ԻՐԱԿԱՆ ՍԷՐԸ ՏԱ՛ԼՆ Է

Երբ յա­ճախ կը հիւ­րա­սի­րենք բա­րե­կամ­ներ ճոխ սե­ղան­նե­րու շուրջ, խոր­հա՞ծ ենք եր­բեք թէ՝ մեր սիր­տը, մեր ան­կեղ­ծու­թիւ­նը եւ մա­նա­ւա՛նդ մեր սէ­րը ճոխ է ա­նոնց հան­դէպ, որ­քան սե­ղան­նե­րը։ Ար­դա­րեւ ճա­շա­սե­ղան մը որ­քան ալ ճոխ ու հա­րուստ ըլ­լայ, ե­թէ կը պակ­սի ի­րա­կան եւ ան­կեղծ սէ­րը՝ ա­պա ու­րեմն ո՛­չինչ պի­տի ար­ժէ ա­նի­կա։

Սե­ղան­նե­րը ար­ժէք կը ստա­նան, երբ հոն կայ մտեր­մու­թիւն, ան­կեղ­ծու­թիւն, բա­րե­կա­մու­թիւն եւ ան­պայ­ման սէ՛ր։ Սէ­րը ա­մե­նա­զօ­րա­ւոր կապն է՝ որ կը միաց­նէ մար­դիկ եւ կ՚ամ­րաց­նէ ա­նոնց միու­թիւ­նը, միաս­նա­կա­նու­թիւ­նը։ Ու­րեմն հոն ո՛ւր կայ սէր, կայ նաեւ՝ բա­րե­կա­մու­թիւն, մտեր­մու­թիւն եւ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թի՛ւն։

Այս ի­մաս­տով՝ սե­ղա­նը, որ կը հա­ւա­քէ մար­դիկ միա­սին «հաց ու­տել»ու, զա­նոնք կը միաց­նէ նաեւ ներք­նա­պէս, հո­գե­պէս եւ կը զօ­րաց­նէ ա­նոնց բա­րե­կա­մա­կան կա­պե­րը։ Ու­րեմն սե­ղա­նա­կից ըլ­լալ՝ միա­սին ճա­շի նստիլ, սե­ղա­նի շուրջ հա­ւա­քուիլ, «միու­թիւն» մը կը կազ­մէ, ներ­քին կապ մը, որ ա­ւե­լի զօ­րա­ւոր է քան ա­մէն նիւ­թա­կան կապ։ Սե­ղա­նի վրայ հա­ցը բաժ­նել ու բաշ­խել կը նշա­նա­կէ՝ ճա­շա­կից­նե­րու մի­ջեւ կապ մը հաս­տա­տել։

Եւ այդ կա­պը պինդ, ա­մուր կապ մըն է, եւ ընդ­հան­րա­պէս ան սերտ, ան­քակ­տե­լի կա՛պ մը։ Աս­կէ կը հե­տե­ւի, թէ սե­ղա­նի վրայ հա­ցը բաժ­նող­ներ ե­թէ ան­կեղծ են ի­րենց սի­րոյ մէջ, ան­բա­ժա­նե­լի միու­թիւն մը կը կազ­մեն։ Սի­րոյ զգա­ցու­մը իւ­րա­յատ­կու­թիւնն է անձ­նա­զո­հու­թեան. անձ­նուի­րու­մը եւ այդ հիմ­քի վրայ հաս­տա­տուած հո­գե­ւոր փոխ­ներ­թա­փան­ցու­մը։ Ուս­տի, հա­ցը բաժ­նող­ներ, սե­ղա­նա­կից­ներ, անզ­գա­լա­բար գրա­ւում մը, նե­րազ­դում մը եւ մու­ծում մը կ՚ու­նե­նան ի­րա­րու հան­դէպ, եւ այդ ա՜յն­քան զօ­րա­ւոր է, որ կա­րե­լի չ՚ըլ­լար ո­րե­ւէ կեր­պով քայ­քա­յել, ան­ջա­տել, եւ յա­ճախ՝ ան­կա­րե­լի՛…։

Ան­հա­տը, ու­րիշ ան­հա­տի մը նկատ­մամբ, հո­գե­ւոր եւ բնա­տուր տար­բե­րու­թիւն­ներ, զա­նա­զա­նու­թիւն­ներ ու­նե­նա­լով հան­դերձ, սի­րոյ զգա­ցու­մի ա­ռու­մով զի­րար լրաց­նե­լով՝ հան­դէս կու գան իբ­րեւ «միաս­նա­կան ամ­բող­ջու­թիւն», որ կը հա­մա­պա­տաս­խա­նէ՝ միու­թեան։

