Ա­ՌԱ­ՋԻՆ ԿՐՕ­ՆԱ­ԿԱՆ ՊԱ­ՏԵ­ՐԱԶ­ՄԸ - Ա -

Կը շա­րու­նա­կենք դի­տել Հայ Ե­կե­ղե­ցին՝ պատ­մու­թեան հին է­ջե­րու մէջ, պատ­մա­կան վկա­յու­թիւն­նե­րու լոյ­սով։

Այ­սօր կ՚ու­զենք ներ­կա­յաց­նել 5-րդ դա­րու ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րէն հա­տուած­ներ, մա­նա­ւանդ դա­րուն երկ­րորդ մա­սէն, որ շատ ծանր եւ յու­զում­նա­լից ժա­մա­նա­կաշր­ջան մը ե­ղած է հայ ազ­գա­յին-ե­կե­ղե­ցա­կան կեան­քին մէջ։

Մես­րոպ Մաշ­տո­ցի մա­հուը­նէ յե­տոյ, ա­նոր փա­փա­քին հա­մա­ձայն կա­թո­ղի­կո­սու­թեան տե­ղա­պահ կը դառ­նայ Յով­սէփ ե­րէ­ցը՝ որ 5-րդ դա­րու նշա­նա­ւոր թարգ­մա­նիչ­նե­րէն մէկն էր։ Մաշ­տո­ցի կամ­քը օ­րէ՛նք կը դառ­նայ եւ ժա­մա­նա­կի վի­ճա­կա­ւոր ե­պիս­կո­պոս­նե­րը այս կար­գադ­րու­թիւ­նը կ՚ըն­դու­նին ինչ­պէս ի յար­գանս Մաշ­տո­ցի, նո՛յն­պէս նաեւ Յով­սէ­փի ար­ժա­նա­ւո­րու­թիւն­նե­րուն հա­մար։

Չկա­մե­նա­լով թե­րեւս կա­թո­ղի­կո­սա­կան ընտ­րու­թեան պատ­ճա­ռով պար­սիկ­նե­րու մի­ջամ­տու­թիւ­նը տես­նել Հայ Ե­կե­ղե­ցիի ներ­քին գոր­ծե­րուն մէջ, ինչ­պէս Բրիք­շո­յի եւ Շմուէ­լի ժա­մա­նակ ե­ղաւ, կամ թե­րեւս ու­րիշ մէկ պատ­ճա­ռով, Յով­սէփ ե­րէ­ցը մին­չեւ վեր­ջը տե­ղա­պահ ու ե­րէց մնաց, թէեւ գոր­ծեց իբ­րեւ կա­թո­ղի­կոս։

Ը­սինք, որ 5-րդ դա­րու մա­նա­ւանդ երկ­րորդ մա­սը Հայ ազ­գա­յին կեան­քի շատ ծանր ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը ե­ղած է։ Յազ­կեր­տի բռնած քա­ղա­ղա­կա­նու­թիւ­նը Հայ աշ­խար­հի նկատ­մամբ՝ ձու­լել Հայ ժո­ղո­վուր­դը կրօն­քով պար­սիկ­նե­րու հետ՝ օ­րըս­տօ­րէ կը հաս­նէր իր նպա­տա­կին եւ յա­ջո­ղու­թիւն կը գտնէր։

Հա­ւա­տու­րաց­ներ ու չա­րա­գործ­ներ հետզ­հե­տէ կը բազ­մա­նա­յին։ Վարք ու բար­քի մէջ ա­պա­կա­նու­թիւ­նը ըն­դար­ձակ ծա­ւալ ստա­ցած էր։ Եւ զա­նա­զան ախ­տե­րով վա­րա­կուած էին ո՛չ միայն աշ­խար­հա­կան­ներ, այլ եւ հո­գե­ւո­րա­կա­նու­թեան բարձր ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ։

Մինչ ա­ղան­դա­ւոր­ներ ի­րենց բազ­մա­թիւ հե­տե­ւորդ­նե­րով կը քան­դէին տի­րող ե­կե­ղե­ցիի դա­ւա­նու­թիւ­նը, եւ բա­րո­յա­կան կար­գը եւ մե­ծա­պէս կը նպաս­տէին պար­սիկ­նե­րու ընդ­հա­նուր քա­ղա­ղա­կա­նու­թեան։

