ՎԻԵՆՆԱՅԻ ՓՈՒԼՆ ԱԼ ԱՆՑԱՒ

Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի ճա­կա­տին վրայ ան­ցեալ ամ­սուան սկիզ­բին Ատր­պէյ­ճա­նի կող­մէ սան­ձա­զեր­ծուած ռազ­մա­կան լայ­նա­ծա­ւալ գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րէն վերջ ա­ռա­ջին ան­գամ, ե­րէկ, Վիեն­նա­յի մէջ ա­մե­նա­բարձր մա­կար­դա­կի վրայ քննար­կում­ներ տե­ղի ու­նե­ցան այս հա­կա­մար­տու­թեան խա­ղաղ կար­գա­ւոր­ման հե­ռան­կար­նե­րուն շուրջ։ Ե­րե­կոյեան ժա­մե­րուն Հա­յաս­տա­նի Նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սեան եւ Ատր­պէյ­ճա­նի Նա­խա­գահ Իլ­համ Ա­լիեւ ու­նե­ցան հան­դի­պում մը։ Այն պա­հուն, երբ Սարգ­սեան եւ Ա­լիեւ կը տե­սակ­ցէին, Ար­ցա­խի ճա­կա­տին վրայ հայ զի­նուոր մը նա­հա­տա­կուե­ցաւ Ատր­պէյ­ճա­նի կող­մէ բա­ցուած կրա­կին հե­տե­ւան­քով։ Այս դէպ­քը թէեւ լրիւ բա­ւա­րար է յո­ռե­տես կան­խա­տե­սում­նե­րու տե­սա­կէ­տէ, սա­կայն հե­ռան­կա­րա­յին մտա­հո­գու­թիւն­նե­րով հան­դերձ՝ ե­րէ­կուան բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը ան­տե­սել ան­կա­րե­լի է, լոկ նոյ­նիսկ մա­կար­դա­կին տե­սա­կէ­տէ։

Վիեն­նա­յի մէջ ե­րէկ բա­ռին բուն ի­մաս­տով ապ­րուե­ցաւ դի­ւա­նա­գի­տա­կան բուռն եր­թե­ւեկ մը։ Սերժ Սարգ­սեան եւ Իլ­համ Ա­լիեւ նախ ա­ռան­ձին հան­դի­պում­ներ ու­նե­ցան Եւ­րո­յանձ­նա­ժո­ղո­վի փոխ-նա­խա­գահ ու Եւ­րո­միու­թեան գե­րա­գոյն յանձ­նա­կա­տար Ֆե­տե­րի­քա Մո­կե­րի­նիի եւ Ա­մե­րի­կեա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ճոն Քե­րիի հետ։ Մինչ այդ, Ճոն Քե­րի եւ Ռու­սաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Սէր­կէյ Լաւ­րով ա­ռանձ­նազ­րոյց մը ու­նե­նա­լով քննար­կե­ցին ղա­րա­բա­ղեան հար­ցը։ Խտա­ցեալ շփում­նե­րու մթնո­լոր­տին մէջ, ԵԱՀԿ-ի շըր-ջա­նա­յին նա­խա­գահ երկ­րի՝ Գեր­մա­նիոյ Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ֆրանք-Վալ­թէր Շթայն­մա­յէրն ալ յայտա­րա­րեց, թէ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան գօ­տիէն ներս անհ­րա­ժեշտ է ամ­րապն­դել հրա­դա­դա­րը եւ հա­մա­ձայ­նեց­նել վստա­հու­թեան մի­ջոց­նե­րը։ Ըստ ի­րեն, որ­քան եր­կար շա­րու­-նա­կուի հա­կա­մար­տու­թիւ­նը Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի մէջ, որ­քան թա­փով զի­նուին հա­կա­մարտ կող­մե­րը, ա­պա այն­քան կը բարձ­րա­նայ Հա­յաս­տա­նի եւ Ատր­պէյ­ճա­նի մի­ջեւ պա­տե­րազ­մի մը վտան­գը։ Ըստ ի­րեն, ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի ե­ռա­նա­խա­գահ­նե­րը կը փոր­ձեն ամ­րապն­դել հրա­դա­դա­րը ու վե­րա­կանգ­նել գոր­ծըն­թա­ցը։ Գեր­մա­նիա ա­նոնց կը սա­տա­րէ՝ որ­պէս ԵԱՀԿ-ի շրջա­նա­յին նա­խա­գահ եր­կիր։ 

