«ԼԻԲԱՆԱՆԵԱՆ ՆԵՐԿԱՅՈՒԹԻՒՆԸ ԱՇԽԱՐՀԻ ՄԷՋ»

Սուրբ Հո­գի հա­մալ­սա­րա­նի Փի­լի­սո­փա­յու­թեան, մարդ­կա­յին եւ քա­ղա­քա­կան գի­տու­թիւն­նե­րու բա­ժան­մուն­քի կազ­մա­կեր­պու­թեամբ տե­ղի ու­նե­ցաւ գի­տա­կան հա­մա­ժո­ղով մը՝ «Լի­բա­նա­նեան ներ­կա­յու­թիւ­նը աշ­խար­հի մէ­ջ» խո­րագ­րով։ Գի­տա­կան նիւ­թե­րը կ՚ընդգր­կէին մշա­կոյթ եւ այ­լա­զա­նու­թիւն, պատ­կա­նե­լիու­թիւն եւ ա­զա­տու­թիւն, ինչ­պէս նաեւ խա­ղա­ղու­թիւն եւ մարդ­կա­յին ի­րա­ւանց հար­ցեր­՝ եւ այս բո­լո­րը լի­բա­նա­նեան տե­սա­դաշ­տէն։ Եր­կօ­րեայ գի­տա­ժո­ղո­վին՝ ներ­կա­յա­ցուե­ցան տաս­նչորս թե­զեր՝ նե­ռա­րե­լով վե­րեւ յի­շուած նիւ­թե­րը։ Հրա­ւի­րուած էին ա­կա­դե­մա­կան դա­սա­խօ­սեր եւ ըն­կե­րա­յին նիւ­թե­րու մասն­գէտ­ներ Լի­բա­նա­նէն եւ այլ եր­կիր­նե­րէ։ Գի­տա­ժո­ղո­վին բա­ցու­մը տե­ղի ու­նե­ցաւ ներ­կա­յու­թեամ­բ լի­բա­նա­նեան պե­տա­կան անձ­նա­ւո­րու­թիւն­նե­րու եւ հոծ բազ­մու­թեան մը։

Աս­տուա­ծա­շուն­չի Ա­րա­բա­կան ծո­ցի եր­կիր­նե­րու ընդ­հա­նուր քար­տու­ղար Տքթ. Հարյր Ճէ­պէ­ճեան ներ­կա­յա­ցուց «Մշա­կու­թա­յին ինք­նու­թիւն, գո­յա­կ-ցու­թիւն եւ հա­մար­կում եւ ու­րի­շին հաս­կա­ցո­ղու­թիւ­նը» (անգ­լե­րէնով) ե­լոյ­թը մեկ­նե­լով հայ­կա­կան եւ լի­բա­նա­նեան­՝ ներ­կա­յիս լի­բա­նա­նա­հա­յու տե­սա­դաշ­տէն։

Հրայր Ճէ­պէ­ճեան իր դա­սա­խօ­սու­թեան մէջ նաեւ նե­ռա­րեց անձ­նա­կան վկա­յու­թիւ­նը՝ եւ սկսե­լով իր լի­բա­նա­նեան եւ հայ­կա­կան ինք­նու­թիւն­նե­րէն­՝ եւ զա­նոնք միաց­նող «օ­ղա­կը» հա­մե­մա­տեց «վե­րապ­րե­լու» հրա­մա­յա­կա­նին վրայ։ Ե­թէ հայ­կա­կան ինք­նու­թեան պա­րա­գա­յին ան ներ­կա­յա­ցուց Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն վե­րապ­րած որ­պէս եր­րորդ սե­րունդ հայ՝ բայց նաեւ որ­պէս լի­բա­նան­ցի՝ ուր ապ­րած է 1975-1990 տա­րի­նե­րու քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազ­մը­՝ եւ նե­ռա­րե­լով մին­չեւ օրս Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի բազ­մա­զան եւ բազ­մա­տե­սակ շրջա­նա­յին տագ­նապ­նե­րը։ Եւ այս բո­լոր փոր­ձա­ռու­թիւն­նե­րու մէ­ջէն ան ե­թէ վեր ա­ռաւ «վե­րապ­րե­լու» ի­րա­կա­նու­թիւ­նը՝ բայց նաեւ նոյն այդ ի­րա­կա­նու­թեան խթա­նը ե­ղող «յոյ­սի» գի­տակ­ցու­թիւ­նը­՝ որ «ա­ւե­լի լաւ վա­ղուա­ն» օ­րուան հե­ռան­կա­րին հա­մար կա­րե­ւոր խթան է։

