ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉԻՆ ՄԷՋ «ՏԱՃԱՐ»Ը

Աս­տուա­ծա­շունչ մա­տեա­նի մէջ «Տա­ճար» բա­ռը միշտ կը վե­րա­բե­րի Ե­րու­սա­ղէ­մի տա­ճա­րին՝ որ Քրիս­տո­սէ ա­ռաջ 10-րդ դա­րու կէ­սե­րուն շի­նուե­ցաւ Սո­ղո­մո­նի կող­մէ, եւ բա­բե­լո­նա­ցի­նե­րուն կող­մէ ա­ւե­րուե­ցաւ Քրիս­տո­սէ ա­ռաջ 587 թուա­կա­նին։ Ա­ւե­լի վերջ երկ­րորդ ան­գամ դար­ձեալ շի­նուե­ցաւ Բա­բե­լո­նի գե­րու­թե­նէն վե­րա­դար­ձող­նե­րու կող­մէ, Քրիս­տո­սէ ա­ռաջ 520-516 թուա­կան­նե­րուն։

Սուրբ Գրոց պատ­մու­թեան մէջ «Բա­բե­լո­նի գե­րու­թիւն» կո­չու­մով ծա­նօթ է Ք. Ա. 587-538 ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը, երբ Հրեա­նե­րը Նա­բու­գո­դո­նո­սոր թա­գա­ւո­րի ձեռ­քով Բա­բե­լոն աք­սո­րուե­ցան եւ հոն գե­րու­թեան մէջ մնա­ցին մին­չեւ 538 թուա­կա­նը, երբ Բա­բե­լո­նի ան­կու­մէն ետք Պարս­կաս­տա­նի Դա­րեհ թա­գա­ւո­րը Հրեայ գե­րի­նե­րուն ար­տօ­նեց ի­րենց եր­կի­րը վե­րա­դառ­նալ։

Հե­րով­դէս Մեծ, որ Ք. Ա. 37-4 թուա­կան­նե­րուն իշ­խեց ամ­բողջ Պա­ղես­տի­նի վրայ, եւ Յի­սու­սի ծննդեան ա­ռի­թով Բեթ­լե­հէ­մի մա­նուկ­նե­րը ջար­դել տուաւ, ու­զեց տա­ճա­րը վե­րա­շի­նել, քա­նի շէն­քը խախ­տած ու քայ­քա­յուած էր։ Ու­րեմն վե­րա­շի­նու­թիւ­նը սկսաւ Ք. Ա. 20 թուա­կա­նին եւ տե­ւեց մին­չեւ Քրիս­տո­սէ ետք 64 թուա­կան։

Եւ քա­նի մը տա­րի ետք՝ 70 թուա­կա­նին վերջ­նա­կա­նօ­րէն կոր­ծա­նե­ցաւ Հռո­մա­յե­ցի­նու ձեռ­քով։

Նոր Կտա­կա­րա­նի մէջ խօս­քը միշտ կը վե­րա­բե­րի Հե­րով­դէ­սի շի­նած տա­ճա­րին՝ որ քա­ռա­կու­սի կա­ռոյց մըն էր, ե­րեք գլխա­ւոր բա­ժին­նե­րով։

ա) «Գա­ւիթ»ը՝ ուր կը գտնուէր «զո­հա­րան»ը։

«Գա­ւիթ»ը Աս­տուա­ծա­շուն­չի մէջ առ­հա­սա­րակ կը գոր­ծա­ծուի ո՛չ թէ «նա­խաս­րահ» ի­մաս­տով, այլ՝ «ցան­կա­պա­տուած բակ» ի­մաս­տով։ Տա­ճա­րին գա­ւի­թը տա­ճա­րին շէն­քին շուրջ գտնուող ցան­կա­պա­տուած տա­րա­ծու­թիւ­նը կամ բակն է։ «Իսկ գա­ւի­թը, որ տա­ճա­րէն դուրս կը գտնուի՝ ձգէ՛, մի՛ չա­փեր, ո­րով­հե­տեւ ա­նի­կա հե­թա­նոս­նե­րուն տրուած է՝ ո­րոնք քա­ռա­սու­ներ­կու ա­միս ոտ­նա­կոխ պի­տի ը­նեն Սուրբ Քա­ղա­քը» (ՅԱՅՏ­ՆՈՒ­ԹԻՒՆ ԺԱ 2)։­

Իսկ «զո­հա­րան»ը կամ «զո­հա­սե­ղան»ը Ե­րու­սա­ղէ­մի տա­ճա­րին ե­րեք սե­ղան­ներն էին։ Մէ­կը՝ ա­ռա­ջա­ւո­րու­թեան 12 հա­ցե­րուն հա­մար, երկ­րոր­դը՝ խունկ ծխե­լու հա­մար, իսկ եր­րոր­դը՝ զո­հա­սե­ղանն էր, ո­րուն վրայ զո­հե­րը կ՚այ­րուէին։ Ա­ռա­ջին եր­կու­քը տա­ճա­րին մէջ կը գտնուէին, իսկ «զո­հա­սե­ղան»ը կամ «զո­հա­րան»ը կը գտնուէր տա­ճա­րին դրան դի­մաց՝ բա­կին մէջ։

