Փակ շրջանի վտանգը

Թուր­քիա-Գեր­մա­նիա յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րուն մէջ ե­րէ­կուան դրու­թեամբ ծա­գե­ցաւ տագ­նապ մը։ Պուն­տես­թակ հա­ւա­նու­թիւն տուաւ հայ­կա­կան բա­նա­ձե­ւին։ Պեր­լին ե­կաւ հա­մալ­րել շար­քը այն մայ­րա­քա­ղաք­նե­րուն, ո­րոնք 1915 թուա­կա­նի դէպ­քե­րը կը բնու­թագ­րեն հա­յոց տե­սա­կէտ­նե­րուն կամ ո­րա­կում­նե­րուն հա­մա­հունչ՝ այ­սինքն որ­պէս ցե­ղաս­պա­նու­թիւն։

Ան­գա­րա­յի ղե­կա­վա­րու­թիւ­նը այս ի­րա­դար­ձու­թեան կ­­՚ար­ձա­գան­գէ ա­մե­նա­բարձր մա­կար­դա­կի վրայ եւ ա­մե­նայն սաստ­կու­թեամբ։ Թուր­քիա ձեռք կ­­՚առ­նէ այն նոյն մի­ջոց­նե­րը, ո­րոնց, ընդ­հան­րա­պէս, կը հե­տե­ւի եր­րորդ եր­կիր­նե­րու մօտ նման նա­խագ­ծե­րու ըն­դուն­ման պա­րա­գա­յին։

Խոր­քին մէջ, այս­պի­սի բա­նա­ձե­ւե­րը ո­րե­ւէ վնաս դժուար թէ հասց­նեն Ան­գա­րա­յին։ Ա­ւե­լի՛ն, իր աշ­խար­հագ­րա­կան դիր­քով ու նե­րու­ժով Թուր­քիա չու­նի նաեւ ո­րե­ւէ մտա­հո­գու­թիւն մի­ջազ­գա­յին գետ­նի վրայ մե­կու­սա­նա­լու ա­ռու­մով։ Բայց եւ այն­պէս, այս խնդի­րը ջղագր­գիռ բնոյթ մը ու­նի Ան­գա­րա­յի տե­սա­կէ­տէ, չի բա­ցատ­րուիր լոկ ա­ռար­կա­յա­կան գոր­ծօն­նե­րով եւ դի­մադ­րու­թեան մտայ­նու­թիւ­նը տաս­նա­մեակ­նե­րէ ի վեր հաս­տա­տուած է ա­մե­նաընդգր­կուն ի­մաս­տով, ինք­նու­թեան հար­ցե­րու վե­րա­բե­րեալ ծալ­քե­րով հան­դերձ։