Ե­րե­ւա­նի պաշ­տօ­նա­կան աղ­բիւր­նե­րը Սարգ­սեան-Քե­րի զրոյ­ցին ըն­թաց­քին տե­ղե­կա­ցու­ցին, թէ Հա­յաս­տա­նի եւ Ատր­պէյ­ճա­նի նա­խա­գահ­նե­րուն հան­դիպ­ման հնա­րա­ւո­րու­թիւ­նը յստակ պի­տի դառ­նայ այդ տե­սակ­ցու­թեան լոյ­սին տակ։ Ա­ւե­լի վերջ, առ­կայ լա­րուած մթնո­լոր­տին մէջ հնա­րա­ւոր ե­ղաւ ի մի բե­րել Սերժ Սարգ­սեանն ու Իլ­համ Ա­լիե­ւը։ ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ եր­կիր­նե­րուն՝ ԱՄՆ-ի, Ռու­սաս­տա­նի եւ  Ֆրան­սա­յի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թիւն­նե­րուն նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ տե­ղի ու­նե­ցաւ նա­խա­գահ­նե­րուն հան­դի­պու­մը։ Սարգ­սեան-Ա­լիեւ տե­սակ­ցու­թեան մաս­նակ­ցե­ցան Ճոն Քե­րի, Սէր­կէյ Լաւ­րով եւ Ֆրան­սա­յի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թեան Եւ­րո­պա­յի գծով պե­տա­կան քար­տու­ղար Առ­լէմ Տե­զիր։ Ճոն Քե­րիի կող­քին էին ԱՄՆ-ի Ար­տա­քին գոր­ծոց փոխ-նա­խա­րար Վիք­թո­րիա Նու­լանտ եւ Մինս­քեան խմբա­կի ա­մե­րի­կա­ցի հա­մա­նա­խա­գահ Ճէյմս Ո­ւոր­լիք։ Սէր­կէյ Լաւ­րո­վի հետ էին Ռու­սաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց փոխ-նա­խա­րար Կրի­կո­րի Քա­րա­սին եւ Մինս­քեան խմբա­կի ռուս հա­մա­նա­խա­գահ Ի­կոր Փո­փով։ Առ­լէմ Տե­զի­րի հետ էր Մինս­քեան խմբա­կի ֆրան­սա­ցի հա­մա­նա­խա­գահ Փիէռ Անտ­րիու։ Ներ­կայ էր նաեւ ԵԱՀԿ-ի շրջա­նա­յին նա­խա­գա­հի յա­տուկ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ դես­պան Ան­ճէյ Կասպր­չիկ։ Վիեն­նա­յի մէջ Սերժ Սարգ­սեա­նի եւ Իլ­համ Ա­լիե­ւի հետ էին նաեւ Հա­յաս­տա­նի եւ Ատր­պէյ­ճա­նի ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար­նե­րը՝ Եդուարդ Նալ­պան­տեան եւ Էլ­մար Մա­մէ­տեա­րով։

Սերժ Սարգ­սեան Իլ­համ Ա­լիե­ւի հետ սե­ղա­նի գլուխ նստե­լէ ա­ռաջ թէ՛ Ճոն Քե­րիի եւ թէ՛ Ֆե­տե­րի­քա Մո­կե­րի­նիի հետ ման­րա­մաս­նօ­րէն քննար­կեց Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախնդ­րի­րը։ Քննար­կուե­ցան ան­ցեալ ամ­սուան դէպ­քե­րուն հե­տե­ւան­քով ստեղ­ծուած ի­րա­վի­ճա­կէն դուրս գա­լու հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը։ Սերժ Սարգ­սեան կա­րե­ւո­րեց Մա­յի­սի 12-ին միջ­նորդ­նե­րուն կող­մէ կա­տա­րուած յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը։ Ան շեշ­տեց, որ բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցի վերսկս­ման հա­մար անհ­րա­ժեշտ է ա­պա­հո­վել 1994 եւ 1995 թուա­կան­նե­րուն հրա­դա­դա­րի եւ ա­նոր ամ­րապնդ­ման մա­սին հա­մա­ձայ­նագ­րե­րու լիար­ժէք ի­րա­կա­նա­ցու­մը, ինչ­պէս նաեւ հրա­դա­դա­րի խախ­տում­նե­րու հե­տաքն­նու­թեան շու­տա­փոյթ հաս­տա­տուի­լը։ Սարգ­սեան յոյս յայտ­նեց, թէ Մինս­քեան խմբա­կի ե­ռա­նա­խա­գահ եր­կիր­նե­րու ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար­նե­րուն նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ Վիեն­նա­յի մէջ կազ­մա­կեր­պուած հան­դի­պում­նե­րը պի­տի նպաս­տեն առ­կայ ի­րա­վի­ճա­կի յաղ­թա­հար­ման, տա­րած­քաշր­ջա­նէ ներս կա­յու­նու­թեան եւ խա­ղա­ղու­թեան հաս­տատ­ման։ Հա­յաս­տա­նի նա­խա­գա­հը ընդգ­ծեց նաեւ իր ակն­կա­լու­թիւ­նը, որ­պէս­զի միջ­նորդ­նե­րը հե­տե­ւո­ղա­կա­նու­թեամբ, ի­րենց հաս­ցէա­կան դիր­քո­րո­շում­նե­րով եւ յստակ քայ­լե­րով նպաս­տեն բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու վերսկս­ման տե­սա­կէ­տէ ձեռն­տու պայ­ման­նե­րու ձե­ւա­ւոր­ման։