Տքթ. Ճէ­պէ­ճեան վեր ա­ռաւ՝ ք­­րիս­տո­նէա­կան աստ­ուա­ծա­բա­նու­թեան հիմ­քէն՝ «ցա­ւի­ն» ստեղ­ծած «յոյ­սի» կեան­քը՝ «որ կը խթա­նէ ան­հա­տը ա­ւե­լի ու­ժով կառ­չե­լու եւ ապ­րե­լու կեան­քին մէ­ջ»։ Եւ այդ «ցա­ւը» եւ նոյն­պէս քրիս­տո­նէա­կան աս­տուա­ծա­բա­նու­թե­նէն՝ կը ս­­տեղ­ծէ «յա­րա­բե­րու­թիւ­ն­»ը Աս­տու­ծոյ հետ՝ եւ որ կ՚ա­ռաջ­նոր­դէ մար­դը ա­ւե­լի հա­սու­նաց­ման եւ նոյ­նինքն այս իր ապ­րած փոր­ձա­ռու­թիւն­նե­րու մէ­ջէն, ուր նաեւ կը մխտէ ան­հա­տը ա­ւե­լի ստեղ­ծա­գործ կեանք մը ապ­րե­լու տես­լա­կա­նո­վ։ Եւ այս ի­մաս­տով՝ Հրայր Ճէ­պէ­ճեան հիմ­նա­ւո­րեց մշա­կոյթ բա­ցատ­րու­թիւ­նը եւ գի­տա­կան մէջ­բե­րում­նե­րով՝ թէ ինչ­պէս «ան՝ ներ­կա­յիս մշա­կոյ­թը կ­­՚ի­մաս­տա­ւո­րէ կեան­քը, ո­րով­հե­տեւ կը ս­­տեղ­ծէ մար­դուն մէջ ապ­րե­լու հիմ­ք»։ Որ­մէ ետք Տքթ. Ճէ­պէ­ճեան անդ­րա­դար­ձաւ լի­բա­նա­նա­հա­յու եւ ա­նոր սփիւռ­քեան ի­րա­վի­ճա­կը Լի­բա­նա­նէ ներս՝ սկ­­սե­լով 1915-էն ճո­ղոպ­րած տա­րագ­րեալ հա­յուն հաս­տա­տու­մով եւ մին­չեւ այ­սօ­րը­։ Ան վեր ա­ռաւ հա­յուն հա­մարկ­ման տար­բեր ի­րա­վի­ճակ­նե­րը սկսե­լով 1915-էն եւ մին­չեւ այ­սօր՝ ներ­կա­յաց­նե­լով հայ­կա­կան ապ­րուած կեան­քին փո­խուող ի­րա­կա­նու­թիւն­նե­րը Լի­բա­նա­նի մէջ։ Ան մատ­նան­շեց 1975-1990 թուա­կան­նե­րու քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազ­մի տա­րի­նե­րը­, երբ հայ­կա­կան գա­ղու­թը որ­դեգ­րեց «դրա­կան չէ­զո­քու­թիւ­նը»։ Ան նկա­տել տուաւ որ «դրա­կան չէ­զո­քու­թիւ­նը միայն քա­ղա­քա­կան կե­ցուածք չե­ղաւ­՝ այլ նաեւ դաս­տիա­րա­կու­թիւն մը, ո­րուն մէ­ջէն ամ­բողջ սե­րունդ մը մեծ­ցաւ հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն մը գտնե­լով իր հայ­կա­կան եւ լի­բա­նա­նեան ինք­նու­թիւն­նե­րու մի­ջե­ւ»։ Ա­պա անդ­րա­դա­ձաւ ներ­կայ օ­րե­րուն­, երբ հա­յուն հա­մար­կու­մը լի­բա­նա­նեան ի­րա­կա­նու­թեա­ն մէջ ե­ղաւ շատ ա­ւե­լի ա­րագ, քան պատ­մու­թեան սկիզ­բը։ «Հա­յը շատ ա­ւե­լիով մխրճուե­ցաւ ու տա­կա­ւին տե­ղա­կան ի­րա­կա­նու­թեա­ն մէջ եւ այս քա­ղա­քա­կան, ըն­կե­րա­յին եւ տնտե­սա­կան տար­բեր ո­լորտ­նե­րուն մէ­ջէ­ն»։

