ՍՈՒՐԲ ԳՐՈՑ ՄԷՋ ԲՈՅՍԵՐ - Բ -

Կը շա­րու­նա­կենք ներ­կա­յաց­նել բոյ­սե­րու այն ցան­կը՝ որ յի­շա­տա­կուած է Սուրբ Գիր­քի մէջ։

15) ԶՄՈՒՌՍ.- Զմուռս տա­ռա­ցիօ­րէն կը նշա­նա­կէ՝ ա­նու­շա­հոտ խէժ՝ ռե­տին, ծա­ռե­րէն հո­սող կպչուն հիւթ։ Եր­կու եբ­րա­յե­ցե­րէն բառ «զմուռս» կը թարգ­մա­նուին Սուրբ Գրոց մէջ. նախ՝ «մուռ» բա­ռը՝ (Ե­լից Լ 23), (Սաղ­մո­սաց ԽԵ 8) եւ այ­լուր։ Կը կար­ծուի, թէ այս հա­մար­նե­րուն մէջ «զմուռս»ն է բժշկա­կան եւ շատ հա­մե­մա­յին եւ ըստ բա­ւա­կա­նին գրգռիչ խէ­ժը՝ որ կ՚ել­լէ Ա­րա­բիոյ եւ Ափ­րի­կէի մէջ բուս­նող ծա­ռէ մը, ո­րուն գոյնն է նախ ճեր­մակ եւ իւ­ղա­յին, եւ ա­պա կը մթագ­նի։ Յոյ­նե­րը զմուռ­սը կը գոր­ծա­ծէին գի­նիի բա­ղադ­րու­թեան հա­մար, ըստ պատ­մա­կան վկա­յու­թիւն­նե­րու։

Երկ­րորդ՝ «լոդ» բա­ռը՝ (Ծննդոց ԼԷ 25), (ԽԳ 11) հա­մար­նե­րուն մէջ յի­շուած, որ կը թարգ­մա­նուի «զմուռս»։ Բուն զմուռս չէր գտնուեր Պա­ղես­տի­նի մէջ, ուս­տի կը կար­ծուի, թէ այս վեր­ջի­նը «ա­ղան­գա­նոյն» ը­սուած խէժն է՝ որ կ՚ել­լէ Պա­ղես­տի­նի եւ Կիպ­րոս կղզիին մէջ գտնուած ծա­ռէ մը, եւ հի­մա կը գոր­ծա­ծուի գլխա­ւո­րա­պէս իբ­րեւ «ա­նու­շա­հոտ նիւթ»։

­Սուրբ Գրոց մէջ յի­շուած ու­րիշ խէ­ժեր ալ կան, ո­րոնք կը դա­սա­ւո­րուին ըստ հե­տե­ւեա­լին։

ա) Բա­լա­սան.- (Ծննդոց ԼԷ 25), (Ե­րե­մեայ Ը 22) հա­մար­նե­րուն մէջ յի­շուած է։ Այս խէ­ժի ծա­ռը հա­սա­րակ է Պա­ղես­տի­նի, Ա­րա­բիոյ եւ Ափ­րի­կէի մէջ, կու տայ շատ քիչ խէժ, բայց սաս­տիկ հա­մե­մա­յին եւ բժշկա­կան է։ Կը հա­մա­րուէր Պա­ղես­տի­նի ազ­նուա­գոյն բեր­քե­րէն մին, եւ կը գոր­ծա­ծուէր մա­նա­ւանդ վէր­քեր օ­ծե­լու։

բ) Խունկ.- Խուն­կը խէժ մըն է, որ կ՚ել­լէ «ստիւ­րակ» կո­չուած տե­սակ մը կնդրկի ծա­ռէ եւ շատ հո­տա­ւէտ է։ Եբ­րա­յե­ցի­ներ խուն­կը իբ­րեւ ծխա­նե­լիք կը գոր­ծա­ծէին ի­րենց կրօ­նա­կան պաշ­տա­մանց ժա­մա­նակ։ Խուն­կը հա­մա­րուած էր ա­ղօթ­քի այ­լա­նա­կան նշան. (Ղեւ­տա­ցի­ներ Բ 2), (Սաղ­մո­սաց ՃԽԱ 2), (Յայտ­նու­թիւն Ը 3-4) հա­մար­նե­րու վկա­յու­թեամբ։

գ) Հա­մե­մունք.- Ծննդեան Գիր­քի ԼԷ 25, ԽԳ 11 հա­մար­նե­րուն մէջ յի­շուած է։ Այս եւս տե­սակ մը խէժ է, որ թե­րեւս «գազ» կո­չուած ծա­ռին հոյզն է, այ­սինքն բոյ­սե­րէ քա­մուած հիւթ։

