ՀԱՏՈՒԿԵՆՏ ՄԻՏՔԵՐ

ՓՈՐ­ՁԱ­ՌԱ­ԲԱՐ

Ան­ցեա­լին շատ կը զար­մա­նա­յի շատ մը ե­րե­ւոյթ­նե­րու եւ գոր­ծարք­նե­րու վրա­յ, սա­կայն տա­րի­քի, փոր­ձա­ռու­թեան եւ քննար­կում­նե­րու պատ­ճա­ռաւ, կա­մաց-կա­մաց այդ հա­ճոյ­քը ինծ­մէ հե­ռա­ցաւ կամ ա­ւե­լի ճիշդ՝ հե­ռա­ցու­ցի։ Չոր ի­րա­կա­նու­թիւ­նը ա­ւե­լի օգ­տա­կար է քան քաղցր խօս­քե­րու ա­ռատ հոս­քը, զոր կը լսենք ա­ռիթ­նե­րով բե­մե­րէ, ո­րոնք եր­բեք ալ չեն հա­մա­պա­տաս­խա­ներ խօսք առ­նո­ղին կեան­քին հետ:

Ա­ռի­թով մը ու­սու­ցի­չը ը­սաւ. «Ե­թէ նկա­րագ­րէք սուր մը պա­տէն կա­խուած, այդ սու­րը պէտք է տե­ղադ­րել մէ­կու մը ա­փին մէջ»:

Միտք բա­նին՝ ԳՈՐԾ­ՆԱ­ԿԱ­ՆԱ­ՑՈՒՄ:

Ա­ՒԵ­ԼՈՐ­ԴԱ­ԽՕՍ

Կի­նե­րու հա­մար շա­տա­խօս կ՚ը­սեն… բայց ո՞վ ը­սաւ, որ ե­թէ նոյն պա­րա­գա­նե­րու տակ գտնուէին, այ­րերն ալ նոյն­քան շա­տա­խօս պի­տի չըլ­լա­յին. ի մի­ջի այ­լոց Պրն. Սի­մոն Սի­մո­նեան ը­սաւ մե­զի (Յո­վա­կի­մեան-Մա­նու­կեան ման­չե­րու վար­ժա­րա­նը)՝ «Շա­տա­խօս չեն կրնար ը­սել, այլ ա­ւե­լոր­դա­խօս», ինչ եւ է:

Գոր­ծի ըն­կեր մը ու­նէի, որ հա­զիւ գրա­­­սե­նա­կիս դու­ռը բա­ցած, ար­դէն իր բե­րա­նը բա­նա­լով կը սկսէր օ­րը… եւ ձայնն ալ քիչ մը բարձ­րաց­նե­լով՝ իր ինք­նու­թիւ­նը շեշ­տե­լու մի­տու­մով: Ալ օր մը չկրցայ հան­դուր­ժել եւ ը­սի, ե­թէ Ա­ւե­տա­րան­նե­րը կար­դաս, չորս ժամ կը տե­ւէ, ի­րի­կուն ե­ղաւ եւ ը­սե­լիք­ներդ վերջ չու­նին (այս օ­րի­նա­կը տուի քա­նի ինք Ա­ւե­տա­րա­նա­կան էր):

Կը սի­րեմ բնու­թիւ­նը, որ ին­ծի հա­մար բնա­կան ա­րուեստ է... եւ աշ­նան տե­րեւ­նե­րը, ո­րոնք ծա­ռէն կ՚օ­րօ­րուին, եւ ձմրան մեղմ հո­վը ու մա­նա­ւանդ՝ թռչուն­նե­րու ճախ­րան­քը…գ­րա­կա­նու­թե­նէն՝ ա­մե­նէն ա­ւե­լի քա­ռեակ­նե­րը, ո­րոնք չորս տո­ղով կը պատ­կե­րեն աշ­խարհ մը ի­րա­կա­նու­թիւն, ժա­մա­­վա­ճառ չեն ը­ներ, խո­րունկ մտա­ծո­ղու­թեան ար­գա­սիք են:

Յով­հան­նէս Թու­մա­նեան կեան­քի վեր­ջին շրջա­նին ընդ­հան­րա­պէս քա­ռեակ­ներ ար­տադ­րեց, ժա­մա­նա­կի սղու­թեան պատ­ճա­ռաւ. թէեւ ան­տար­բեր չէր ոչ-քա­ռեակ­նե­րու նկատ­մամբ:
Օ­մար Խա­յեամ մի­ջազ­գա­յին գրա­կա­նու­թե­նէն ա­մե­նէն ծա­նօթ բա­նաս­տեծ-փի­լի­սո­փան է…։

Իր­մէ՝ «Անս­կիզբ գաղտ­նիք­նե­րը ոչ դուն գի­տես, եւ ոչ ալ ես.