Այս­պի­սի մթնո­լոր­տի մը մէջ սկսաւ Սարգ­սեան-Ա­լիեւ հան­դի­պու­մը՝ ե­րե­կո­յեան ժա­մե­րուն։ Ե­րե­ւա­նի աղ­բիւր­նե­րը տե­ղե­կա­ցու­ցին, որ քննար­կուած են Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան գօ­տիէն ներս Ապ­րի­լի սկիզ­բին հրա­դա­դա­րի կո­պիտ խախտ­ման հե­տե­ւան­քով ստեղ­ծուած լա­րուած ի­րա­վի­ճակն ու ա­նոր յաղ­թա­հար­ման ու­ղի­նե­րը։ Հա­մա­նա­խա­գահ եր­կիր­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը պնդած են 1994 եւ 1995 թուա­կան­նե­րու՝ հրա­դա­դա­րի ու ա­նոր ամ­րապնդ­ման մա­սին հա­մա­ձայ­նագ­րե­րու ան­շեղ ի­րա­գործ­ման անհրա­ժեշ­տու­թիւ­նը։ Հա­մա­ձայ­նու­թիւն գո­յա­ցած է ձեռ­նար­կե­լու հա­մար ա­նոնց ի­րա­կա­նաց­ման մշտա­դի­տարկ­ման եւ դէպ­քե­րու հե­տաքն­նու­թեան դրու­թեան ներդր­ման, ԵԱՀԿ-ի շրջա­նա­յին նա­խա­գա­հի յա­տուկ ներ­կա­յա­ցու­ցի­չի գոր­ծա­կից խում­բի կա­րո­ղու­թիւն­նե­րու բարձ­րաց­ման, հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցի հա­ւա­նա­կան վերսկս­ման ուղ­ղու­թեամբ։

Վիեն­նա­յի հան­դի­պու­մէն վերջ Սէր­կէյ Լաւ­րով հան­դէս ե­կաւ յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րով։ Ան ը­սաւ, թէ Սարգ­սեան եւ Ա­լիեւ յա­ռա­ջի­կայ ա­միս­նե­րուն պի­տի յստա­կեց­նեն ի­րենց յա­ջորդ տե­սակ­ցու­թեան ժամ­կէտ­ներն եւ վայ­րը։ Լրագ­րո­ղի մը հարց­ման պա­տաս­խա­նե­լով Սէր­կէյ Լաւ­րով ը­սաւ. «Փոխ­զի­ջու­մը միշտ ալ հնա­րա­ւոր է։ Ե­թէ չըլ­լար նման հնա­րա­ւո­րու­թիւն մը, ա­պա Ռու­սաս­տան, Ֆրան­սա եւ ԱՄՆ չէին աշ­խա­տիր այդ ուղ­ղու­թեամբ։ Պի­տի շա­րու­նա­կենք ամ­բող­ջա­կան եւ բազ­մա­կող­մա­նի լու­ծում մը գտնե­լու ուղ­ղու­թեամբ աշ­խա­տան­քը, յա­ռաջ պի­տի ըն­թա­նանք քայլ առ քայլ»։

Լաւ­րո­վի խօս­քով, կող­մե­րը պայ­մա­նա­ւո­րուած են Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի մէջ հե­տե­ւիլ հրա­դա­դա­րին՝ 1994 եւ 1995 թուա­կան­նե­րու հա­մա­ձայ­նագ­րե­րու ձե­ւա­չա­փով։

