ԱՐԺԷՔՆԵՐՈՒ ՀԱՒԱՍԱՐՈՒԹԻՒՆԸ

Կեան­քի մէջ յա­ճախ կը հան­դի­պինք հա­կա­դիր ար­ժէք­նե­րու՝ ո­րոնք կեան­քին ըն­թացք կու տան, կեան­քը կը կա­նո­նա­ւո­րեն եւ նա­խընտ­րու­թեան հա­մա­ձայն կա­րե­ւո­րու­թիւն կը ստա­նան։

Զոր օ­րի­նակ, կեան­քի մէջ կայ «շի­տակ»ը եւ «սխալ»ը։

Կայ նաեւ՝ «գե­ղե­ցիկ»ը եւ «տգեղ»ը, «հա­մակ­րանք»ը եւ «հա­կակ­րանք»ը «սէր»ը եւ «ա­տե­լու­թիւն»ը, «լաւ»ը եւ «գէշ»ը, «ար­դար»ը եւ «ա­նի­րաւ»ը, «կռիւ»ը եւ «հա­մե­րաշ­խու­թիւն»ը, «պա­տե­րազմ»ը եւ «խա­ղա­ղու­թիւն»ը, եւ կա­րե­լի է եր­կար ցու­ցակ մը պատ­րա­սել հա­կա­դիր այս ե­րե­ւոյթ­նե­րուն, ո­րոնք մար­դուս ա­ռօ­րեա­յին ան­բա­ժան ի­րո­ղու­թիւն­ներն են եւ ա­ռանց այդ հա­կա­դիր ար­ժէք­նե­րու, չենք կրնար շա­րու­նա­կել եւ ըն­թացք տալ մեր կեան­քին։

Առ­նենք «պա­տե­րազմ»ը եւ «խա­ղա­ղու­թիւն»ը։

Մար­դիկ, ընդ­հան­րա­պէս խա­ղաղ ապ­րիլ կ՚ու­զեն, բայց ի­րա­րու հետ կռուե­լէ, պա­տե­րազ­մե­լէ ալ ետ չեն մնար։ Կար­ծես ա­ռանց պա­տե­րազ­մի խա­ղա­ղու­թիւն չի հաս­տա­տուիր։

Ո՜վ գի­տէ, թե­րեւս այդ­պէս է. մարդ ար­ժէ­քի մը հա­կա­դի­րը չտե­սած, իր փա­փա­քա­ծին չի տի­րա­նար։ Կը սպա­սէ, որ կորսնց­նէ բան մը՝ որ­պէս­զի գտնէ եւ ու­րա­խա­նա՛յ։

«Կռիւ» կամ «պա­տե­րազմ» աս­տի­ճա­նի տար­բե­րու­թիւ­նը ե­թէ նկա­տի չու­նե­նանք, մօ­տա­ւո­րա­պէս նոյն ի­մաս­տը եւ նպա­տա­կը ու­նին։ Պա­տե­րազմ, իր ա­մե­նա­լայն ի­մաս­տով կը նշա­նա­կէ՝ մէ­կու մը կամ հա­ւա­քա­կա­նու­թեան մը իր ու­զա­ծը ձեռք ձգե­լու հա­մար ուժ գոր­ծա­ծել։ Ուս­տի «ուժ» ը­սուա­ծը, այ­սինքն զօ­րու­թիւ­նը բնա­ծին ե­րե­ւոյթ մը, ի­րո­ղու­թիւն մըն է։ Ու­ժը հար­կա­ւոր, պի­տա­նի եւ նոյ­նիսկ անհ­րա­ժեշտ ազ­դակ մըն է մարդ­կա­յին կեան­քին պահ­պան­ման ու տե­ւա­կա­նաց­ման հա­մար, քա­նի որ աշ­խա­տու­թեան կը սա­տա­կէ ան։

Ու­ժը որ­քան աշ­խա­տե­լու հա­մար պէտք է, նաեւ նոյն­քան հար­կա­ւոր է պայ­քա­րե­լո՛ւ հա­մար։ Եւ սա­կայն կռի­ւը ար­գի­լող, ա­նոր չթոյ­լատ­րող ու­ժը կա­նո՛նն է՝ գրա­ւոր եւ կամ ան­գիր օ­րէն­քը։