Ե­կե­ղե­ցիի դիր­քը բարձ­րաց­նե­լու, չա­րիք­նե­րը կար­ճե­լու եւ հո­գե­ւո­րա­կան դա­սա­կար­գը ազ­նուաց­նե­լու հա­մար 444 թուա­կա­նին, Յով­սէփ Կա­թո­ղի­կոս (Յով­սէփ Ա. Հո­ղոց­մե­ցի. 440-452) գու­մա­րեց Շա­հա­պի­վա­նի նշա­նա­ւոր ժո­ղո­վը «ի հրա­մա­նէ միա­բա­նու­թեան», ո­րուն ներ­կայ էին ո՛չ միայն քսան ե­պիս­կո­պոս­ներ, նշա­նա­ւոր ե­րէց­ներ, քա­հա­նա­ներ ու սար­կա­ւագ­ներ, այլ եւ Վա­սակ մարզ­պա­նը, Վա­հան հա­զա­րա­պե­տը, Վար­դան Մա­մի­կո­նեա­նը, Ար­շա­ւիր Կամ­սա­րա­կա­նը եւ այլ բազ­մա­թիւ նա­խա­րար­ներ, գա­ւա­ռա­պետ­ներ ու զօ­րա­վար­ներ։

Ժո­ղո­վի աշ­խար­հա­կան տար­րը կը պա­հան­ջէ կրկին հաս­տա­տել Սուրբ Գրի­գոր Լու­սա­ւոր­չի, Ներ­սէ­սի, Սա­հա­կի եւ Մաշ­տո­ցի կար­գե­րը, եւ ա­ւելց­նել այն, ի՛նչ որ լաւ է։ Այս­պէս՝ ե­կե­ղե­ցա­կան­նե­րու եւ աշ­խար­հա­կան­նե­րու այս խառն ժո­ղո­վը «օ­րէնս­դիր» կը հան­դի­սա­նայ ընդ­հա­նուր ազ­գին հա­մար եւ յան­ցանք­նե­րու հա­մար պա­տիժ­ներ եւ տու­գանք կը սահ­մա­նէ։ Ուս­տի դրա­մա­կան տու­գանք կը սահ­մա­նէ ազ­նուա­կան­նե­րու եւ ե­կե­ղե­ցա­կան­նե­րու հա­մար, իսկ ծեծ՝ շի­նա­կան­նե­րու, այ­սինքն գիւ­ղա­կան­նե­րու հա­մար։

Շա­հա­պի­վա­նի կա­նոն­նե­րու մէկ մա­սը դրուած է «ա­մուս­նա­կան զեղ­ծում»նե­րը նկա­տի ու­նե­նա­լով՝ ա­նոնց ա­ռաջն առ­նե­լու եւ ո­րոշ օ­րի­նա­կան աս­տի­ճան­ներ սահ­մա­նե­լու. կ՚ար­գի­լուի ան­չա­փա­հաս ու մեր­ձա­ւոր ա­մուս­նու­թիւն­ներ, ի՛նչ որ ա­ռաջ եւս ե­ղած էր, եւ կը սահ­մա­նուի ազ­գակ­ցա­կան ա­րե­նակ­ցու­թեան հա­մար չոր­րորդ ծնունդ (կա­նոն. 13)։

­Ժո­ղո­վը խստիւ կը պա­տուի­րէ թէ՛ աշ­խար­հա­կան­նե­րուն եւ թէ՛ հո­գե­ւո­րա­կան­նե­րուն չեր­թալ բնա՛ւ վհուկ­նե­րու եւ կա­խարդ­նե­րու մօտ. կ՚ար­գի­լէ նաեւ շա­հա­սի­րա­կան նպա­տակ­նե­րով սուր­բե­րու մա­սունք­ներ տե­ղա­փո­խել եւ միա­միտ ժո­ղո­վուր­դը խա­բել։ Ժո­ղո­վը կա­նոն կը սահ­մա­նէ նաեւ հա­ւա­տու­րաց­նե­րու հա­մար եւ այս­պի­սի­նե­րուն «մա­հուան պա­տիժ» կը նշա­նա­կէ, ե­թէ դար­ձի չգան։