Վիեն­նա­յի բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն զու­գա­հեռ ԱՄՆ-ի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թեան բան­բեր Ճոն Քըր­պի յայտ­նեց, որ Ո­ւա­շինկ­թըն մտա­հոգ է Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի փխրուն ի­րա­վի­ճա­կով։ Ա­մե­րի­կեան կող­մը մշտա­պէս հե­տաքրք­րուած է հիմ­նախնդ­րի խա­ղաղ կար­գա­ւոր­մամբ։ «Մե­զի հա­մար կա­րե­ւոր է տես­նել, որ բռնու­թեան մա­կար­դա­կը կը նուա­զի ու կող­մե­րը կ՚աշ­խա­տին հաս­նե­լու հա­մար լա­ւա­գոյն լուծ­ման», ը­սաւ բան­բե­րը։

Վիեն­նա­յի ե­րէ­կուան հան­դիպ­ման կա­պակ­ցու­թեամբ հա­մա­տեղ յայ­տա­րա­րու­թիւ­նով մը հան­դէս ե­կան Ճոն Քե­րի, Սէր­կէյ Լաւ­րով եւ Առ­լէմ Տե­զիր։ Այս առ­թիւ ա­նոնք շեշ­տե­ցին, թէ նա­խա­գահ­նե­րը վե­րա­հաս­տա­տած են ի­րենց յանձ­նա­ռու­թիւ­նը հրա­դա­դա­րի պահ­պան­ման եւ հա­կա­մար­տու­թեան խա­ղաղ կար­գա­ւոր­ման ուղ­ղու­թեամբ։ Ա­պա­գայ բռնու­թիւն­նե­րու ռիս­քը նուա­զեց­նե­լու հա­մար նա­խա­գահ­նե­րը հա­մա­ձայ­նած են հնա­րա­ւո­րինս կարճ ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քին ամ­բող­ջաց­նել հե­տաքն­նու­թեան դրու­թիւն­նե­րու հաս­տա­տու­մը։ «Նա­խա­գահ­նե­րը հա­մա­ձայ­նած են հա­կա­մար­տու­թեան բազ­մա­կող­մա­նի լուծ­ման հաս­նե­լու ուղ­ղեալ բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու վերսկս­ման նպա­տա­կով ի­րա­կա­նաց­նել քննար­կում­նե­րուն յա­ջորդ փու­լը, որ տե­ղի պի­տի ու­նե­նայ Յու­նի­սին, վայ­րը տա­կա­ւին պի­տի ո­րո­շուի», նշած են միջ­նորդ­նե­րը։ Բաց աս­տի, ա­նոնք ընդգ­ծե­ցին, թէ հա­կա­մար­տու­թիւ­նը չու­նի ռազ­մա­կան լու­ծում։

Հարկ է նշել, որ Վիեն­նա­յէն Ե­րե­ւան վե­րա­դար­ձի ճա­նա­պար­հին՝ Սերժ Սարգ­սեան իր ճամ­բոր­դած օ­դա­նա­ւին մէջ զրու­ցեց իր ու­ղե­ւո­րու­թեան հե­տե­ւած զանգուա­ծա­յին լրա­տուու­թեան մի­ջոց­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րուն հետ։ Ան այս առ­թիւ ամ­փո­փեց Վիեն­նա­յի հան­դի­պու­մը։ Լոս Ան­ճե­լը­սի «Աս­պա­րէզ» օ­րա­թեր­թը հա­ղոր­դեց, որ Սերժ Սարգ­սեան բարձր տրա­մադ­րու­թեամբ դուրս ե­կած է Վիեն­նա­յի հան­դի­պու­մէն եւ զայն բնո­րո­շած է «նոր­մալ»։ «Ար­մէնփ­րէս»ի հա­ղոր­դում­նե­րով, օ­դա­նա­ւին մէջ լրագ­րող­նե­րու հետ զրու­ցե­լու ըն­թաց­քին Սերժ Սարգ­սեան ը­սաւ. «Պա­տե­րազ­մը լա­ւա­գոյն լու­ծու­մը չէ։ Մենք պատ­րաստ ենք ա­մէն ել­քի։ Ի հար­կէ մեր ցան­կու­թիւնն է, որ այդ ել­քը ըլ­լայ խա­ղաղ ճա­նա­պար­հով»։ Սարգ­սեան նշած է նաեւ, թէ մին­չեւ Ա­լիե­ւի հետ յա­ջորդ հա­ւա­նա­կան հան­դի­պու­մը պէտք է հաս­տա­տուած ըլ­լան Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան գօ­տիէն ներս մշտա­դի­տարկ­ման դրու­թիւն­նե­րը։

Հա­յաս­տա­նեան շարք մը քա­ղա­քա­կան մեկ­նա­բան­ներ ալ ե­րէ­կուան հան­դի­պու­մը դրա­կան կը հա­մա­րեն՝ Պա­քուն բա­նակ­ցա­յին սե­ղան վե­րա­դարձ­նե­լու հա­մա­տես­քին մէջ։