ԱՆՓՈՓՈԽ ԱՌԱՋՆԱՀԵՐԹՈՒԹԻՒՆ
Երէկ երեկոյեան Սուրբ Փրկիչ Ազգային հիւանդանոցի «Պիլէք» հանգստարանի սրահին մէջ տեղի ունեցաւ Համայնքային վաքըֆներու հարթակի (VADİP) հերթական ժողովը։ Սուրբ Փրկիչ Ազգային հիւանդանոցի հոգաբարձութեան անենապետ Պետրոս Շիրինօղլուի գլխաւորութեամբ գումարուեցաւ նիստը, որու ընթացքին շօշափուեցան թրքահայ կեանքի օրակարգային զանազան խնդիրները։ Այս ամբողջին, մէջ որպէս անփոփոխ առաջնահերթութիւն համայնքային վարիչները քննարկեցին առկախեալ ընտրութիւններու հիմնախնդիրը։ Անոնք ամփոփեցին այս նիւթին վերաբերեալ վերջին իրադարձութիւնները։ Ատենապետ Պետրոս Շիրինօղլու եւ Վաքըֆներու խորհուրդի մօտ փոքրամասնութեանց ներկայացուցիչ Թորոս Ալճան եղան այս խնդրին վերաբերեալ հիմնական զեկուցողները։ Անոնք մեկնաբանեցին պաշտօնական պատկան շրջանակներէն հասած ազդանշանները, փոխանցուած պատգամները, որոնք մանաւանդ նոր երանգ մը կը ստանան ներկայիս՝ նոր վարչապետի անուան յստակեցման սպասումներու մթնոլորտին մէջ։
Ժողովի ընթացքին Թորոս Ալճան դիտել տուաւ, թէ Թուրքիոյ ոչ-իսլամ փոքրամասնական համայնքները արդէն չորրորդ տարին կը թեւակոխեն առկախեալ ընտրութիւններով պայմանաւորուած պղտորութեան մէջ։ Ան այս էական հարցին առընչութեամբ ժողովականներուն յիշողութիւնը թարմացուց՝ փոքրամասնական բոլոր համայնքներուն տեսակէտէ անոր ներկայացուցած հրատապ նշանակութեան լոյսին տակ։ Ալճան յիշեցուց փոքրամասնութիւններու համայնքներու առաջնորդներուն ժամանակ եւ մասնագիտական խումբերու քննարկումներուն ընթացքին գոյացած կամքը։ Փոքրամասնական համայնքները այս դժուարութիւնը յաղթահարելու ճանապարհները կ՚որոնեն՝ միասնականութեամբ ու յամառ աշխատանքով։ Անոնք սկիզբին բազմակողմանի տեղեկութիւններ հաւաքած են՝ թէ նման իրավիճակներու մէջ ի՛նչ կարելի է ընել։ Փոքրամասնական համայնքներու ղեկավարները որդեգրած են այն սկզբունքային մօտեցումը, թէ այս խնդրին կարգաւորումը ապահովեն առանց դիմելու դատական իշխանութիւններուն։ Ընթացքին, պետական շրջանակներէն ալ հասած է այն ազդանշանը, թէ պաշտօնական մարմինները իրականութեան մէջ չեն փափաքիր միջամտել այս խնդրի լուծման կամ վճռորոշ դեր մը ստանձնել այդ ուղղութեամբ։ Ըստ Թորոս Ալճանի, պետութեան մերձեցումը այս նիւթին շուրջ վերջին շրջանին այնպէս մը ձեւաւորուած է, որ աւելի պատասխանատուութիւն կը վերագրուի փոքրամասնական համայնքներուն։ Արդարեւ, բոլոր ոչ-իսլամ փոքրամասնական հաւաքականութիւնները ունին իրենց աւանդական դրութիւնը եւ պետութիւնը կ՚ակնկալէ, որ այդ հիման վրայ իւրաքանչիւրը իրենք գրի առնեն սեփական կանոնադրութիւնը։ Պետութիւնը կը ձգտի միայն հաստատել այդ կանոնադրութիւնը եւ ըլլալ անոր գործադրութեան վերահսկողը, հակակշռողը։