բ) «Սրբա­րան»ը կամ շէն­քին կեդ­րո­նա­կան մեծ սրա­հը՝ ուր քա­հա­նա­ներ կը մտնէին, եւ ուր կը գտնուէին խուն­կե­րու սե­ղա­նը, ա­ռա­ջա­ւո­րու­թեան հա­ցե­րուն սե­ղա­նը, եւ ոս­կի աշ­տա­նա­կը։ «Սրբա­րան» ընդ­հա­նուր ի­մաս­տով եւ լայն ա­ռու­մով կը նշա­նա­կէ՝ «սուրբ տեղ», եւ կը նշա­նա­կէ՝ ո­րե­ւէ «աս­տուա­ծու­թեան» նուի­րուած պաշ­տա­մուն­քա­յին վայր մը։ Իսկ յա­տուկ կեր­պով գոր­ծա­ծուած՝ կը նշա­նա­կէ. «Վկա­յու­թեան Խո­րան»ը, «Ե­րու­սա­ղէ­մի Տա­ճար»ը, «Տա­ճա­րին ներ­քին եր­կու բա­ժա­նում»նե­րը՝ ըլ­լա՛յ միաս­նա­բար, ըլ­լա՛յ իւ­րա­քան­չիւր բա­ժի­նը ա­ռան­ձին, եւ «Աս­տու­ծոյ երկ­նա­յին բնա­կա­րա­նը», ի վեր­ջոյ նոյ­նի՛նքն Աս­տուա՛ծ «սրբա­րան» կո­չուած է՝ իբ­րեւ ա­պա­ւէն մե­ղա­ւոր­նե­րուն։

Իսկ «քա­հա­նայ» բա­ռը կը ներ­կա­յաց­նէ Հին Կտա­կա­րա­նին մէջ այն «անձ»ը՝ որ իր ժո­ղո­վուր­դին կող­մէ պաշ­տա­մունք եւ զո­հեր կը մա­տու­ցա­նէ Աս­տու­ծոյ։

Քա­հա­նա­յու­թիւ­նը ա­ռանձ­նաշ­նոր­հումն էր Ղե­ւիի ցե­ղէն՝ Ա­հա­րո­նի եւ ա­նոր զա­ւակ­նե­րուն։ Քա­հա­նա­նե­րը բաժ­նուած էին 24 խում­բե­րու՝ ո­րոնք նա­խօ­րօք ո­րո­շուած կար­գով կը ծա­ռա­յէին տա­ճա­րին մէջ։

Նոր Կտա­կա­րա­նը Քրիս­տո­սի Ե­կե­ղե­ցիին կը կա­պէ այն խոս­տու­մը՝ որ Աս­տուած իր ժո­ղո­վուր­դին ը­րած էր, ո­րով Աս­տու­ծոյ ժո­ղո­վուր­դը պի­տի ըլ­լար «սուրբ ազգ մը, Աս­տու­ծոյ սե­փա­կան ժո­ղո­վուր­դը եւ քա­հա­նա­նե­րու թա­գա­ւո­րու­թիւն մը»։ «Ու մեզ ը­րաւ քա­հա­նա­նե­րու թա­գա­ւո­րու­թիւն մը, ծա­ռա­յե­լու Աս­տու­ծոյ՝ իր Հօր» (ՅԱՅՏ­ՆՈՒ­ԹԻՒՆ Ա 6)։

«Ա­ռա­ջա­ւո­րու­թեան հաց» կը կո­չուէին այն 12 հա­ցե­րը՝ ո­րոնք տա­ճա­րի մէջ կը դրուէին իբ­րեւ Իս­րա­յէ­լի որ­դի­նե­րուն կող­մէ Տի­րոջ նուի­րուած պա­տա­րագ, նուէր կամ ըն­ծայ։

գ) «Բուն Սրբա­րան»ը, կամ ներ­քին փոք­րիկ սրա­հը՝ ուր միա՛յն քա­հա­նա­յա­պետ­նե­րը կը մտնէին տա­րին մէկ ան­գամ, եւ ուր կը պա­հուէր «Ուխ­տի Տա­պա­նակ»ը։

«Ուխ­տի Տա­պա­նակ»ը՝ որ կը կո­չուի նաեւ «Տի­րոջ տա­պա­նա­կը» կամ «Աս­տու­ծոյ տա­պա­նա­կը», ոս­կիով պա­տուած փայ­տեայ սնտուկ մըն էր։ «Ուխ­տի Տա­պա­նակ»ը ման­րա­մաս­նօ­րէն նկա­րագ­րուած է Ե­լից Գիր­քին մէջ՝ 25. Գլուխ, 10-16 հա­մար­նե­րուն բո­վան­դա­կու­թեամբ։