Բնա­կա­նա­բար, թրքա­կան կող­մը նպա­տա­կաս­լաց ձե­ւով կ՚օգ­տա­գոր­ծէ դի­ւա­նա­գի­տու­թեան ըն­ձե­ռած բո­լոր հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը՝ գեր­մա­նա­կան կող­մին դէմ իր զայ­րոյ­թը ար­տա­յայ­տե­լու հա­մար։ Պուն­տես­թա­կի ո­րոշ­ման պա­րա­գա­յին կայ նաեւ նրբու­թիւն մը։ Ար­դա­րեւ, ի տար­բե­րու­թիւն այս ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը պաշ­տօ­նա­պէս ճանչ­ցած մնա­ցեալ եր­րորդ եր­կիր­նե­րէն՝ Գեր­մա­նիա որ­դեգ­րած է ինք­նաքն­նա­դա­տու­թեան, ինք­նա­խոս­տո­վա­նու­թեան ու զղջու­մի ճա­նա­պարհ մը։ Այ­սինքն, նրբու­թիւ­նը այն է, որ Գեր­մա­նիա այս խնդրի ուղ­ղա­կի՝ եր­կո՛ւ կող­մե­րէն մին չէ թէեւ, սա­կայն, որ­պէս այդ­պի­սին, հա­րիւր տո­կո­սով եր­րորդ կողմ մըն ալ չէ։ Այս հան­գա­ման­քը զա­նա­զան ձե­ւե­րով կրնայ բիւ­րե­ղա­նալ, ըստ դէպ­քե­րու ըն­թաց­քին։ Ա­ռա­ջին աշ­խար­հա­մար­տի շրջա­նին Օս­մա­նեան պե­տու­թիւ­նը ու­նէր եր­կու հիմ­նա­կան դաշ­նա­կից. մին Գեր­մա­նիան էր, իսկ միւ­սը՝ Աւստ­րիան։ Քա­նի որ հա­յոց ե­ղեռ­նը պա­տա­հած էր Ա­ռա­ջին աշ­խար­հա­մար­տի մթնո­լոր­տին մէջ՝ Օս­մա­նեան պե­տու­թեան դաշ­նա­կից­նե­րու պա­րա­գան կա­րե­ւոր նրբու­թիւն մըն է։ Աւստ­րիա ար­դէն նա­խա­պէս 1915-ի դէպ­քե­րը ճանչ­ցած էր որ­պէս ցե­ղաս­պա­նու­թիւն։ Նոյն դիր­քո­րոշ­ման ե­րէկ միա­ցաւ նաեւ Գեր­մա­նիա։ Այ­սինքն, Օս­մա­նեան պե­տու­թեան այդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի եր­կու հիմ­նա­կան դաշ­նա­կից­նե­րը դար մը անց պաշ­տօ­նա­պէս կ՚ըն­դու­նին, թէ պա­տա­հած է ցե­ղաս­պա­նու­թիւն մը։ Պուն­տես­թա­կի ե­րէ­կուան ո­րոշ­ման մէջ ընդգ­ծուած է նաեւ Գեր­մա­նիոյ դե­րա­կա­տա­րու­թեան կամ մաս­նակ­ցու­թեան բա­ժի­նը։

Գեր­մա­նա­կան կող­մը յստակ ձե­ւով ը­սած է իր խօս­քը այս հար­ցին շուրջ, սա­կայն տա­կա­ւին իր գոր­ծը չէ վերջ­ա­ցած։ Պեր­լին տա­կա­ւին պէտք է դիր­քա­ւո­րուի Ան­գա­րա­յի հա­կազ­դե­ցու­թիւն­նե­րուն, բո­ղոք­նե­րուն դի­մաց։ Այս պա­րա­գա­յին նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը կը պատ­կա­նի Ան­գա­րա­յին։ Թրքա­կան կող­մին քայ­լե­րը, ան­խու­սա­փե­լիօ­րէն, յա­ռա­ջի­կայ շրջա­նին պի­տի պայ­մա­նա­ւո­րեն Գեր­մա­նիոյ քայ­լե­րը, մա­նա­ւանդ ոճն ու հիմ­նա­ւո­րում­նե­րը։

Հայ­կա­կան հար­ցի տե­սան­կիւ­նէն Գեր­մա­նիոյ մաս­նա­յատ­կու­թիւն­նե­րը, Պուն­տես­թա­կի ո­րոշ­ման պա­րա­գա­յին առ­կայ նրբու­թիւն­նե­րը դուռ կրնան բա­նալ նաեւ ու­րիշ հա­ւա­նա­կա­նու­թիւն­նե­րու։ Ար­դա­րեւ, այլ բա­նա­ձե­ւե­րու ըն­դուն­ման ժա­մա­նակ ի գործ դրուած բո­ղո­քի տար­բե­րակ­նե­րը կրնայ չգոր­ծել ակն­կա­լուած ար­դիւ­նա­ւէ­տու­թեամբ։ Լա­րուա­ծու­թեան գա­գաթ­նա­կէ­տին հաս­նի­լը կրնայ ակն­կա­լուած ազ­դե­ցու­թիւ­նը չգոր­ծել։ Ըն­թա­ցիկ գոր­ծօն­նե­րով ու մտայ­նու­թեամբ հա­շուարկ­նե­րը կրնան չար­դա­րա­նալ այս պա­րա­գա­յին։