Սի­րոյ զգա­ցու­մին բա­րո­յա­կան բնոյ­թը կը յան­գի ո՛չ թէ հա­կա­դիր սե­ռի ա­րա­րա­ծին, այլ՝ միան­գա­մայն ո­րո­շա­կի միակ եւ անկրկ­նե­լի մա՛ր­դուն։ Ար­դա­րեւ ըստ ի­մաս­տա­սէր Ար­ման Ղա­րա­գու­լեա­նի՝ սէ­րը կա­րո­ղու­թի՛ւնն է աշ­խար­հի հետ միաս­նու­թեան, միեւ­նոյն տա­րա­ծու­թեան վրայ ապ­րե­լու։ Ուս­տի մարդ միայն այն պա­րա­գա­յին կրնայ ը­սել՝ թէ «կը սի­րէ՛»։ Սէ­րը կը յան­գի աշ­խար­հի հետ մար­դը միաս­նա­կա­նաց­նող միակ տիե­զե­րա­կան ե­րե­ւոյ­թին։ Եւ ու­րեմն սէ­րը միաց­նող, ի­րա­րու կա­պող բա­րո­յա­կան մեծ ո՛ւժ մըն է։

Իւ­րա­քան­չիւր ան­հա­տի՝ ա­մէն մարդ ա­րա­րա­ծի մէջ կը գտնուի եւ կ՚ապ­րի «ներ­քին խոր­քա­յին բա­ցար­ձակ»ի այդ մաս­նի­կը՝ այն բե­կո­րը, որ զայն կը կա­պէ ան­հո՜ւն տիե­զեր­քի եւ Աս­տու­ծոյ։ Զուր չէ՛ որ հնա­դա­րեան (=antique) փի­լի­սո­փա­յու­թիւ­նը կ՚ը­սէ, թէ՝ կայ մեծ տիե­զերք՝ «cosmos», տիե­զե­րա­կան տա­րա­ծու­թիւն եւ փոքր՝ յան­ձինս մա՛ր­դու։ Կը տես­նուի, որ ե­թէ մարդ մէ­կը կը սի­րէ, ու­րեմն կա­րո­ղա­ցած է ա­նոր մէջ տես­նել ամ­բողջ տիե­զեր­քը։ Ու­րեմն մար­դը՝ «homme», «humain» տիե­զեր­քին «cosmos» ման­րա­կեր­տը (=maquette) կամ ման­րա­տի­պարն է։ Եւ այս կէ­տին է, որ կա­րե­լի է ը­սել՝ թէ ի­րա­կան սէ­րը ո՛չ այն­քան յոյ­զե­րու, յու­զում­նե­րու (=émotion), նե­րազ­դակ­նե­րու, մղօն­նե­րու եւ հոր­մոն­նե­րու խաղ է՝ տե­սա­կի պահ­պան­ման հա­մար անհ­րա­ժեշ­տու­թիւն, որ­քան շատ ա­ւե­լի բարձր՝ հո­գե­ւոր մա­կար­դակ։ Այս կ՚են­թադ­րէ գի­տե­լիք, հո­գա­տա­րու­թիւն, խնամք. միեւ­նոյն խնդիր­նե­րով ապ­րե­լու կա­րո­ղու­թիւն, ճա­նա­չու­թիւն, ինչ­պէս կ՚ը­սէ Լի­լիթ Գարգր­ցեան հո­գե­բա­նը։

Այս խորհր­դա­ծու­թիւն­նե­րու հետ միա­սին, Ե­րե­ւա­նի Սուրբ Եր­րոր­դու­թիւն ե­կե­ղեց­ւոյ հո­գե­ւոր հո­վիւ Տ. Ե­սա­յի Քա­հա­նայ Ար­թէ­նեան կ՚ը­սէ. «Պէտք է շեշ­տը դնել ո՛չ թէ ճանչ­նա­լու, այլ՝ վստա­հու­թեան վրայ, քա­նի որ մարդ ի՛նք ան­ճա­նա­չե­լի է ամ­բող­ջու­թեամբ, ան­կան­խա­տե­սե­լի, փո­փո­խա­կան։ Ա­նընդ­հատ, մենք խնդիր ու­նինք նոյն մար­դը ճանչ­նա­լու, եւ այս պա­րա­գա­յին՝ պէտք է միայն վստա­հիլ ա­նոր. ա՛յս է ա­մե­նա­կա­րե­ւո­րը»։

Տքթ. Ա­լեքս Քա­ռէ­լի «Մար­դը սա ան­ծա­նօ­թը» ու­սում­նա­սի­րու­թեան հա­մըն­թաց տե­սա­կէտ մը կը պար­զէ Ե­սա­յի Քա­հա­նայ Հայ­րը։ Եւ ի­րա­պէս «ան­ծա­նօթ» էու­թիւն մըն է մար­դը, ինչ­պէս՝ տիե­զեր­քը։ Մարդ եւ տիե­զերք՝ եր­կուքն ալ ան­ծա­նօթ­ներ են մե­զի, ո­րոնց մա­սին կա­րե­լի է ա­մէն օր եւ ան­վերջ «գիւտ»եր կա­տա­րել, բայց ըն­դու­նիլ նաեւ, որ կա­րե­լի պի­տի չըլ­լայ եր­բեք ամ­բող­ջո­վին հասկ­նալ, սոր­վիլ եւ ծա­նօ­թա­նալ ա­նոնց։ Մարդ եւ տիե­զերք… ո՜ր­քան մեզ­մէ հե­ռու, բայց ի­րա­րու մօտ ու նման ի­րա­կա­նու­թիւն­ներ։