Ճէ­պէ­ճեան անդ­րա­դա­ձաւ Հա­յոց ե­ղեռ­նի հա­րիւ­րա­մեա­կի ո­գե­կո­չում­նե­րուն եւ յատ­կա­պէս հայ նոր սե­րուն­դին աշ­խոյժ մաս­նակ­ցու­թեա­ն բո­լոր մի­ջո­ցա­ռում­նե­րուն։ Ան այս վի­ճա­կը կամր­ջեց ներ­կայ օ­րե­րուն հա­մաշ­խար­հա­յին մա­կար­դա­կի վրայ ապ­րուած «հա­մաշ­խար­հայ­նաց­մա­ն» եւ ա­նոր հա­կադ­րուող «տե­ղե­կայ­նաց­մա­ն» ի­րա­կա­նու­թիւն­նե­րու վրայ։ «Հա­մաշ­խար­հայ­նա­ցու­մը՝ որ ներ­կայ օ­րե­րուն ե­թէ կը ս­­պառ­նայ ազ­գա­յին ինք­նու­թեան եւ ա­նոր հե­ղի­նա­կու­թեան պա­հա­պան­ման­՝ իր դէ­մը գտաւ տե­ղա­կայ­նա­ցու­մը, որ յա­ռաջ կը քշէ քա­ղա­քա­կան ինք­նու­թեան մը հաս­կա­ցո­ղու­թիւ­նը», ը­սաւ ան։ «Մար­դիկ այս օ­րե­րուն սկսած են շատ ա­ւե­լիով փնտռել ի­րենց անձ­նա­կան պատ­մու­թիւ­նը։ Երբ մէկ կող­մէ ազ­գա­յին գի­տակ­ցու­թիւն հաս­կա­ցո­ղու­թիւ­նը կը տարտղ­նուի, բայց ա­նոր դի­մաց կը ցցուի ան­հա­տին ինք­նու­թեան տար­բե­րա­կին փնտռտու­քը։ Եւ հայ նոր սե­րուն­դին զան­գուա­ծա­յին մաս­նակ­ցու­թիւ­նը հա­րիւ­րա­մեա­կի ձեռ­նարկ­նե­րուն պէտք է տես­նել այս ներ­կայ տուեալ­նե­րուն ի­րա­կա­նու­թեա­ն մէ­ջէ­ն», ա­ւել­ցուց ան։

Տքթ. Ճէ­պէ­ճեան շեշ­տը դրաւ Պէյ­րութ քա­ղա­քի «ու­ժա­կա­ն» նկա­րագ­րին վրայ­, որ ա­ռի­թ կու տայ ան­հա­տին «բա­ցուե­լու» կեան­քին՝ եւ ապ­րե­լու «ու­րի­շի­ն» հետ, որ տար­բեր է։ Եւ այս տար­բե­րը կը ս­­տեղ­ծէ հա­մա­կե­ցու­թեան մշա­կոյթ մը։

Ճէ­պէ­ճեան իր դա­սա­խօ­սու­թեան վեր­ջին մա­սով դար­ձեալ կամր­ջեց «ցա­ւի­ն» եւ «վե­րապ­րե­լու» գրա­ւա­կա­նին ու ա­նոր ստեղ­ծած պատ­կա­նե­լիու­թեան եւ մշա­կու­թա­յին ար­ժե­չա­փե­րուն վրայ։ «Ե­թէ մին­չեւ օրս ես իմ մէ­ջ կը շալ­կեմ ցա­ւը որ­պէս հայ ու տա­կա­ւին որ­պէս լի­բա­նան­ցի (եւ ապ­րե­լով պա­տե­րազ­մի ար­հա­ւիր­քը եւ մին­չեւ օրս շրջա­նի տագ­նապ­նե­րը), բայց այս եր­կու «ցա­ւո­տ» ինք­նու­թիւն­նե­րը մղե­ցին զիս գի­տակ­ցե­լու, թէ կա­րե­լի է սի­րել, ապ­րիլ եւ ստեղ­ծա­գոր­ծել եր­կու ինք­նու­թիւն­նե­րու՝ հայ­կա­կան եւ լի­բա­նա­նեա­նի մէ­ջէն։ Եւ թէ այս եր­կու ինք­նու­թիւն­նե­րու ցա­ւը կը խթա­նէ, որ­պէս­զի հասկ­նաս ու­րի­շը եւ ա­նոր տագ­նա­պը եւ կը նա­յիս վա­ղուան օ­րուան որ­պէս յու­սադ­րող ա­պա­գա­ն», ը­սաւ ան։