէ, կը կո­կէ եւ ա­ւե­լի եւս օգ­տա­գոր­ծե­լիի կը վե­րա­ծէ ըն­տա­նի­քին տուած նախ­նա­կան եւ նաեւ՝ հիմ­նա­կան դաս­տիա­րա­կու­թիւ­նը։ Վար­ժա­րա­նը փայ­լը կ՚ա­ւելց­նէ ըն­տա­նե­կան կրթու­թեան։ Եւ այս հա­մո­զու­մով եւ ան­կեղծ նուի­րա­կա­նու­թեամբ է որ վար­ժա­րա­նը կը հաս­նի իր նպա­տա­կին, որ է «մարդ հասց­նել»՝ ա­պա­գան կեր­տել…։

Ա­հա­ւա­սիկ Է­սաեան վար­ժա­րանն ալ, ինչ­պէս պատ­մու­թիւ­նը կը վկա­յէ եւ ներ­կան կ՚ա­պա­ցու­ցա­նէ՝ իր կո­չու­մին գի­տակ­ցու­թեա­նը մէջ հաս­ցու­ցած է սե­րունդ­ներ, կազ­մած է ա­պա­գա­ներ եւ կը շա­րու­նա­կէ իր ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը՝ հաս­տա­տամ­տօ­րէն։

Ե­րա­նի՜ Է­սաեան վար­ժա­րա­նի հիմ­նա­դիր­նե­րուն, ո­րոնք հա­ւա­քա­կա­նու­թեան հան­դէպ ի­րենց լու­սա­միտ պատ­րաս­տա­կա­մու­թեամբ եւ պա­տաս­խա­նա­տուու­թեան գի­տակ­ցու­թեամբ հիմ­նե­ցին վար­ժա­րա­նը։

Յով­հան­նէս Է­սաեան (1841-1900) եւ Մկրտիչ Է­սաեան (1843-1921) եղ­բայր­ներ հիմ­նած են վար­ժա­րա­նը՝ որ 1895-էն ի վեր կը շա­րու­նա­կէ իր կրթա­կան ու մշա­կու­թեա­յին ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը, ծա­ռա­յե­լով սե­րունդ­նե­րու։

Մենք, հոս կ՚ու­զենք Է­սաեան վար­ժա­րա­նը ան­գամ մըն ալ ներ­կա­յաց­նել իր ար­ժա­նա­ւոր սա­նե­րէն ե­րէց­կին Ան­նիկ Գալ­փաք­ճեա­նի տո­ղե­րով, որ գրի առ­նուած է 2005 թուա­կա­նին՝ Վար­ժա­րա­նի հիմ­նադ­րու­թեան 110-րդ տա­րե­դար­ձին ա­ռի­թով։

ՅԱ­ՒԵՐ­ԺՈՒ­ԹԵԱՆ ՄԱՐՄ­ՆԱ­ՑՈՒ­ՄԸ

Ան­նիկ Գալ­փաք­ճեան

1895 թուա­կա­նը ան­մո­ռա­նա­լի թուա­կան մըն է Պոլ­սոյ հայ կրթա­կան կեան­քին հա­մար, քա­նի որ այդ թուա­կա­նին, ա­ռա­ջին ան­գամ, հայ մա­նուկ­նե­րու առ­ջեւ բա­ցուե­ցաւ Է­սաեան վար­ժա­րա­նի դռ­նե­րը՝ ո­րոնք բաց կը մնան մին­չեւ այ­սօր, 110 տա­րի­նե­րէ ի վեր։

Նոր շունչ մը, նոր ո­գի մը կրթա­կան եւ ան­շուշտ մշա­կու­թա­յին կեան­քէն ներս, եւ ուր ի՜նչ դաս­տիա­րակ­ներ, ի՜նչ ու­սու­ցիչ­ներ յա­ւեր­ժա­ցան՝ յա­ւեր­ժաց­նե­լով այս կրթա­կան օ­ճա­խը։ Է­սաեան վար­ժա­րա­նի մէջ հա­սան ար­ժէք­ներ՝ ո­րոնք օգ­տա­կար տար­րեր հան­դի­սա­ցան մարդ­կու­թեան. զար­գա­ցան եւ հե­տե­ւե­լով ի­րենց նուի­րա­կան դաս­տիա­րակ­նե­րուն օ­րի­նա­կին, իբ­րեւ ու­սու­ցիչ­ներ, կրթա­կան մշակ­ներ յա­ւեր­ժա­ցու­ցին Է­սաեա­նը, հասց­նե­լով նաեւ նոր սե­րունդ­ներ։