Այս­պի­սի խի՛ստ պա­տի­ժով կ՚ե­րե­ւի ժո­ղո­վը կա­մե­ցաւ այդ վատ ախ­տին ա­ռաջն առ­նել՝ որ պար­սիկ­նե­րու քա­ղա­քա­կա­նու­թեան պատ­ճա­ռով հետզ­հե­տէ տա­րա­ծուած եւ մեծ ծա­ւալ ստա­ցած էր։

Վեր­ջա­պէս Ժո­ղո­վը խիստ ու ծանր պա­տիժ­ներ սահ­մա­նած է մծըղ­նէից ա­ղան­դին հա­մար՝ ո­րոնք ի­րենց թիւր վար­դա­պե­տու­թեամբ ու վատ բա­րո­յա­կա­նու­թեամբ կը քան­դէին տի­րող Ե­կե­ղե­ցին։

Բայց այս­պի­սի կա­նոն­նե­րով կեան­քը բա­րե­լա­ւել շատ դժուար էր, մա­նա­ւանդ որ պար­սիկ­նե­րու գոր­ծու­նէու­թիւ­նը կար ու կը շա­րու­նա­կէր, որ ո՛չ միայն հա­ւա­տու­րա­ցու­թիւ­նը կը խրա­խու­սէր, այլ եւ ա­մուս­նա­կան ա­զա­տու­թիւն, ո­րոնց դէմ իսկ աշ­խա­տե­ցաւ կռուիլ Շա­հա­պի­վա­նի Ժո­ղո­վը։ Ուս­տի այս Ժո­ղո­վէն հա­զիւ քա­նի մը տա­րի վերջ կա­տա­րուե­ցան այն­պի­սի խո­շոր դէպ­քեր, ո­րոնք մեր կեան­քը հիմն ի վեր խան­գա­րե­ցին, փո­փո­խու­թեան են­թար­կե­ցին։

Ա­հա­ւա­սիկ այդ դէպ­քե­րը եւ ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը Հայ պատ­մու­թեան մէջ յայտ­նի են «Ա­ռա­ջին կրօ­նա­կան պա­տե­րազմ» կամ «Վար­դա­նանց պա­տե­րազմ» ա­նու­նով։ Ու­րեմն կ՚ար­ժէ պատ­մա­կա­նօ­րէն վեր­յի­շել զա­նոնք։

Պար­սիկ­նե­րու Յազ­կերտ Բ. թա­գա­ւո­րը իր բո­վան­դակ թա­գա­ւո­րու­թեան շրջա­նին կը հե­տե­ւէր այն քա­ղա­քա­կա­նու­թեան, թէ իր տէ­րու­թեան ա­պա­հո­վու­թեան հա­մար անհ­րա­ժե՛շտ է հպա­տակ ազ­գե­րը ձու­լել պար­սիկ­նե­րու հետ, եւ այն՝ կրօ­նա­կան հիմ­քե­րով։ Եւ այս ծրա­գի­րը ի­րա­գոր­ծե­լու հա­մար ան, նախ կը յար­ձա­կի Յու­նաց տէ­րու­թեան վրայ, երբ այդ տէ­րու­թիւ­նը զբա­ղուած էր ա­րեւ­մուտ­քի մէջ պա­տե­րազ­մով, եւ հա­մո­զուե­լով որ յոյ­նե­րը կա­րող չեն իր նպա­տա­կի ի­րա­գործ­ման ար­գելք հան­դի­սա­նալ՝ ան այ­նու­հե­տեւ հա­մար­ձակ կ՚աշ­խա­տի «պարս­կաց­ման ծրա­գիր»ը ա­ռաջ տա­նիլ, եւ այդ պատ­ճա­ռով կը սկսի Հա­յոց աշ­խար­հէն՝ որ ա­նոր պե­տու­թեան ա­մե­նան­շա­նա­ւոր եւ կա­րե­ւոր մա­սը կը կազ­մէր այդ շրջա­նին։

Ար­շա­կու­նեաց թա­գա­ւո­րու­թեան ան­կու­մէն յե­տոյ թէեւ Հա­յաս­տան պար­սիկ­նե­րու հպա­տակ էր եւ հար­կա­տո՛ւ, բայց ներ­քին ա­զա­տու­թիւն կը վա­յե­լէր, եր­կի­րը կը կա­ռա­վա­րուէր հայ մարզ­պա­նով…

- Պի­տի շա­րու­նա­կենք։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յու­նուար 22, 2016, Իս­թան­պուլ