Ար­դա­րեւ, ու­ժո­վը, ու­ժը ձեռ­քին տակ ե­ղո­ղը ե­թէ իր ու­զա­ծը կ՚ը­նէ, այն­տեղ տե­ւա­կան ա­նա­պա­հո­վու­թիւն կը տի­րէ եւ ան­շուշտ վա­խը կ՚իշ­խէ, քա­նի որ միշտ ա­ւե­լի ու­ժո­վը կայ եւ ան­գամ մը որ բիրտ ու­ժին աս­պա­րէզ բա­ցուի եւ ա­ռիթ տրուի, ան այ­լեւս սահ­ման չ՚ու­նե­նար եւ հետզ­հե­տէ ա­ւե­լի զօ­րա­ւո­րը տեղ կը գրա­ւէ։

Ուս­տի հա­ւա­քա­կան, ըն­կե­րա­յին կեանք ապ­րե­լու հա­մար կա­նոն եւ օ­րէնք, կար­գա­պա­հու­թիւն եւ նուի­րա­պե­տա­կան կար­գը անհ­րա­ժեշտ է։ Եւ ա­ռանց այս կար­գա­պե­տու­թեան կա­րե­լի չէ հաս­տա­տել եւ տե­ւա­կա­նաց­նել ըն­կե­րա­յին ներ­դաշ­նա­կու­թիւ­նը եւ հա­մե­րաշ­խու­թիւ­նը։ Եւ հոն՝ ո՛ւր հա­մե­րաշ­խու­թիւն, հաշտ կեն­ցաղ, միա­բա­նու­թիւն գո­յու­թիւն չու­նի, ո­րե­ւէ զար­գա­ցում, ո­րե­ւէ յա­ռաջ­դի­մու­թիւն կա­րե­լի չէ ձեռք բե­րել։

Մարդ­կա­յին ա­մէն դա­սա­կարգ կ՚ըն­դու­նի ի վեր­ջոյ «բարձ­րա­գոյն զօ­րու­թիւն»ը՝ գե­րա­կայ ու­ժը, եւ ան­հատ ու հա­ւա­քա­կա­նու­թիւն, բո­լորն ալ կը հնա­զան­դին, կը հպա­տա­կին ա­նոր եւ այս­պէս կը հա­տա­տուի միա­բա­նու­թիւ­նը, որ է ըն­կե­րա­յին խա­ղա­ղու­թիւ­նը։ Այս պատ­ճա­ռով, կա­նոն­նե­րը ճանչ­նալ, տուեալ օ­րէնք­նե­րը, օ­րի­նա­կան տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րը ըն­դու­նիլ եւ հնա­զան­դիլ անհ­րա­ժեշտ է։

Ե­թէ ը­սենք, թէ՝ խա­ղա­ղու­թիւ­նը բնա­կան չէ, թե­րեւս տա­րա­կոյս պի­տի ստեղ­ծէ շա­տե­րուն մտքին մէջ եւ կամ տա­րօ­րի­նակ պի­տի թուի շա­տե­րուն։ Ին­չո՞ւ խա­ղա­ղու­թիւ­նը անբ­նա­կան ըլ­լայ։ Ին­չո՛ւ խա­ղա­ղու­թիւ­նը բնա­կան չէ, բա­ցատ­րե­լէ ա­ռաջ, հար­ցում մը հարց­նենք եւ պա­տաս­խա­նը փնտռենք։ Ձե­զի հա­մար սէ՞­րը, թէ ա­տե­լու­թիւ­նը բնա­կան է։ Կեան­քի ընդ­հա­նուր փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ցոյց կու տայ, թէ՝ սէ­րը բնա­կան չէ, քա­նի որ տե­ւա­պէս սէր կը քա­րո­զուի, սէր ու­նե­նա­լու կը մղուի մար­դիկ, սի­րոյ բա­րիք­նե­րուն վրայ կը խօ­սուի եւ բո­լոր բա­րո­յա­խօ­սա­կան եւ կրօ­նա­կան դրու­թիւն­ներ սի­րոյ պաշտ­պա­նո­ղա­կան եւ ջա­տա­գո­վա­կան ա­ռա­ջա­ւոր­ներ ըլ­լա­լու՝ պաշ­տօ­նա­տար­նե­րը ըլ­լա­լու մէջ կը մրցին։ Ե­թէ սէ­րը բնա­կան ըլ­լար, պէտք պի­տի  չըլ­լար ա­նոր մա­սին այս­քան խօ­սե­լու, բծախն­դիր ըլ­լա­լու։ Բնա­կան բա­նի մը վրայ այս­քան ծան­րա­նա­լու պա­հանջ­քը չի զգար մարդ։ Բնա­կա­նը ար­դէն կը կա­տա­րէ իր դե­րը։ Ու­րեմն սէ­րը բնա­կան չէ, այլ՝ ա­տե­լու­թիւ­նը բնա­կան է եւ ստի­պո­ղա­բար սէր կը քա­րո­զուի։