Թուր­քիոյ մէջ քա­ղա­քա­կան մեկ­նա­բան­նե­րը քոն­ժոնք­թիւ­րէլ ի­մաս­տով այ­սօր միտք կը յոգ­նեց­նեն բազ­մա­թիւ հար­ցա­կան­նե­րու շուրջ։ Ա­նոնց­մէ մին է Պուն­տես­թա­կի ո­րոշ­ման ժամ­կէ­տը։ Ար­դա­րեւ, գաղ­թա­կա­նաց ճգնա­ժա­մին բե­րու­մով Գեր­մա­նիա ներ­կա­յիս ա­ռա­ւե­լա­գոյն չա­փով կը կա­րօ­տի Թուր­քիոյ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան, հե­տե­ւա­բար ին­չո՞ւ այս­պի­սի ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի մը մէջ ըն­դու­նուած է նման ո­րո­շում մը։ Մա­մու­լին մէջ կը ներ­կա­յա­ցուին նաեւ ժա­մա­նա­կագ­րա­կան ի­րա­դար­ձու­թիւն­ներ, ո­րոնց լոյ­սին տակ կ՚ընդգ­ծուի, որ Թուր­քիա-Եւ­րո­միու­թիւն յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու շրջա­դար­ձա­յին բո­լոր փու­լե­րուն եւ­րո­պա­կան կա­ռոյց­նե­րուն կամ եր­կիր­նե­րուն կող­մէ միշտ կ՚առ­նուին քայ­լեր, ո­րոնք կը յի­շեց­նեն հայ­կա­կան հար­ցը։ Դի­տորդ­նե­րը նաեւ բաղ­դա­տու­թիւն­ներ կը կա­տա­րեն իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն կող­մէ ցու­ցա­բե­րուած հա­կազ­դե­ցու­թեան սաստ­կու­թեան ա­ռու­մով՝ Գեր­մա­նիոյ կամ նման բա­նա­ձե­ւեր ըն­դու­նած այլ եր­կիր­նե­րու պա­րա­գա­յին։

Ան­շուշտ, նեղ քա­ղա­քա­կան գոր­ծօն­նե­րուն տե­սա­կէ­տէ, ի­րե­րու դրուած­քին տե­սա­կէ­տէ Պուն­տես­թա­կի ե­րէ­կուան ո­րոշ­ման հիմ­նա­ւոր­ման դժուար ըլ­լա­լը ինք­նա­բե­րա­բար կու գայ ա­պա­ցու­ցա­նել, թէ հա­շուի պէտք է առ­նել շատ ա­ւե­լի մեծ պատ­կեր մը։ Այս ա­ռու­մով յատ­կան­շա­կան է Պուն­տես­թա­կի թրքա­կան ար­մատ­նե­րով խորհր­դա­րա­նա­կան­նե­րէն Ճէմ Էօզ­տե­մի­րի ար­տա­յայ­տու­թիւ­նը, որ այ­սօր ար­ձա­գանգ գտած է թրքա­կան մա­մու­լին մօտ։ Ըստ ի­րեն, ե­թէ Ցիւ­րի­խի ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րը կեան­քի կո­չուած ըլ­լա­յին, ա­պա ե­րէ­կուան նա­խա­գի­ծը Պուն­տես­թա­կի օ­րա­կար­գին վրայ ե­կած պի­տի չըլ­լար։

Հե­տե­ւա­բար, Ան­գա­րա պար­տա­ւոր է գտնել վար­կած­ներ կամ մի­ջոց­ներ, ո­րոնք զինք զերծ պի­տի պա­հեն փակ շրջա­նի մը մէջ յայտ­նուե­լու վտան­գէն։ Այս ճա­նա­պար­հին վրայ հնա­րամ­տու­թեան աս­տի­ճա­նէն կա­խում պի­տի ու­նե­նայ նաեւ այս բա­նա­ձե­ւե­րու մղձա­ւան­ջի յաղ­թա­հա­րու­մը։ Ճա­կա­տա­գի­րը փո­խե­լու հա­մար միշտ ալ կա­րե­լի է դի­մել ար­մա­տա­կան քայ­լե­րու, ո­րոնք միա­նգա­մընդ­միշտ կրնան ի­մաս­տազր­կել առ­կայ դիւ­րագր­գիռ մթնո­լոր­տին խա­ղի կա­նոն­նե­րը եւ ա­նոր օ­րի­նա­չա­փու­թիւ­նը դար­ձած վե­րի­վայ­րում­նե­րը։

ԱՐԱ ԳՕՉՈՒՆԵԱՆ