դ) Ստաշխ.- Կը յի­շուի Ե­լից Լ 34 հա­մա­րին մէջ։

Ան­տա­րա­կոյս խէ­ժի ու­րիշ տե­սակ մը, որ հի­մա յայտ­նի չէ։ Կը կար­ծուի, թէ այս­պէս կը կո­չուէր զմուռ­սին ստո­րին մէկ տե­սա­կը։

ե) Քաղ­բան.- Ե­լից Լ 34 հա­մա­րին մէջ յի­շուած է, զօ­րա­ւոր, բայց ո՛չ շատ ա­նու­շա­հոտ խէժ, որ կը ծո­րէ հո­վա­նո­ցա­ձեւ ծա­ռէ մը, եւ վեր­ո­յի­շեալ Ե­լից Լ 34 հա­մա­րին մէջ հրա­մա­յուած բա­ղադ­րու­թեան բաղ­կա­ցու­ցիչ մէկ մասն էր։ Եւ դար­ձեալ, նոյն Ե­լից Լ 34 հա­մա­րին մէջ յի­շուած «Ե­ղունգ»ը՝ որ այն բա­ղադ­րու­թեան մէկ ու­րիշ բաղ­կա­ցու­ցիչ մասն էր՝ տե­սակ մը խե­ցե­մոր­թէ շի­նուած ա­նու­շա­հոտ նիւթ էր. («Խե­ցե­մորթ»=կարծր կե­ղե­ւով ծո­վա­յին կեն­դա­նի, ժժմակ, խե­ցի)։

16) ԶՈՊԱ.- Յի­շուած է Ե­լից ԺԲ 22 հա­մա­րին մէջ։ Զո­պան կա՛մ կա­քա­ւա­խոտն է՝ «քէք­լիկ օ­թու», եւ կա՛մ ա­նոր նման կա­կուղ եւ ա­ղուա­մա­զոտ («ա­ղուա­մազ»=հա­զիւ նշմա­րե­լի մազ, փափ­կա­մազ) տե­րեւ­նե­րով վայ­րի խոտ մը։

Զո­պան ջուր բռնե­լու յատ­կու­թիւն ու­նէր, ուս­տի եւ ա­նով հե­ղուկ­ներ կը սրսկուէին։

Յով­հան­նէս Ա­ւե­տա­րա­նիչ կը յի­շէ «զո­պա»ն.

«Զի­նուոր­նե­րը սպուն­գը լե­ղիով խառն՝ քա­ցա­խին մէջ թաթ­խե­լով՝ ան­ցու­ցին զո­պա­յի ճիւ­ղի մը ծայ­րը եւ մօ­տե­ցու­ցին ա­նոր բե­րա­նին» (Յով­հան­նէս ԺԹ 29)։

17) ԹԶԵ­ՆԻ.- Պա­ղես­տի­նի մէջ ըն­տա­նի ծառ մըն է. Ծննդոց Գ 7, Բ Օ­րի­նաց Ը 8 հա­մար­նե­րուն մէջ յի­շուած է։ Թզե­նին լայն ու հո­վա­նա­ւոր տե­րեւ­նե­րով (Գ Թա­գա­ւո­րաց Դ 25) ծառ մըն է։ Մարտ ամ­սոյն մէջ կը բող­բո­ջի (Երգ Եր­գոց Բ 13) եւ այլ եւ այլ տե­սակ­նե­րէն տա­րին ե­րեք ան­գամ պտուղ կ՚առ­նուի։ Թզե­նիին ա­ռա­ջին պտու­ղը կը հաս­նի Յու­նիս ամ­սոյ վեր­ջե­րը. ու­նի ըն­տիր համ եւ ընդ­հան­րա­պէս դա­լար (չչոր­ցած) կ՚ու­տուի. (Ե­րե­մեայ ԻԴ 2)։ Նոր Կտա­կա­րա­նի մէջ ալ յի­շուած է թզե­նին. (Մատ­թէոս ԻԱ 18-22), (Մար­կոս ԺԱ 12-14), (Մար­կոս ԺԱ 20-24)։

18) ԹԹԵ­ՆԻ.- Թթե­նին Պա­ղես­տի­նի մէջ հա­սա­րակ, սո­վո­րա­կան ծառ է. (Ղու­կաս ԺԷ 6), (Բ Թա­գա­ւո­րաց Ե 23-24)։ Թ­թե­նին թու­թի ծառն է։