Ա­հա­ւա­սի՛կ այս է յա­ւեր­ժու­թեան մարմ-­նա­ցու­մը, ա՛յս է յա­ւեր­ժու­թեան տե­սա­նե­լիի եւ շօ­շա­փե­լիի դառ­նա­լը, եւ այս է գա­ղա­փա­րա­կա­նին ի­րա­գոր­ծուի­լը։

Ա­յո՛, Է­սաեան վար­ժա­րա­նը յա­ւեր­ժու­թեան մարմ­նա­ցումն է, որ 110 տա­րի­նե­րու ան­խար­դախ ու ի­րա­կան վկա­յու­թիւ­-նը լիո­վին կ՚ա­պա­ցու­ցա­նէ եւ կը փաս­տէ այս ա­նու­րա­նա­լի ի­րո­ղու­թիւ­նը։

Վստահ եմ, որ Է­սաեան վար­ժա­րա­նը, իր 110-ա­մեա­կին, ա­նայ­լայ­լե­լի ու ամ­բիծ հա­ւատ­քով պի­տի շա­րու­նա­կէ իր ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը յա­ւեր­ժու­թեան այս ճա­նա­պար­հին վրայ, հա­մըն­թաց լե­զուին եւ մշա­կոյ­թին՝ ա­ւե­լի ե­ռան­դուն եւ ո­գե­ւոր, հետզ­հե­տէ ա­րա­գաց­նե­լով իր քայ­լե­րը՝ Հայ Գի­րե­րու գիւ­տին 1600-ա­մեա­կին, որ­պէս մշա­կոյ­թին եւ լե­զուին հա­րա­զատ ու ճշմա­րիտ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րէն մէ­կը եւ հար­կա­ւո­րը։

Յա­ճախ կը կրկնեմ.

Է­սա­յան­ցի ըլ­լա­լը թե­րեւս բախտ մըն է, բայց Էսաեան­ցի մնա­լը՝ պա­տի՛ւ։

2005

Գա­րե­գին Պատ­րիարք Խա­չա­տու­րեան կ՚ը­սէ, թէ՝ «Տո՛ւն մըն է վար­ժա­րա­նը, ա­ւե­լի ըն­դար­ձակ տա­րո­ղու­թեամբ եւ բո­վան­դա­կու­թեամբ. Ե­րա­մը մա­նուկ­նե­րուն, ըն­տա­նե­կան բոյ­նին մէջ ա­ռա­ջին դասն ա­ռած, թռիչք կ՚առ­նէ հոն»։­

Ու­րեմն, երբ ո­մանք ըն­տա­նի­քին հա­մար կ՚ը­սեն, թէ՝ տու­նը առտ­նին ա­ղօ­թա­տե­ղի մը՝ ե­կե­ղե­ցի մըն է, ա­պա ու­րեմն ին­չո՞ւ ըն­տա­նի­քը չըլ­լայ նաեւ առտ­նին դպրոց մը՝ ուր կը հաս­նի ա­պա­գայ «մարդ»ը ըն­տա­նե­կան կրթու­թեամբ ու դաս­տիա­րա­կու­թեամբ։

Այս մտա­ծում­նե­րով է, որ կ՚ող­ջու­նենք Է­սաեան վար­ժա­րա­նի հիմ­նադ­րու­թեան 121-րդ տա­րե­դար­ձը, եւ կը մաղ­թենք որ ան նոյն շուն­չով եւ ո­գիով շա­րու­նա­կէ իր նուի­րա­կան ու սրբա­զան ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը՝ հասց­նե­լով հո­գիով ա­ռողջ ու միտ­քով զար­գա­ցած եւ մշա­կուած սե­րունդ­ներ լոյս ա­պա­գա­յի մը մէջ։

Շնոր­հա­ւոր ըլ­լայ Է­սաեան վար­ժար­անի 121-րդ տա­րե­դար­ձը բո­լոր է­սաեան­ցի­նե­րուն եւ նաեւ կրթա­սէր ու մշա­կու­թա­սէր ազ­նիւ հա­սա­րա­կու­թեան…։

 ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յու­նուար 15, 2016, Իս­թան­պուլ