Սէ­րը, ընդ­հան­րա­պէս կը բնու­թագ­րուի որ­պէս հո­գի­նե­րու ի­րա­րու ձգտու­մը։ Եւ դար­ձեալ կ՚ը­սուի, թէ՝ միտ­քե­րու տեն­չան­քը յար­գանք կը ստեղ­ծէ, մար­մին­նե­րու տեն­չան­քը՝ կիրք։ Իսկ այս ե­րե­քը միա­սին՝ սէ՛ր։

Երբ մարդ կ՚ը­սէ. «Քեզ կը սի­րե՛մ», այս կը նշա­նա­կէ, թէ՝ պատ­րաստ եմ տա՛լ քե­զի, նուի­րել, ա­մե­նա­վեր­ջին ու­նե­ցածս կի­սել քե­զի հետ, բաժ­նել, չխնա­յել։ Իսկ այդ ո­րո­շա­կիօ­րէն ան­պաշտ­պան կը դարձ­նէ մար­դը։ Եւ ա­հա­ւա­սիկ, այս պատ­ճա­ռով է, որ շա­տե­րու հա­մար շա՜տ դժուար եւ եր­բեմն անհ­նա­րին է սէ­րը բա­ռե­րով ար­տա­յայ­տել։

Մար­դիկ, զի­րար սի­րե­լով պէտք է ձգտին զի­րար հասկ­նալ, ճանչ­նալ, մտեր­մա­նալ. մտեր­մու­թեան զու­գա­հեռ պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւն կրել ի­րա­րու հան­դէպ՝ հա­մա­տեղ սի­րոյ հա­մար։

Եւ ինչ­պէս կը նշեն շա­տեր, սուրբ հայ­րեր, ար­ժա­նա­հա­ւատ անձ­նա­ւո­րու­թիւն­ներ, ո՛ւր որ սէր կայ, այն­տեղ նե­ղու­թիւն չկա՛յ, ե­թէ նե­ղու­թիւն ալ ըլ­լայ՝ կը սի­րուի։

Ի­րա­կան սէ­րը ա­նընդ­հատ զար­գաց­ման, բա­րեշրջ­ման, բա­րե­լաւ­ման շրջան մը, ըն­թացք մըն է եւ ան­պայ­ման պէտք է գի­տակ­ցուած եւ ի­մաս­տա­ւո­րուած ըլ­լայ։ «Միայն այս պա­րա­գա­յին կրնանք խօ­սիլ ի­րա­կան սի­րոյ մա­կար­դա­կի մա­սին», կ՚ը­սէ Ար­ման Ղա­րա­գու­լեան։

Եւ ա­մե­նա­կա­րե­ւորն է՝ ի­րա­կան սէ­րը տա՛լն է եւ ո՛չ պա­հան­ջե­լը. բա­ցար­ձակ նուի­րու­մը։ Սէ­րը յա­րա­տեւ, կա­տա­րեալ, ան­կեղծ ներ­քին վստա­հու­թեան, ներ­դաշ­նա­կու­թեան եւ միաս­նու­թեան զգա­ցո­ղու­թիւն մըն է։

Ի­րա­պէս սի­րող մար­դը ու­րա­խու­թիւն կը զգայ, բա­ւա­րա­րուա­ծու­թիւն՝ բա­ւա­կա­նու­թիւն պատ­ճա­ռե­լով սի­րած էա­կին կամ նուա­զեց­նե­լով ա­նոր ցա­ւերն ու տա­ռա­պանք­նե­րը, մաս­նա­կից ըլ­լա­լով ա­նոր։

Այս­պէս ու­րեմն, ճշմա­րիտ սի­րոյ նպա­տա­կը ե­սա­սի­րա­կան եւ ինք­նա­մո­լու­թեան բա­ւա­րա­րուա­ծու­թիւն չէ՛, այլ ինք­նին ե­սա­սի­րու­թեան բա­ցա­սումն է՝ ժխտու­մը եւ մեր­ժու­մը՝ միան­գա­մ ընդ­մի՛շտ։ Ուս­տի ճշմա­րիտ սէ­րը այն է, որ «ի­րե­նը չի՛ փնտռեր»։

­Սի­րոյ ա­մե­նա­բարձր ու կա­տա­րեալ դրսե­ւո­րումն ու ար­տա­յայ­տու­թիւ­նը՝ աս­տուա­ծա­յին սէ՛րն է՝ ո­րուն պէտք է ձգտի մարդ, իր ամ­բողջ կեան­քի ըն­թաց­քին։

- Օգ­տուե­ցանք՝ «Շո­ղակն-Ա­րա­րատ­յան» երկ­շա­բա­թա­թերթ, 2011, Փետ­րուար Ա. թիւ 3։ Մա­րիամ Ա­ւե­տի­սեան-է։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Փետ­րուար 12, 2016, Իս­թան­պուլ