Ա­ռեղ­ծուա­ծին բա­ռը կար­դալ ոչ դուն կրնաս ոչ ալ ես

Վա­րա­գոյ­րին ե­տեւն է որ կը բար­բա­ջենք մենք եր­կու­քով,

Վա­րա­գոյ­րը երբ որ վեր­նայ… ալ ո՛չ դուն կաս եւ ոչ ալ ես»:

ՊԱՐՏ­ՔԻ ԳԻ­ՏԱԿ­ՑՈՒ­ԹԻՒՆ

Աշ­խար­հը տես­նել իբր մէկ ամ­բող­ջու­թիւն, շատ շեշ­տուած է Չի­նաս­տա­նի մէջ. մա­նա­ւանդ՝ դա­սա­խօ­սա­կան վար­դա­պե­տու­թեան: Եւ առ այդ՝ պատ­մուածք­ներ հնա­րուած, ո­րոնց­մէ մին Դի­մա­տետ­րէն տե­սայ:

Ու­րեմն մայր ու որ­դի խա­նու­թէ մը գնում պի­տի ը­նեն որ­դիին հա­մար եւ սա­կայն լու­մա­նին ան­բա­ւա­րար է: Ձեռ­նու­նայն երբ խա­նու­թէն դուրս կ՚ել­լեն, ե­րի­տա­սարդ մը կը յանձ­նէ ծրար մը ման­չու­կին, այն՝ ինչ որ մնա­ցած էր խա­նութ­պա­նին սե­ղա­նին վրայ, ապ­շանք պատ­ճա­ռե­լով մօր ու որ­դիին, բայց ե­րի­տա­սար­դը կը քա­ջա­լե­րէ, որ ըն­դու­նին, քա­նի որ կ՚ը­սէ. «Ես պար­տա­կան եմ մարդ­կու­թեան, երբ ես փոքր էի, նոյն բա­նը պա­տա­հե­ցաւ ին­ծի» ու կը հե­ռա­նայ ժտա­լով…։ Գու­ցէ միտ­քէն ալ ը­սե­լով դա­սա­խօ­սա­կան խօս­քը. «Ի­մաս­տու­նը ան­կողմ­նա­կալ է. սի­րել ըն­կե­րը ի շահ ա­մէ­նուն»։

­Բայց հոս հին Չի­նաս­տա­նը չէ…։

Եւ սա­կայն…։

Ո՞ւր են բա­րե­գոր­ծա­կան կամ այլ ֆոն­տե­րով բարձր ուս­ման հե­տե­ւող­նե­րը, ո՞ւր են եր­կի­րի (ար­դէն պատ­մու­թեան ան­ցած) Խորհրդային Միու­թեան ու­սա­նող­նե­րը, կամ Մել­գո­նեան կրթա­կան հաս­տա­տու­թեան ա­շա­կերտ­նե­րը, ո­րոնք վեր­ջերս ի­րենց ե­րախ­տա­գի­տու­թիւ­նը յայտ­նե­ցին հաս­տա­տու­թեան 90-ա­մեա­կի ա­ռի­թով, խրախ­ճանք­նե­րով եւ ի հար­կէ բա­նաս­տեղ­ծա­կան թռիչք­նե­րով ալ սրտի խօս­քով հա­ճո­յա­նա­լով…։

Բայց… խօսքն ու­րիշ՝ գոր­ծը բո­լո­րո­վին ու­րիշ:

Այս է մար­դը ընդ­հա­նու­րին մէջ, ու տա­կա­ւին...

«Խօս­քի վար­պետ, գոր­ծի ան­պէտ»:

ՍԱՐ­ԳԻՍ ՓՈ­ՇՕՂ­ԼԵԱՆ

«Զար­թօնք», Պէյ­րութ