Տա­պա­նա­կին կա­փա­րի­չը կը կո­չուէր «Քա­ւու­թիւն», քա­նի որ Աս­տու­ծոյ ա­թո­ռը եւ ներ­կա­յու­թիւ­նը կը խորհր­դան­շէր, եւ ժո­ղո­վուր­դին մեղ­քե­րը քա­ւե­լու սահ­մա­նուած զո­հե­րուն ա­րիւ­նը ա­նոր առ­ջեւ կը սրսկուէր։

«Սրսկել», Աս­տուա­ծա­շունչ Մա­տեա­նին մէջ մաս­նա­ւո­րա­պէս կը գոր­ծա­ծուի՝ ծի­սա­կան մաք­րու­թեան կա­պակ­ցու­թեամբ։ Կը նշա­նա­կէ՝ հե­ղուկ նիւթ մը (ա­րիւն, ջուր, իւղ, ե­ւայլն) ցա­նել կամ ցօ­ղել մէ­կու մը կամ բա­նի մը վրայ։ Ո­րոշ զո­հե­րու ա­րիւ­նը կամ ե­րինջ­նե­րու (=մա­տակ, այ­սինքն՝ չոր­քո­տա­նի­նե­րու է­գը կով) մո­խի­րով խառ­նուած ջու­րը կը սրսկէին զո­պա­յի (=ման­րա­տե­րեւ ա­նու­շա­հոտ բոյս՝ բժշկու­թեան մէջ գոր­ծա­ծուող. ֆրան­սե­րէն՝ «Հի­սոբ»՝ «Hysope» կամ «hyssope», կամ «hysopus») փուն­ջով մը՝ են­թա­կան կամ ա­ռար­կան ծի­սա­կա­նօ­րէն մաք­րե­լու հա­մար։ Ար­դա­րեւ Հրէու­թեան մէջ սրբու­թեան հաս­կա­ցո­ղու­թիւ­նը ա­ւե­լի «ծի­սա­կան» էր, քան բա­րո­յա­կան։ Ո­ե­ւէ մէ­կը Աս­տու­ծոյ հետ յա­րա­բե­րու­թեան մէջ ըլ­լա­լու, կրօ­նա­կան ա­րա­րո­ղու­թիւն­նե­րու մաս­նակ­ցե­լու եւ կա­րե­նալ ա­ղօ­թե­լու հա­մար՝ պէտք էր «մա­քուր» այ­սինքն՝ «սուրբ» ըլ­լար։

Ան­մաք­րու­թեան պատ­ճառ կրնա­յին ըլ­լալ՝ ար­գի­լուած ու­տե­լիք­ներ ու­տե­լը, մե­ռե­լի կամ կեն­դա­նիի մը դիա­կին դպչի­լը, հե­թա­նո­սի մը դպչի­լը, զու­գա­ւո­րու­թիւնն ու ծննդա­բե­րու­թիւ­նը, բո­րո­տու­թիւնն ու մոր­թա­յին փո­խան­ցիկ հի­ւան­դու­թիւն­նե­րը, ե­ւայլն։

Ծի­սա­կա­նօ­րէն «ան­մա­քուր» մէ­կը կրնար մաք­րուիլ՝ յա­տուկ լուա­ցում­նե­րով եւ ծէ­սե­րով։

Տա­ճա­րը իբ­րեւ պաշ­տա­մուն­քա­յին միակ կեդ­րոն՝ Աս­տու­ծոյ ներ­կա­յու­թեան խորհր­դա­նիշն էր։ Ա­հա թէ ին­չու՝ Քրիս­տոս իր մար­մի­նը «տա­ճար» կո­չեց. «Յի­սուս պա­տաս­խա­նեց.- Քան­դե­ցէ՛ք այս տա­ճա­րը, եւ ե­րեք օ­րէն ես պի­տի վե­րա­շի­նեմ զայն» (ՅՈՎՀ. Բ 19)։­

Իսկ ա­ռա­քե­լա­կան նա­մակ­նե­րուն մէջ քրիս­տո­նէա­կան հա­մայն­քը եւ իւ­րա­քան­չիւր քրիս­տո­նեայ կը կո­չուի «Աս­տու­ծոյ տա­ճար»։

«Չէ՞ք գի­տեր թէ Աս­տու­ծոյ տա­ճար էք դուք, եւ Աս­տու­ծոյ Հո­գին կը բնա­կի ձեր մէջ։ Հե­տե­ւա­բար ե­թէ մէ­կը Աս­տու­ծոյ տա­ճա­րը քան­դէ՝ Աս­տուած ալ զինք կո­րուս­տի պի­տի մատ­նէ, ո­րով­հե­տեւ Աս­տու­ծոյ տա­ճա­րը սուրբ է, եւ դո՛ւք էք այդ տա­ճա­րը» (Ա ԿՈՐՆԹ. Գ 16-17)։ «Այս­պի­սով դո՛ւք ալ, որ­պէս կեն­դա­նի քա­րեր, Քրիս­տո­սի վէ­մին վրայ կը կա­ռու­ցուիք՝ իբ­րեւ հո­գե­ւոր տա­ճար…» (Ա ՊԵՏՐ. Բ 3)։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

­Դեկ­տեմ­բեր 28, 2015, Իս­թան­պուլ