ԴԱ­ԺԱՆ ՃԱ­ԿԱ­ՏԱ­ԳԻՐ, Ա­ՄՈՒՐ ԿԱՄՔ

Ծա­նօ­թու­թեան եւ զրոյ­ցի հա­մար ժա­մադ­րուած եմ ֆրան­սաբ­նակ հայ­րե­նա­կի­ցիս՝ Սիւ­նի­քի մար­զի, Խնձո­րեսկ գիւ­ղը ծնած եւ շատ հե­տաքրք­րա­կան հան­գա­մանք­նե­րու մէջ Ֆրան­սա հաս­տա­տուած Մու­շեղ Մար­տի­րո­սեան-Չա­լո­յեա­նի հետ, ո­րուն մա­սին բազ­միցս լսած եմ իբ­րեւ բա­րե­րար եւ ա­րուես­տի գոր­ծեր հա­ւա­քող, նաեւ՝ իր հայ­րե­նի գիւ­ղին նուի­րուած անձ մը:

Հե­ռուէն կը տես­նեմ, որ ան, դժուա­րու­թեամբ քա­լե­լով, ձեռ­նա­փայ­տին յե­նած, ու­ղեկ­ցո­ղի մը հետ նստաւ սրճա­րա­նի նստա­րա­նին վրայ, ուր ժա­մադ­րուած էինք: Շատ դժուար կը տե­ղա­շար­ժէր, ինք­զինքս շատ գէշ զգա­ցի՝ ամ­րան տա­պին զինք տու­նէն հա­նե­լուս եւ քա­ղա­քին կեդ­րո­նը հասց­նե­լուս հա­մար: Ինչ­պէ՞ս չէի գի­տեր, որ դժուար կը քա­լէ... կամ ալ ին­չո՞ւ չտե­ղե­կա­ցուց ին­ծի հե­ռա­ձայ­նով խօ­սած պա­հուս: Կը մտա­ծէի, որ ե­թէ ան 93 տա­րե­կա­նին Ֆրան­սա­յէն ա­մէն տա­րի Ե­րե­ւան կը հաս­նի, ա­պա ա­մէն ան­գամ 365 քի­լօ­մեթր կը կտրէ եւ կը փու­թայ հե­ռա­ւոր Խնձո­րեսկ գիւ­ղը, ու­րեմն քա­ղա­քին կեդ­րոնն ալ գա­լու կա­րե­լիու­թիւ­նը ու­նի: Մօ­տե­ցայ, կը հե­ւար ան. ը­սաւ, որ շատ դժուար հա­սաւ զինք բե­րող ինք­նա­շար­ժին կանգ­նած վայ­րէն մին­չեւ հոն… ու շեշ­տեց նաեւ, թէ ար­դէն կ­­՚ու­զէր վե­րա­դառ­նալ, քա­նի որ դժուա­րու­թեամբ կը քա­լէր…:

Մեղ­քնա­լու զգա­ցու­մով նստայ ա­նոր քով, վայր­կեան­ներ ետք մոռ­ցաւ քա­նի մը հա­րիւր մեթր քա­լե­լուն պատ­ճա­ռաւ քա­շած դժուա­րու­թիւ­նը եւ պատ­րաստ էր պատ­մե­լու իր հե­տաքրք­րա­կան կեան­քին պատ­մու­թիւ­նը, ո­րուն մա­սին լսած եմ, երբ հե­ռա­տե­սի­լէն տե­սա­նիւթ մը դի­տած եմ իր մա­սին, եւ գիտ­նա­լով Հա­յաս­տան գտնուե­լուն հան­գա­ման­քը, շտա­պե­ցի օր ա­ռաջ ծա­նօ­թա­նա­լու այս նշա­նա­ւոր հայ­րե­նա­կի­ցիս հետ:

Զրոյ­ցը կը սկսի ա­րուես­տի մա­սին խօ­սե­լով. «Ե­թէ պա­տե­րազ­մը չըլ­լար, ես գրա­կա­նու­թեան մարդ կը դառ­նա­յի», ը­սաւ ան: Թե­րեւս գրա­կա­նու­թեան հան­դէպ սէրն ու գրա­կան հա­կում­ներն էին, ո­րոնք զինք մղած էին 90 տա­րե­կա­նէն յե­տոյ գրե­լու իր կեան­քի գիր­քը (կեն­սագ­րա­կա­նը): Նախ ֆրան­սե­րէ­նով, ա­պա Հեն­րիկ Պախ­չի­նեա­նի կող­մէ ա­րե­ւե­լա­հա­յե­րէ­նի թարգ­մա­նուած Մու­շեղ Մար­տի­րո­սեան-Չա­լո­յեա­նի «Մա­քուր ձեռ­քեր, թէ շախ­մատ. Ե­րա­զանքս՝ Խնձո­րես­կ», գիր­քին մէջ ան կը պատ­մէ իր կեան­քը՝ հե­ռա­ւոր ձո­րե­րէն սկիզբ ա­ռած, մին­չեւ Բ. աշ­խար­հա­մար­տի դա­ժան օ­րե­րը, մին­չեւ Փա­րի­զի եւ աշ­խար­հի այլ քա­ղաք­նե­րու ա­ճուրդ­նե­րը, ո­րոնց­մէ ձեռք բե­րած հարս­տու­թիւն­նե­րուն մէկ մա­սը ան նուի­րած է Հա­յաս­տա­նին՝ Մա­տե­նա­դա­րա­նին եւ Ազ­գա­յին պատ­կե­րաս­րա­հին: Հա­յաս­տա­նի Մշա­կոյ­թի նա­խա­րա­րու­թեան կող­մէ 2013 թուա­կա­նը գոր­գա­րուես­տի տա­րի յայ­տա­րա­րուե­լուն առ­թիւ, Ե­րե­ւա­նի Ազ­գա­յին պատ­կե­րաս­րա­հին մէջ բա­ցուե­ցաւ Մու­շեղ եւ Մի­քա­յէլ Մար­տի­րո­սեան-Չա­լո­յեան­նե­րու գոր­գե­րու հա­ւա­քա­ծո­յին ցու­ցա­հան­դէ­սը: Ներ­կա­յա­ցուած գոր­գե­րը բա­ցա­ռիկ էին թէ՛ ի­րենց ժա­մա­կա­նաշր­ջա­նով, թէ՛ ար­ժէ­քով: Վեր­ջերս Մու­շեղ Մար­տի­րո­սեան-Չա­լո­յեա­ն «Խնձո­րես­կ» գորգ մը նուի­րած է իր հայ­րե­նի գիւ­ղի դպրո­ցին, ան այդ գոր­գը ձեռք բե­րած է Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու մէջ, սա­կայն գոր­գը հիւ­սուած է Խնձո­րես­կի մէջ՝ 1890-ա­կան­նե­րուն:

Մի­քա­յէ­լը, ո­րուն ա­նու­նը նաեւ կը կրէ գոր­գե­րու հա­ւա­քա­ծոն, Մու­շեղ Մար­տի­րո­սեան-Չա­լո­յեա­նի միակ որ­դին է, որ կեան­քէն հե­ռա­ցած է քա­ռա­սու­նինն տա­րե­կա­նին: Այ­սօր ա­նոր զա­ւակ­նե­րը ի­րենց սի­րե­լի մեծ­հօր մօտ ու կող­քին են:

-Գրա­կա­նու­թեան, ա­րուես­տի եւ պատ­մու­թեան հան­դէպ սէ­րը ուր­կէ՞ ծա­գած է ձեր մէջ: Իւ­րա­քան­չիւր նա­խա­դա­սու­թեան սկիզ­բը բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն մը կ՚ար­տա­սա­նէք, պատ­մա­կան դէպք մը կը մէջ­բե­րէք, եւ զար­մա­նա­լիօ­րէն՝ ա­մե­նայն ճշգրտու­թեամբ:

-Իմ գիւ­ղէս՝ Խնձո­րես­կէն եւ գիւ­ղի դպրո­ցէս, ուր ու­սա­նած եմ տա­սը տա­րի, ու­նե­ցած եմ լաւ ու­սու­ցիչ­ներ, ո­րոնք ջանք չէին խնա­յեր մե­զի լա­ւա­գոյ­նը ջամ­բե­լու: Դպրո­ցա­կան տա­րի­նե­րուս շատ կ­­՚ե­րա­զէի դառ­նալ գրա­կա­նու­թեան եւ պատ­մու­թեան ու­սու­ցիչ: Դպրո­ցը ա­ւար­տե­լէ ետք, հօր­մէս կը խնդրէի զիս Պա­քու ու­ղար­կել՝ ու­սա­նե­լու, բայց հայրս դէմ էր, քա­նի որ ես նի­հար եւ վտիտ ե­րա­խայ մըն էի, ան չէր ու­զեր, որ տու­նէն հե­ռու, օ­տար քա­ղա­քի մը մէջ ա­ռան­ձին մնամ: Ես տեն­դի մը տե­սա­կով հի­ւան­դա­ցած էի, եւ հա­կա­ռակ, որ բու­ժուած էի, բայց կը պա­տա­հէր, որ ջեր­մու­թիւն եւ դո­ղ կ­՚ու­նե­նա­յի, իսկ կշիռքս հա­զիւ 40 քի­լօկ­րամ էր:

-Իսկ ին­չո՞ւ կ՚ու­զէիք ու­սա­նիլ Պա­քուի մէջ:

-Պա­քուն այն ժա­մա­նակ տա­րած­քաշր­ջա­նի կրթա­կան կեդ­րոնն էր, շա­տեր հոն կ՚եր­թա­յին ու­սա­նե­լու, միեւ­նոյն ա­տեն Պա­քուն Կով­կա­սի տնտե­սու­թեան եւ ար­դիւ­նա­բե­րու­թեան կեդ­րոն էր եւ համ­բաւ ու հռչակ կը վա­յե­լէր: Քա­նի որ մեր գիւ­ղը Զան­գե­զու­րի հա­րաւ-ա­րե­ւել­քին մէջ էր, կա­պը շատ դժուար էր եւ ձմրան՝ գրե­թէ ան­կա­րե­լի, քա­նի ոչ մէկ փո­խադ­րա­մի­ջոց կար դէ­պի Ե­րե­ւա­նի հա­մալ­սա­րան­նե­րը: Մինչ Պա­քուն ար­դէն իսկ նշա­նա­ւոր էր իր կրթա­կան կեդ­րոն­նե­րով, հայ հա­մայն­քով, հայ­կա­կան կա­ռոյց­նե­րով եւ մեր քո­վէն եր­կա­թու­ղին կը հաս­նէր Պա­քու: Միւս կող­մէ ալ հօ­րեղ­բայրս հոն կը բնա­կէր եւ կնոջ հետ հա­մա­ձայ­նած էին զիս ի­րենց տու­նը ըն­դու­նե­լու:

Դպրո­ցի ա­ւար­տա­կան տա­րուան ա­մա­ռը ա­նընդ­հատ հայրս կը հա­մո­զէի, որ եր­թամ Պա­քու, ան Օ­գոս­տոս ամ­սուն հա­մա­ձայ­նե­ցաւ, որ­պէս­զի ուս­ման եր­թամ: Ար­դէն ու­շա­ցած էի հիմ­նա­կան քննու­թիւն­նե­րուն եւ իմ ու­զած բա­ժի­նը չըն­դու­նուե­ցայ, բայց խօսք տուին, որ տեղ ըլ­լա­լուն պէս կը փո­խադ­րեն զիս:

Հա­զիւ քա­նի մը ա­միս ու­սա­նած էի, երբ Գո­րի­սէն նա­մակ մը ստա­ցայ իմ զի­նուո­րա­կան ծա­ռա­յու­թեան անց­նե­լուն վե­րա­բե­րեալ: Ա­մէն ինչ մթագ­նե­ցաւ, ստի­պուած էի վե­րա­դառ­նալ: 1940 թուա­կա­նի վեր­ջա­ւո­րու­թիւնն էր: Իսկ 1941 թուա­կա­նի Յու­նի­սին, երբ հա­կա­ռակ գեր­մա­նա­խորհր­դա­յին դաշ­նագ­րին, գեր­մա­նա­կան զօր­քե­րը մտան Խորհր­դա­յին Միու­թիւն, նոյն օրն իսկ, ա­ռա­ւօտ կա­նուխ Խնձո­րեսկ­ցի ե­րեք հա­րիւր տղա­մարդ ռազ­մա­ճա­կատ մեկ­նե­ցաւ: Կը տա­նէին ոչ միայն ե­րի­տա­սարդ­նե­րը, այլ ան­կախ տա­րի­քէն, ըն­տա­նի­քի հայ­րե­րը եւս... Բո­լո­րը տա­րին ան­յայտ ուղ­ղու­թեամբ, գիւ­ղը լա­լա­հա­ռաչ կը ճա­նա­պար­հէր բո­լո­րը, ես կը դի­տէի այդ սար­սա­փե­լի լա­ցի ու կո­ծի տե­սա­րան­նե­րը՝ լաւ գիտ­նա­լով, որ շու­տով իմ կարգն ալ պի­տի գայ: 28 Դեկ­տեմ­բեր, 1941 թուա­կա­նին ռազ­մա­ճա­կատ տա­րին նաեւ զիս: Ման­կու­թեանս վայ­րե­րուն, սի­րե­լի հա­րա­զատ­նե­րուս եւ թան­կա­գին գիւ­ղիս հրա­ժեշտ տուի ու մեկ­նե­ցայ: Մե­զ տա­րին Կով­կաս՝ զի­նուո­րա­կան պատ­րաս­տու­թեան հա­մար: Մեր զի­նուո­րա­կան կեան­քը սկիզբ ա­ռաւ եր­դու­մով, եր­դուե­ցինք ծա­ռա­յել մեր երկ­րին եւ Սթա­լի­նին եւ եր­դուե­ցինք, որ ե­թէ ան­խու­սա­փե­լի ըլ­լայ գե­րի իյ­նա­լը, ա­պա վեր­ջին փամ­փուշ­տը մե­զի հա­մար պէտք է գոր­ծա­ծէինք...:

-Այ­նուա­մե­նայ­նիւ, ռազ­մա­գե­րի ին­կած էք, սա­կայն յա­ջո­ղած էք ողջ մնալ: Ինչ­պէ՞ս տե­ղի ու­նե­ցաւ այդ մէ­կը:

-Ռազ­մա­ճա­կա­տի մէջ ե­ղած պա­հուս տե­սած եմ պա­տե­րազ­մը՝ իր ամ­բողջ դէմ­քով, մա­հա­ցած ու սո­վէն մեռ­նող մար­դոց­մով, մա­հուան սար­սափ­նե­րով, վի­րա­ւոր­նե­րով լե­ցուած հի­ւան­դա­նոց­ներ՝ դիակ­ներ, փո­խադ­րա­մի­ջոց­ներ, ո­րոնք ա­միս­ներ շա­րու­նակ մե­զի ան­յայտ ուղ­ղու­թիւն­նե­րով կը տա­նէին, ո­րոնց մէջ կը վխտար սո­վը, ծա­րա­ւը, հի­ւան­դու­թիւ­նը, ցուր­տը...: 24 Հոկ­տեմ­բեր, 1942 թուա­կա­նին, ռազ­մի դաշ­տին մէջ ե­րեք ա­միս մնա­լէ ետք, ըն­կեր­նե­րուս հետ գե­րի ին­կայ: Ան­շուշտ, մենք մեր կեան­քին վերջ չտուինք, ինչ­պէս եր­դուած էինք ճա­կատ մեկ­նե­լէ ա­ռաջ, մենք ե­րի­տա­սարդ էինք եւ շատ դժուար էր ո­րո­շում կա­յաց­նել եւ մեր կեան­քին վերջ տալ: Մե­զի հան­րա­կառ­քե­րով տա­րին Լե­հաս­տան: Հոն բա­ւա­կան ժա­մա­նակ մնա­լէ ետք՝ փո­խադ­րե­ցին Սթրազ­պուրկ, երբ հան­րա­կառ­քին պա­տու­հա­նէն կար­դա­ցի Սթրազ­պուրկ, աչ­քե­րուս չէի հա­ւա­տար, որ իմ հայ­րե­նի գիւ­ղէն այդ­քան հե­ռա­ցած եմ: Ֆրան­սա­յի՝ այդ չքնաղ երկ­րին մա­սին գի­տէի միայն դպրո­ցա­կան դա­սա­գիր­քե­րէն: Ֆրան­սա հաս­նե­լէն ետք միայն ի­մա­ցայ Նա­ցի Գեր­մա­նիոյ դէմ եր­կար ու դա­ժան պա­տե­րազ­մին բո­լոր շրջա­դար­ձե­րուն մա­սին:

-Իսկ ինչ­պէ՞ս հա­սաք Փա­րիզ:

-Փա­րիզ հա­սայ շնոր­հիւ ճատ­րա­կի ի­մա­ցու­թեանս: Ան­հա­ւա­տա­լի է, բայց այդ խա­ղը փրկեց իմ կեանքս եւ շրջա­դարձ մը տե­ղի ու­նե­ցաւ: Խորհր­դա­յին ռազ­մա­գե­րի­նե­րուն հա­մար նա­խա­տե­սուած ֆրան­սա­կան ճամ­բար­նե­րէն մէ­կուն մէջ՝ Ռե­նի ճամ­բա­րէն ներս օր մը յայ­տա­րա­րուե­ցաւ ճատ­րա­կի մրցոյթ: Ես, որ ճատ­րա­կը սոր­ված էի իմ հայ­րե­նի գիւ­ղին մէջ եւ տա­րուած զար­մա­նահ­րաշ այդ խա­ղով՝ յաղ­թող հան­դի­սա­ցայ: Իբ­րեւ պար­գեւ, ղե­կա­վար­նե­րը ար­տօ­նե­ցին ին­ծի քա­ղաք եր­թալ ու պտը­տիլ: Հա­ւա­նա­բար թուղթ ու ժա­մա­նակ չվատ­նե­լու հա­մար ին­ծի տուին նա­խորդ յաղ­թո­ղին ար­տօ­նա­գի­րը՝ Չա­լիեւս­կիի ա­նու­նով թուղթ մը, եւ ես այդ ա­նու­նով քա­ղաք մտայ: Փո­ղոց­նե­րը պտը­տե­լու ժա­մա­նակ հա­յաս­տան­ցի տղայ մը մօ­տե­ցաւ ին­ծի եւ խոր­հուրդ տուաւ փախ­չիլ եւ հաս­նիլ Փա­րիզ: Ես կը վա­րա­նէի, ը­սի, որ թուղթ նոյ­նիսկ չու­նիմ, թուղթ մը ու­նիմ, որ նոյ­նիսկ իմ ա­նու­նովս չէ: Ան եր­կա­րօ­րէն հա­մո­զեց զիս եւ մենք այդ­տե­ղէն հե­ռա­ցանք: Ո­րոշ ժա­մա­նակ մը Փա­րիզ մնա­լէ ետք, երբ ար­դէն ա­ւար­տած էր պա­տե­րազ­մը, զիս դա­տի հրա­ւի­րե­ցին: Եր­կու ոս­տի­կան­նե­րու ու­ղեկ­ցու­թեամբ գա­ցինք Փա­րի­զի Խորհր­դա­յին Միու­թեան գրա­սե­նեա­կը, ուր թուղթ մը խծբծե­ցին, որ ես պէտք է վե­րա­դառ­նամ Ռեն, ուր­կէ ե­կած էի: Վե­րա­դար­ձայ ծա­նօթ­նե­րուս քով, ա­նոնք խոր­հուրդ տուին եր­թալ Վեր­սա­յի ոս­տի­կա­նա­պե­տին մօտ, որ պա­հան­ջեց անձս հաս­տա­տող փաս­տա­թուղթ մը, տուի իմ քովս ե­ղած ար­տօ­նա­գի­րը: Ան թուղթ մը վեր­ցուց, բար­կա­ցաւ, որ հայ ըլ­լա­լով կը կրեմ ռու­սի մը ար­տօ­նա­գի­րը եւ ին­ծի տուաւ Չա­լո­յեան մա­կա­նու­նը: Այդ ոս­տի­կան­պե­տը ա­մե­նայն հա­ւա­նա­կա­նու­թեամբ հա­կա­խորհր­դա­յին էր: Այդ­պէս իմ փաս­տա­թուղ­թե­րը նո­րո­գուե­ցան ար­դէն նոր մա­կա­նու­նով, նոյ­նիսկ տար­բեր ծննդեան թուա­կա­նով: Այդ­պէ­սով Ֆրան­սան դար­ձաւ իմ երկ­րորդ հայ­րե­նի­քը: Ես ա­մէն ինչ կ՚ը­նէի Խորհր­դա­յին Միու­թիւն չվե­րա­դառ­նա­լու հա­մար, քա­նի որ գի­տէի, թէ Ֆրան­սա­յի նա­խա­գահն ու Սթա­լի­նը պա­տե­րազ­մէն յե­տոյ հա­մա­ձայ­նու­թիւն կնքած էին, որ Ֆրան­սա­յի տա­րած­քին գո­յու­թիւն ու­նե­ցող Խորհր­դա­յին Միու­թեան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը պէտք է յանձ­նեն Խորհր­դա­յին Միու­թեան, ուր ռազ­մա­գե­րի­նե­րը, Սի­պե­րիա պի­տի աք­սո­րուէին, քա­նի որ գե­րի ին­կած են:

-Ինչ­պէ՞ս կրցաք կապ հաս­տա­տել ձեր ծնող­քին հետ:

-Շատ ուշ: Ես ա­նոնց բա­րե­կա­մի մը մի­ջո­ցաւ նա­մակ եւ նկար ղրկած էի, որ ողջ մնա­ցած եմ, բայց ա­նոնք զգոյշ էին այդ մա­սին բարձ­րա­ձայ­նե­լու, քա­նի որ ըն­տա­նիքս վտան­գի կ­­՚են­թար­կուէր, ե­թէ տե­ղե­կու­թիւն տա­րա­ծուէր, որ ես ողջ մնա­լէ ետք կեան­քիս վերջ չեմ տուած եւ յե­տոյ ալ չեմ վե­րա­դար­ձած: Իսկ հա­րա­զատ­ներս կրցայ տես­նել 1966 թուա­կա­նի Օ­գոս­տո­սին, երբ ինք­նա­շար­ժով բա­րե­կամ­նե­րուս հետ գա­ցինք Խորհր­դա­յին Միու­թիւն, բազ­մա­թիւ փաս­տա­թուղ­թե­րէ, հար­ցաքն­նու­թիւն­նե­րէ եւ դժուա­րու­թիւն­նե­րէ ետք ստա­ցանք զի­րենք տես­նե­լու ի­րա­ւուն­քը: Դժուար է նկա­րագ­րել այն բո­լոր ապ­րում­նե­րը, զորս ու­նե­ցած եմ մին­չեւ Հա­յաս­տան հաս­նիլս, երբ տա­րի­նե­րու բա­ցա­յա­կու­թե­նէ ետք ող­ջա­գու­րուած եմ մօրս, հօրս, եղ­բայր­նե­րուս ու քոյ­րե­րուս հետ: Ես ար­դէն ա­մուս­նա­ցած էի ֆրան­սա­հայ Ա­րաք­սիին հետ, ու­նէինք որ­դի մը, ըն­տա­նիքս հետս էր այդ եւ հե­տա­գայ տա­րի­նե­րուն Հա­յաս­տան ճամ­բոր­դու­թիւն­նե­րուս ըն­թաց­քին: Փա­րի­զի մէջ հիմ­նե­ցի գոր­գե­րու գնա­հատ­ման եւ վա­ճառ­քի իմ գոր­ծը, եւ բա­ւա­կան մեծ յա­ջո­ղու­թիւն­ներ ու­նե­ցած եմ այդ բնա­գա­ւա­ռին մէջ: Ճամ­բոր­դե­լով հա­րիւ­րա­ւոր եր­կիր­ներ, հա­ւա­քած եմ զա­նա­զան ազ­գե­րու գոր­գեր եւ ա­րուես­տի նմոյշ­ներ, ո­րոնց մէջ փնտռած եւ գտած եմ մա­նա­ւանդ հայ­կա­կա­նը, զորս մին­չեւ այ­սօր մա­սուն­քի նման կը պա­հեմ, իսկ բա­ւա­կան մեծ թի­ւով ա­րուես­տի գոր­ծեր ալ նուի­րա­բե­րած եմ Հա­յաս­տա­նին:

Ուր որ ալ գա­ցած եմ հայ­րե­նիքս, գիւղս, ոչ մէկ վայր­կեան լքած են­զիս, հետս ե­ղած են կեան­քիս բո­լոր պա­հե­րուն եւ Աս­տու­ծոյ ին­ծի պար­գե­ւած ողջ կեան­քին տե­ւո­ղու­թեամբ պի­տի ծա­ռա­յեմ իմ գիւ­ղին եւ հայ­րե­նի­քին:

Ցա­ւօք, տա­րիքս եւ ապ­րած վիշտս, կնոջս եւ որ­դիիս կո­րուս­տը ան­վե­րա­դարձ թա­խի­ծին գիր­կը նե­տած են զիս, բայց ես հպարտ եմ, քա­նի ինչ որ ստա­ցած եմ հայ­րե­նի հո­ղէն, այ­սօր վե­րա­դարձ­նե­լու եւ կրկին հայ­րե­նի­քը զգա­լու հնա­րա­ւո­րու­թիւ­նը ու­նիմ:

ԳՆԱՀԱՏԱՆՔ

2015 թուա­կա­նին Հա­յաս­տա­նի Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րար Սէյ­րան Օ­հա­նեա­ն հա­յա­պահ­պա­նու­թեան գոր­ծին մէջ ու­նե­ցած մեծ ա­ւան­դի, ինչ­պէս նաեւ Զի­նեալ ու­ժե­րու կազ­մա­ւոր­ման 23-րդ տա­րե­դար­ձին առ­թիւ Բ Աշ­խար­հա­մար­տի մաս­նա­կից, ֆրան­սաբ­նակ Մու­շեղ Մե­լի­քի Չա­լո­յեան-Մար­տի­րո­սեա­նը պար­գե­ւատ­րած է «Դրաս­տա­մատ Կա­նա­յեա­նե» մե­տա­լով:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