Ըստ Թորոս Ալճանի, հաշուի առնելով բազում մանրամասնութիւններ եւ համայնքներու առանձնայատկութիւնները՝ աւելի քան երեք տարուան այս գործընթացին մէջ հասունցած է նաեւ օրէնսդրական նախաձեռնութիւնով լուծում մը ճարելու գաղափարը։ Վաքըֆներու ընդհանուր տնօրէնութիւնը եւ այլ պատկան մարմինները սկսած են քննարկել՝ շրջագծային օրէնք մը ընդունելու վարկածը։ Ալճան յիշեցուց, թէ այսպէսով կը նախատեսուի մէկ անգամուան համար իրաւունք սահմանել՝ որպէսզի ոչ-իսլամ փոքրամասնութիւններու համայնքային վաքըֆները կարենան ունենալ իրենց vakfiye-ները։ Ան շատ յստակ բացատրեց, թէ փոքրամասնութիւններու վաքըֆները ցարդ աւանդութիւններու եւ սովորութիւններու հիման վրայ ղեկավարուած են եւ որեւէ գրաւոր փաստաթուղթ գոյութիւն չունի անոնց ղեկավարման դրութեան շուրջ։ Իր խօսքերով, փոքրամասնութիւններու վաքըֆները թէեւ իրաւաբանական անձ կը համարուին, սակայն անոնց ծաւալած գործունէութեան մասին որեւէ օրէնսդրական սահմանում գոյութիւն չունի։ Ընդհանրապէս, փոքրամասնութիւնները կը բացակային պետութեան դիւանակալութեան մէջ։
Թորոս Ալճան բացատրեց, թէ ներկայիս փոքրամասնական համայնքներու ղեկավարները հակուած են խնդիրը նման ամբողջի մը մէջ արմատական ձեւով լուծելու։ Համապատասխան որոնումներուն մէջ կարեւոր դերակատարութիւն ստանձնած է Իսթանպուլի երեսփոխան Մարգար Էսաեան, որու բարեացակամ ջանքերով պաշտօնական մարմիններուն հետ շփումներն ու համատեղ աշխատանքը դիւրացած է լրջօրէն։ Վերոյիշեալ շրջագծային օրէնքի մշակման գործընթացը վերջին շրջաններուն հասունցած էր բաւականաչափ։ Պետական օղակներուն մօտ, բոլոր մակարդակներուն վրայ զգալի էր քաղաքական կամք մը, որ գոյացած էր փոքրամասնութիւններու առկայ խնդիրները օրէնսդրական նախաձեռնութիւնով մը լուծելու համոզման ամրապնդման զուգահեռ։ Թորոս Ալճան շեշտեց, թէ իրենց լսումներով՝ նոյնիսկ Հանրապետութեան նախագահ Րէճէպ Թայյիպ Էրտողան հաշտ աչքով կը դիտէր այս վարկածը։
Ներկայիս, յուսադրիչ իրադարձութիւնները դարձեալ կը փոխարինուին սպասման հեռանկարով մը։ Արդարեւ, Թորոս Ալճան ցաւով մատնանշեց, թէ ահաբեկչութիւնը դարձեալ մագլցած է երկրէն ներս, ուր նահատակներու վերաբերեալ հանապազօրեայ լուրերը մեծ ցաւ կը պատճառեն ամբողջ ժողովուրդին։ «Մեզի կը մնայ աղօթել, որպէսզի մեր երկրէն ներս վերահաստատուին խաղաղութիւնն ու անդորրութիւնը», ըսաւ Թորոս Ալճան եւ ժողովականներուն ուշադրութիւնը հրաւիրեց նաեւ ներքին քաղաքական վերջին իրադարձութիւններուն վրայ։ Ներկայիս ամբողջ երկիրը կը սպասէ նոր վարչապետի անուան յստակեցման եւ այդ հիման վրայ ձեւաւորուելիք նոր կառավարութեան։ Մնաց որ, նոյնիսկ կանխահաս ընտրութեան մը հեռանկարին մասին լսումներ շրջանառութեան մէջ կը գտնուին։ Հետեւաբար, լաւատեսութիւն կ՚ըլլայ ակնկալել, որ փոքրամասնութիւններու վերաբերեալ շրջագծային օրէնք մը կրնայ ընդունուիլ շուտով։ Յամենայնդէպս, Ալճան կարեւոր ձեռքբերում մը համարեց եւ ապագայի տեսակէտէ որպէս երաշխիք ներկայացուց պետութեան մօտ գոյացած ամուր կամքը՝ փոքրամասնութիւններու վերաբերեալ շրջագծային օրէնքի մը ընդունման առումով։ Ըստ իրեն, 1936 թուականին փոքրամասնութիւններու վաքըֆները իրաւաբանական անձ դարձած էին՝ ներկայացուած յայտարարագրերով։ Թէեւ բաւական խոցելի կարգադրութիւնով մը, սակայն այդ յայտարարագրերը փոխարինած էին մեր հաստատութիւններու vakfiye-ները։ Իսկ այսօր, ուրուագծուած կարգադրութիւնով կարելի պիտի ըլլայ յաղթահարել այդ խոցելի դրութիւնով յառաջացած բոլոր տեսակի դժուարութիւնները՝ օգտագործելով նաեւ անցեալ տասնամեակներու փորձառութիւնը։
Ժողովի ընթացքին Թորոս Ալճան բաժնեց նաեւ իր դիտարկումները՝ այս գործընթացի մասնաւորաբար մեր համայնքին վերաբերեալ երեսակներուն շուրջ։ Ներկայիս թրքահայութիւնը կը հանդիսանայ երկրի ամենաբազմանդամ ոչ-իսլամ փոքրամասնական համայնքը։ Նոր կարգադրութիւններու վերաբերեալ ամէն տեսակ խմորման կամ վարկածներու պարագային գլխաւոր խնդիրները կը յարուցուին մեր համայնքին կողմէ։ Արդարեւ, թրքահայութիւնը բազմառանցք հաւաքականութիւն մըն է։ Թորոս Ալճան այս երեւոյթը թէեւ ներքին հարստութեան ու ճոխութեան դրսեւորում մը համարեց, սակայն նաեւ շեշտեց՝ որ մեր համայնքը անպայման պէտք է յաջողի միասնականութեամբ խմբագրել իր հաստատութիւններուն կանոնագրութեան նախագիծը։ Վաքըֆներու ընդհանուր տնօրէնութիւնը այլեւս չի փափաքիր զբաղիլ մեր համայնքային ընտրութիւններէն վերջ կատարուած դատական դիմումներով ու չ՚ուզեր յոգնիլ այդ դատավարութիւններով։ Ան ընդգծեց, որ այսօր պետական կառոյցները կը յղանան մեր համայնքին ուղղեալ առաջարկներ։ Հետեւաբար, մեր համայնքային հաստատութիւններն ալ պէտք չէ, որ ինքնագլուխ շփման մէջ անցնին պաշտօնական մարմիններուն հետ։ Ազգային սահմանադրութեամբ նախատեսուած Ազգային կեդրոնական վարչութիւնը Հանրապետական շրջանին, մինչեւ 1960-ական թուականները ձեւով մը գոյատեւած էր՝ որպէս ընդհանրական լիազօրութիւններով օժտուած եւ աշխարհականներէ բաղկացեալ մարմին։ Հայերէնի մէջ թէեւ անոր անունը չէր փոխուած, սակայն յաչս պետութեան ան ընկալուած էր որպէս հասարակաց հոգաբարձութիւն մը (ortak mütevelli heyeti)։
Թորոս Ալճան ընդգծեց նաեւ, որ փոքրամասնական բոլոր համայնքներուն մօտ այսօր կայ նաեւ հակում մը, որով կը նախատեսուի միջանկեալ ընտրութեան մը երթալ՝ որպէսզի փոքրամասնութիւններու վաքըֆներու ներկայացուցիչներուն ժողովրդական յենարանները վերականգնուին։ Այդ միջանկեալ ընտրութեան վարկածը եթէ իրականանայ, ապա նորընտիր վարիչներն ալ կրնան աւելի ինքնավստահ ու համարձակ ձեւով ձեռնամուխ ըլլալ սեփական կանոնադրութիւններու մշակման աշխատանքին՝ ինչ որ արդէն շատ աւելի իտէլական շարունակութիւն մը կ՚ենթադրէ։