19) ԹՈՒ­ՆԱ­ՒՈՐ ԽՈՏ.- Ով­սեայ Ժ 4 հա­մա­րի մէջ յի­շուած է։ Ո­մանք կը կար­ծեն, թէ այս հա­մա­րին մէջ գոր­ծա­ծուած եբ­րա­յե­ցե­րէն «րոշ» բա­ռը կը նշա­նա­կէ «մո­լե­խինդ» (=շատ զօ­րա­ւոր թոյն ար­տադ­րող բոյս). ու­րիշ­ներ կը կար­ծեն, թէ կը նշա­նա­կէ ո­րե­ւի­ցէ թու­նա­ւոր եւ դառն խոտ։

20) ԽԻ­ԺԱ­ԲԵՐ ՓԱՅՏ կամ ՆՈ­ՃԻ.- Յի­շուած է միա՛յն Ծննդոց Զ 14 հա­մա­րին մէջ, եւ հա­ւա­նա­կան է, թէ կը նշա­նա­կէ տե­սակ մը «սո­ճի» կամ բո՛ւն «նո­ճի», քա­նի որ նո­ճին (=կո­նա­բեր­նե­րու ըն­տա­նի­քէն սլա­ցիկ ծառ) շատ ա­ռատ է ա­սո­րի­նե­րու երկ­րին մէջ։

21) ԽՆՁՈՐ.- Թե­րեւս այս ա­նու­նով կ՚ի­մա­ցուի, կը հասկ­ցուի սեր­կե­ւիլ կամ կիտ­րոն՝ որ սո­կե­գոյն պտուղ է. (Ա­ռա­կաց ԻԵ 11), (Յո­վել Ա 12), (Երգ Եր­գոց Բ 3-5 եւ Է 8)։

22) ԽՈՒՆ­ԿԵ­ՂԷԳՆ.- Ե­լից Լ 23, Ե­զե­կիէլ ԻԷ 19, Ե­սա­յեայ ԽԳ 24, Ե­րե­մեայ Զ 20 հա­մար­նե­րու մէջ յի­շուած է։ Այս տուն­կը Հնդկաս­տա­նի եւ Ե­գիպ­տո­սի մէջ կը գտնուի. բունն ու տե­րեւ­նե­րը շատ ա­նոյշ հոտ կը բու­րեն, մա­նա­ւանդ ե­թէ ճմլուին։ Կը կար­ծուի, թէ մի­ջին Ա­սիոյ «Հի­մա­լա­յա» կո­չուած լե­րան մէջ ար­դի ժա­մա­նակ­նե­րուս գտնուած մէկ տե­սակն է Սուրբ Գիր­քի մէջ յի­շուա­ծին նման։ Այն որ կը յի­շուի Ե­րե­մեայ Զ 20 հա­մա­րին մէջ, թէ՝ «հե­ռու երկ­րէ կու գար…»։

23) ԽՈՒՆ­ԿԻ ՓԱՅՏ.- Յայտ­նու­թիւն ԺԸ 12 հա­մա­րին մէջ յի­շուած է։ Հռո­մա­յե­ցի­նե­րու մէջ շատ յար­գի էր այս տուն­կը, եւ կ՚ա­նուա­նուէր՝ «Կիտ­րո­նի փայտ»։ Այս ծա­ռը կը բուս­նի Ափ­րի­կէի մէջ միայն, «Ատ­լաս» լե­րան մօտ։ Աս­կէ կ՚ել­լէ վա­ճա­ռա­կա­նու­թեան մէջ ծա­խուած ջնա­րա­կի ռե­տի­նը՝ որ շատ իւ­ղա­յին է եւ հո­տա­ւէ՛տ։ («Ջնա­րակ»=ջրդեղ, կո­նա­բեր ծա­ռի հիւթ՝ ո­րով կա­րա­սի կը փայ­լեց­նեն, իւ­ղան­կա­րի մա­կե­րե­սը կը պա­տեն. «շպար-կեղծ»)։

24) ԽՍՏՈՐ.- Այս տուն­կը կը յի­շուի միա՛յն (Թուոց ԺԱ 5) հա­մա­րին մէջ։

Ըստ Հե­րո­դո­տո­սի, այս էր Ե­գիպ­տո­սի մէջ բուր­գե­րը շի­նող գոր­ծա­ւոր­նե­րուն տրուած կե­րա­կուր­նե­րէն մի՛ն…։

- Պի­տի շա­րու­նա­կենք։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Մա­յիս 26, 2016, Իս­թան­պուլ