Հի­մա վե­րա­դառ­նանք մեր հար­ցին։ Խա­ղա­ղու­թիւ­նը բնա­կան չէ, քա­նի որ մարդ միշտ խա­ղա­ղու­թիւն կը փնտռէ, խա­ղա­ղու­թեան կա­րօ­տը կը զգայ, եւ ու­րեմն սի­րոյ նման՝ խա­ղա­ղու­թիւնն ալ բնա­կան չէ, ե­թէ բնա­կան ըլ­լար, ար­դէն զայն փնտռե­լու պա­հանջ­քը պի­տի չզգար մարդ։ Ինչ­պէս սէ­րը, ինչ­պէս խա­ղա­ղու­թիւ­նը, փափ­կան­կա­տու­թիւ­նը՝ նուրբ վար­մունքն ալ բնա­կան չէ՛. մար­դիկ քա­ղա­քա­վա­րու­թեան կա­րօ­տը ու­նին շատ ան­գամ։

Դի­տե­ցէ՛ք ձեր շուր­ջը. երբ հար­ցի մը շուրջ խօս­քը կը վեր­ջա­նայ, ինչ­պէս յա­ճախ կը պա­տա­հի, կռի­ւը կը սկսի եւ բիրտ ու­ժը կը տի­րա­պե­տէ։

Զօ­րա­ւոր ըլ­լալ՝ ընդ­հան­րա­պէս ու­ժե­րու ներ­դաշ­նա­կու­թե­նէն հրա­ժա­րիլ կը հասկ­ցուի։

Ի՞նչ կը նշա­նա­կէ զօ­րա­ւոր ըլ­լալ։ Զոր օ­րի­նակ, կ՚ը­սեն, թէ այր մար­դիկ զօ­րա­ւոր են, եւ ա­նոնք ար­ցունք չեն թա­փեր։ Ա­սի­կա զօ­րա­ւոր ըլ­լա­լու նշա՞ն է։ Մինչ­դեռ ար­ցուն­քը լե­զուի նման է, ար­տա­յայ­տու­թեան ձեւ մըն է՝ նկա­րագ­րի, անձ­նա­կա­նու­թեան յատ­կու­թիւն մը։ Մարդ կ՚ու­րա­խա­նայ եւ ար­ցունք կը թա­փէ, կը տրտմի եւ դար­ձեալ ար­ցունք կը թա­փէ։ Ու­րեմն ար­ցուն­քը ին­չո՞ւ եւ ինչ­պէ՞ս զօ­րու­թեան նշան մը կրնանք նկա­տել։ Ի՞նչ յա­րա­բե­րու­թիւն, ի՛նչ կապ կայ՝ զգա­ցու­մը ար­տա­յայ­տե­լու եւ զօ­րա­ւոր կամ տկար ըլ­լա­լու մի­ջեւ։

Այր մար­դը ի­րա­ւունք չու­նի՞ իր զգա­ցում­նե­րը ար­տա­յայ­տե­լու՝ ինչ­պէս խօս­քով, նաեւ ար­ցուն­քով, քա­նի որ ան ալ «լե­զո՛ւ» մըն է։

Նա­խա­պա­շա­րում­նե­րը մար­դիկ ի­րենք կը ստեղ­ծեն, եւ յե­տոյ ի­րենց ստեղ­ծած նա­խա­պա­շա­րում­նե­րուն գե­րին կը դառ­նան։

Աս­կէ ա­ւե­լի ան­հա­մե­մատ հա­կադ­րու­թիւն կա­րե­լի՞ է որ ըլ­լայ կեան­քի մէջ։ Տա­րօ­րի­նա­կու­թիւն­ներ ստեղ­ծե­լու մէջ մար­դիկ շա՜տ ճար­տար են…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յու­լիս, 28, 2016, Իս­թան­պուլ