Ատենապետ Պետրոս Շիրինօղլուն ալ ժողովի ընթացքին վերյիշեց այս տարեմուտին Փոխ-վարչապետ Եալչըն Աքտողանի հետ փոքրամասնութեանց ներկայացուցիչներուն միջեւ տեղի ունեցած հանդիպումը։ «Ես ըսի, որ այսօր չափազանց կարիքը կը զգանք աշխարհականներէ բաղկացեալ խորհուրդի մը գոյութեան։ Արդարեւ, այդ կարիքը ունինք յանուն թափանցիկութեան եւ յանուն մեր հաստատութիւններու աւելի կատարեալ հակակշռումով», ըսաւ Պետրոս Շիրինօղլու եւ աւելցուց, թէ մեր վարչայինները պարտաւոր են համայնքային կեանքը յառաջ տանիլ միասնականութեան ոգիով։ Պատկան մարմինները միշտ կու տան այն ազդանշանը, թէ ընտրական դրութեան, կանոնադրութեան պատրաստութեան խնդիրները պէտք է լուծուին համայնքին կողմէ։ Պետութիւնը չի փափաքիր միջամտել այս խնդրին։ Իսկ համայնքը այսօր նոյնիսկ չունի ընտրողներու կատարեալ ցուցակ մը։ Հետեւաբար, Պետրոս Շիրինօղլու համոզուած է, թէ անհրաժեշտ լիազօրութիւններով օժտուած կեդրոնական մարմին մը պէտք է ազդու ձեւով համախմբէ մեր համայնքը։
Շիրինօղլու ժողովականներուն տեղեկացուց, թէ վերջերս խօսած է նաեւ Գարակէօզեան Տան խնամակալութեան ատենապետ Տիգրան Կիւլմէզկիլի հետ։ Ծանօթ է, որ համայնքային կեանքէն ներս մեր այս երկու բարերարները յաճախ կ՚ընկալուին որպէս մրցակից եւ անոնց անձին մէջ կը խորհրդանշուին հակադիր բեւեռներ։ Պետրոս Շիրինօղլու Տիգրան Կիւլմէզկիլին յայտնած է, թէ պէտք է տալ ձեռք ձեռքի։ Տիգրան Կիւլմէզկիլն ալ համամիտ եղած է այս ուղղութեամբ։ Շիրինօղլուի խօսքերով, համայնքէն ներս պէտք է վերջ տալ պառակտումներուն, մարդիկ պէտք չէ զիրար վիրաւորեն եւ գլխաւոր խնդիրը պէտք է ըլլայ երիտասարդներու ներգրաւումը։ «Վաղը ո՞վ պիտի կառավարէ մեր հաստատութիւնները։ Այսօր մենք պէտք է ուս ուսի տանք, մեր հաստատութիւններուն ապագան երաշխաւորենք եւ զանոնք երիտասարդներուն փոխանցելու պատրաստ վիճակի մը բերենք, որպէսզի ապագայ սերունդները աղօթեն մեզի համար», ըսաւ Պետրոս Շիրինօղլու եւ աւելցուց, թէ Պատրիարքական Աթոռի գլխաւորութեամբ համայնքի ընդհանուր կառավարման դրութիւնը պէտք է բարեփոխուի հրատապ ձեւով։
Հարկ է նշել, որ յառաջիկայ շաբթուան սկիզբին պիտի կատարուի պաշտօնական բացումը՝ Վաքըֆներու խորհուրդի մօտ փոքրամասնութեանց ներկայացուցիչի նոր գրասենեակին, որ խարսխուած է Գարակէօզեան Տան KEY Plaza-ի յարկէն ներս։ Թորոս Ալճան ժողովականներուն բացատրութիւններ տուաւ բացման հանդիսութեան կապակցութեամբ եւ ըսաւ, թէ Վաքըֆներու ընդհանուր տնօրէն Ատնան Էրթէմի գլխաւորութեամբ, շուրջ քսան հոգիէ բաղկացեալ խումբ մը մասնակցութիւն պիտի բերէ Անգարայէն։
Նոյն օրը Վաքըֆներու խորհուրդը ժողով մըն ալ պիտի գումարէ Իսթանպուլի մէջ։ Փոքրամասնութեանց ներկայացուցիչի գրասենեակի պաշտօնական բացման հաւաքոյթին զուգահեռ՝ պիտի շարունակուի նաեւ վերջին տարիներուն ձեւաւորուած աւանդութիւնը։ Այսպէս, ոչ-իսլամ փոքրամասնական համայնքներուն անունով ճաշկերոյթ մը պիտի սարքուի ի պատիւ Ատնան Էրթէմին եւ Վաքըֆներու խորհուրդի անդամներուն։ Այս տարի սոյն հաւաքոյթը կազմակերպելու պատասխանատուութիւնը կը վիճակի յոյն համայնքին։