«Կեանք ու կռիւ»՝ մեծ պաստառներուն վրայ

Ե­րե­ւա­նի շար­ժան­կա­րա­յին սրահ­նե­րուն մէջ մեծ պաս­տառ­նե­րուն «Կեանք ու կռի­ւ» շար­ժան­կա­րը կը ցու­ցադ­րուի: Մէկ ա­մի­սէն ա­ւե­լի է, որ ցու­ցադ­րու­թեան ի­ջած  է այս շար­ժան­կա­րը, եւ  տա­կա­ւին ցու­ցադ­րու­թիւ­նը կ­­՚ըն­թա­նայ լե­ցուն դահ­լիճ­նե­րու մէջ, հան­դի­սա­տե­սին հե­տաքրք­րու­թիւ­նը չէ պակ­սած այս գոր­ծին հան­դէպ:  

«Մոս­կուա» շար­ժա­պատ­կե­րաս­րա­հին մէջ այս շար­ժան­կա­րի ա­ռա­ջին ցու­ցադ­րու­թեա­ն ներ­կայ ե­ղած են  Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սեա­ն Ա­ռա­ջին տիկ­ին Ռի­թա Սարգ­սեա­նի, Ա­մե­նայն Հա­յոց Տ.Տ. Գա­րե­գին Բ. Կա­թո­ղի­կո­սի եւ այլ պաշ­տօ­նա­տար ան­ձանց հետ:

Շար­ժան­կա­րին ա­ռա­ջին ցու­ցադ­րու­թիւ­նը նուի­րուած էր Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան ան­կա­խու­թեան 25-ա­մեա­կին եւ Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խու­թեան յո­բե­լե­նա­կան տա­րուան ըն­թաց­քին շար­ժան­կա­րին  հիմ­նա­կան ու­ղերձն է՝ վե­րար­ժե­ւո­րել կեան­քը, գնա­հա­տել շրջա­պա­տող մար­դի­կը, սի­րել հայ­րե­նի­քը:

«Կեանք ու կռի­ւ» շար­ժան­կա­րի բե­մագ­րու­թեան հե­ղի­նա­կը եւ բե­մադ­րի­չը ժա­մա­նա­կա­կից հայ շար­ժա­պատ­կե­րա­յին ա­րուես­տի ա­մե­նէն յայտ­նի ըն­տա­նիք­նե­րէն մէ­կուն՝ Մկրտչեան ըն­տա­նի­քի զա­ւակ է:  Դե­րա­սան Մհեր (Ֆրուն­զիկ) Մկրտչեա­նի եղ­բօր՝ բե­մադ­րիչ Ալ­պէրթ Մկրտչեա­նի որ­դին է Մհեր Մկրտչեան (որ նաեւ իր տա­ղա­նա­դա­ւոր հօ­րեղ­բօր ա­նու­նը կը կրէ), ո­րուն Հա­յաս­տա­նի մէջ նկա­րա­հա­նած  ա­ռա­ջին շար­ժան­կարն է՝ «Կեանք ու կռի­ւ­»ը: Մինչ այդ ան շար­ժան­կար­ներ նկա­րա­հա­նած է Ռու­սաս­տա­նի մէջ, եւ հա­կա­ռակ ա­նոր, որ նշա­նա­ւոր ըն­տա­նի­քի կը պատ­կա­նի, ծա­նօթ ա­նուն չէր հա­յաս­տա­նեան հան­դի­սա­տե­սին:

Ան հա­յաս­տա­նեան շար­ժան­կա­րա­յին դաշտ մտաւ հայ մար­դը յու­զող նիւ­թով մը, որ ար­ցա­խեան պա­տե­րազմն է, եւ մէկ ան­գա­մէն իր տե­ղը գրա­ւեց ժա­մա­նա­կա­կից շար­ժա­պատ­կե­րա­յին ա­րուես­տի ա­նուն­նե­րուն մէջ, դար­ձաւ սի­րուած թէ՛ ե­րի­տա­սարդ եւ թէ՛ ե­րէց սե­րուն­դին կող­մէ: «Կեանք ու կռի­ւ» շար­ժան­կա­րը ո­մանք նկա­տե­ցին ար­ցա­խեան պա­տե­րազ­մի մա­սին նկա­րա­հա­նուած լա­ւա­գոյն գոր­ծը, որ թէ՛ վա­ւե­րագ­րա­կան ար­ժէք ու­նի եւ թէ՛ բարձր է ա­նոր գե­ղա­րուես­տա­կան ո­րա­կը:  Թե­րեւս այս շար­ժան­կա­րը բա­ւա­կան ակ­նե­րեւ կեր­պով ցոյց կու տայ, թէ ինչ­պի­սի դա­ժան դէմք ու­նե­ցած է պա­տե­րազ­մը:  Այ­սօ­րուան սե­րուն­դը տե­ղակ չէ, թէ ինչ­պէս էր կեան­քը՝  1990-ա­կան­նե­րու սկիզ­բը, երբ նոր սկսած էին փո­փո­խու­թիւն­նե­րը Հա­յաս­տա­նի մէջ եւ պա­տե­րազ­մը իր ան­մի­ջա­կան ազ­դե­ցու­թիւ­նը ձգած էր նաեւ թի­կուն­քի վրայ, մա­նա­ւանդ՝ մայ­րա­քա­ղա­քա­յին կեան­քը իր նախ­կին հու­նէն դուրս ե­լած էր, օ­րա­կան զար­գա­ցում­ներ տե­ղի կ՚ու­նե­նա­յին թէ՛ մարդ­կա­յին հո­գե­բա­նու­թեան, նոր ի­րա­վի­ճա­կին յար­մա­րե­լու ա­ռու­մով, թէ՛ ալ՝ քա­ղա­քա­կան գետ­նի վրայ:

Այդ օ­րե­րու փոք­րիկ ար­տա­ցո­լու­մը կա­րե­լի է տես­նել Մհեր Մկրտչեա­նի այս շար­ժան­կա­րին մէջ:

Չորս ըն­կեր­ներ եւ ա­նոնց եր­կու քոյ­րերն են նիւ­թը, պա­տե­րազ­մին զու­գըն­թաց ա­նոնց ճա­կա­տա­գիր­նե­րը: Տղոց ըն­կե­րու­թիւ­նը ծնած է դպրո­ցա­կան նստա­րա­նէն եւ կը շա­րու­նա­կուի պա­տե­րազ­մի տա­րի­նե­րուն:   Դէպ­քե­րը կը զար­գա­նան պա­տե­րազ­մի, սի­րոյ, ըն­կե­րու­թեան, հա­ւա­տար­մու­թեան եւ մարդ­կա­յին այլ ար­ժէք­նե­րու շուրջ. եւ շար­ժան­կա­րը ցոյց կու տայ, թէ Հա­յաս­տա­նի հա­մար այդ դժնդակ տա­րի­նե­րուն ինչ­պէս դա­սա­ւո­րուած են  չորս ըն­կեր­նե­րուն եւ   ա­նոնց եր­կու քոյ­րե­րուն ճա­կա­տա­գիր­նե­րը:

Ինչ­պէս կա­րե­լի է դա­տել շար­ժան­կա­րի խո­րագ­րէն՝ դէպ­քե­րը տե­ղի կ­­՚ու­նե­նան կռուի դաշ­տին մէջ՝ Ար­ցախ եւ կեան­քի մէջ՝ Ե­րե­ւան:  

Շար­ժան­կա­րի գլխա­ւոր հե­րոս­նե­րէն մէ­կուն՝ ե­րի­տա­սարդ տղա­յի մը հայ­րը կը մա­հա­նայ Ար­ցա­խի մէջ: Ինչ­պէս հե­տա­գա­յին կը պար­զուի, թէ ան քնա­ցած մնա­ցած է կռուի ա­մե­նէն թէժ պա­հե­րէն մէ­կուն ըն­թաց­քին եւ ար­դիւն­քին հայ­կա­կան կող­մը կո­րուստ­ներ ու­նե­ցած է, թշնա­մին յա­ռա­ջա­ցած է, զո­հուած են հա­յեր:  Այդ կո­րուս­տը չկա­րե­նա­լով տա­նիլ՝ հրա­մա­նա­տա­րը ինք­նաս­պան կ՚ըլ­լայ:  Պարզ չէ այն պա­րա­գան, որ տղան հօր այդ ա­րար­քին հան­դէպ մեղ­քի զգա­ցու­մէ՞ն, թէ՞ պար­զա­պէս հօր օ­րի­նա­կին հե­տե­ւե­լով  Ե­րե­ւա­նի մէջ կը ձգէ քոյրն ու մայ­րը եւ կը մեկ­նի ռազ­մա­կա­ճա­կատ: Ա­նոր մայ­րը, որ ա­մու­սի­նին մա­հը կը սգայ, վիշ­տէն կը հի­ւան­դա­նայ եւ Հա­յաս­տա­նէն դուրս կ­­՚եր­թայ՝ բու­ժուե­լու:

Պա­տե­րազ­մի կը մեկ­նի նաեւ ե­րի­տա­սարդ տղուն ըն­կե­րը, ո­րուն  սի­րած աղ­ջի­կը ստի­պուած կ՚ա­մուս­նա­նայ հա­րուստ փե­սա­ցուի մը հետ, որ կը հո­գայ մօ­րը բժշկա­կան ծախ­սե­րը:

Հրա­մա­նա­տա­րին որ­դին նոյն­պէս կը զո­հուի, ծանր վէր­քեր կը ստա­նայ նաեւ ա­նոր ըն­կե­րը, սա­կայն հան­դի­սա­տե­սը չի տե­ղե­կա­նար՝ կը մա­հա­նա՞յ ան, թէ՞ վի­րա­ւո­րուե­լէ ետք ա­պա­քին­ման շրջա­նէ կ՚անց­նի: Այս մէ­կը կար­ծես պա­տե­րազ­մի ա­նա­ւար­տու­թեան մա­սին կը խօ­սի, այն­պէս ինչ­պէս ա­նա­ւարտ մնա­ցած է պա­տե­րազ­մը, նոյն­պէս ալ ա­նա­ւարտ ու ա­նո­րոշ կը մնայ շար­ժան­կա­րին նիւ­թը: Զի­նուո­րա­կան ուղ­ղա­թի­ռով զինք կը տե­ղա­փո­խեն, սա­կայն ա­րիւն­նե­րու մէջ ալ կ՚ա­ւար­տի շար­ժան­կա­րը եւ հան­դի­սա­տե­սը տե­սակ մը սպա­սու­մով կը հե­ռա­նայ դահ­լի­ճէն:

Ընդ­հան­րա­պէս, ար­ցունք կոր­զող ժա­պա­ւէն է «Կեանք ու կռի­ւ­»ը: Հե­րոս­նե­րուն ճա­կա­տա­գիր­նե­րը ի­րար­մէ տար­բեր են, բայց պատ­մու­թիւ­նը մէկ է, զոր ապ­րած է ամ­բողջ հա­յու­թիւ­նը: Ար­ցա­խեան պա­տե­րազ­մէն եւ Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խու­թե­նէն քսան եւ ա­ւե­լի տա­րի­ներ յե­տոյ ալ հա­յոց պատ­մու­թեան այդ տա­րի­նե­րը տա­կա­ւին վէր­քի կը նմա­նին եւ կա­րե­լի չէ ա­ռանց յու­զու­մի դի­տել մեր ճա­կա­տագ­րա­կան պա­տե­րազ­մը պատ­կե­րող այս շար­ժան­կա­րը:  Յու­զիչ է մա­նա­ւանդ, երբ կը գի­տակ­ցիս, որ շար­ժան­կա­րին հե­րոս­նե­րը ի­րենց կեան­քը կը զո­հեն յա­նուն հայ­րե­նի­քի, յա­նուն ան­կա­խու­թեան եւ խա­ղա­ղու­թեան: 

Հան­գու­ցա­յին կէտ մը եւս կայ շար­ժան­կա­րին մէջ. այդ մէ­կը հայ եւ ա­զէ­րի զի­նուոր­նե­րու ներ­քին հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւնն է: Ներ­քին թշնա­միին կեր­պա­րը այ­սօր ալ ար­դիա­կան է, եւ հան­դի­սա­տե­սը նող­կան­քով կը լե­ցուի Մհեր Մկրտչեա­նի շար­ժան­կա­րին մէջ կեր­տուած ներ­քին թշնա­միին կեր­պա­րին հան­դէպ:

Շատ ող­ջու­նե­լի է բե­մադ­րիչ Մհեր Մկրտչեա­նի ընտ­րու­թիւ­նը՝ դե­րա­սան­ներ ներգ­րա­ւե­լու եւ ա­նոնց դե­րեր բաշ­խե­լու ա­ռու­մով: Շար­ժան­կա­րին հիմ­նա­կան դե­րա­կա­տար­նե­րը ե­րի­տա­սարդ ու հայ հան­դի­սա­տե­սին թե­րեւս ան­ծա­նօթ ա­նուն­ներ են, բայց ա­նոնց խա­ղը՝ մեծ ու գե­ղա­րուես­տա­կան շար­ժան­կա­րին մէջ պար­զա­պէս հիաց­մունք կ­­ը յա­ռա­ջաց­նէ: Այս մէ­կը վկա­յու­թիւնն է դե­րա­սա­նա­կան նոր սե­րուն­դի կա­յաց­ման, ո­րու ա­պա­ցոյ­ցը մենք տե­սանք «Կեանք ու կռի­ւ՝« շար­ժան­կա­րին մէջ, եւ այդ ե­րի­տա­սարդ­նե­րուն հա­մար այ­լեւս դիւ­րին պի­տի ըլ­լայ աշ­խա­տանք գտնել, այ­սինքն՝ նոր դե­րեր ստանձ­նել:

Հարկ է նշել տա­ղան­դա­ւոր դե­րա­սան Սա­մուէլ Թա­դէո­սեա­նի մա­սին, որ նաեւ շար­ժան­կա­րի գլխա­ւոր դե­րա­կա­տարն է: Ան տա­կա­ւին հա­յոց բա­նա­կի զի­նուոր է, եւ կա­րե­լի է պատ­կե­րաց­նել, թէ որ­քան ե­րի­տա­սարդ է ան եւ որ­քան  դե­րա­սա­նա­կան ու պա­տե­րազ­մա­կան փոր­ձա­ռու­թիւն ու­նե­ցած է՝ իր ա­ռա­ջին կա­րե­ւոր շար­ժան­կա­րի մի­ջո­ցաւ: Այլ դե­րեր ստանձ­նած են Ա­նի Խա­չի­կեա­ն, Է­լէն Սարգ­սեա­ն, Նա­նօր Պետ­րո­սեա­ն, որ շար­ժան­կա­րին մէջ սփիւռ­քա­հայ աղջ­կայ դեր ստանձ­նած է, եւ յատ­կան­շա­կան է, որ Եւ­րո­պա­յի մէջ իր ու­սու­մը ձգե­լով հա­սած է Ար­ցախ՝ բժշկա­կան օգ­նու­թիւն ցոյց տա­լու վի­րա­ւոր զի­նուոր­նե­րուն: Իսկ այդ մէ­կը վեր­ջին շրջա­նին հայ­րե­նա­դարձ կա­մա­ւոր­նե­րու կեր­պա­րը կ՚ընդգ­ծէ: Քիչ չեն այն սփիւռ­քա­հա­յե­րը, ո­րոնք ի­րենց ապ­րած եր­կիր­նե­րուն մէջ մեծ­նա­լով հայ­րե­նա­սի­րու­թեան գա­ղա­փա­րով եւ   հայ­րե­նի­քի հան­դէպ տա­ծած սի­րով, հե­տա­գա­յին ձգած են ի­րենց գոր­ծե­րը եւ կա­մա­ւո­րա­կան աշ­խա­տանք տա­րած՝ հայ­րե­նի­քի մէջ:

Ե­րի­տա­սարդ դե­րա­կա­տա­նե­րու կար­գին են Սա­մուէլ Թո­փա­լեա­ն, Հայկ Մար­գա­րեա­ն, Ռու­դիկ Մար­տի­րո­սեա­ն:

Ա­ւագ սե­րուն­դի դե­րա­սան­նե­րէն շար­ժան­կա­րին մէջ ներգ­րա­ւուած են Դա­ւիթ Յա­կո­բեա­ն, Ա­մի­րան Գալս­տա­ն, Գէորգ Յո­վա­կի­մեա­ն, Վար­դան Պետ­րո­սեա­ն։ Վեր­ջի­նիս ա­ռա­ջին դե­րա­կա­տա­րումն էր բան­տէն ա­զատ ար­ձա­կուե­լէ ետք, եւ հա­կա­ռակ ար­հես­տա­վարժ շպար­ման, շպա­րին տա­կէն նշմա­րե­լի էին այն սպի­նե­րը, զորս դե­րա­սա­նը ստա­ցած էր ինք­նա­շար­ժի ար­կա­ծին պատ­ճա­ռով, որ­մէ ետք դա­տա­վա­րու­թեան եւ բան­տար­կու­թեան եր­կար շրջան ան­ցու­ցած էր: Իր որ­դին՝ Հայկ Պետ­րո­սեան նոյն­պէս դե­րա­կա­տա­րում ու­նի Մհեր Մկրտչեա­նի այս գոր­ծին մէջ: Նկա­րա­հա­նում­նե­րը կա­տա­րուած են Ար­ցախ, Գո­րիս, Ի­ջե­ւան, Ե­րե­ւան եւ այլ վայ­րեր։ «Կեանք ու կռի­ւ­»ը ցու­ցադ­րուած է նաեւ Ար­ցա­խի մէջ, իսկ ե՞րբ կը ցու­ցադ­րուի հե­ռա­տե­սի­լէն, այդ մէ­կը շար­ժան­կա­րի ար­տադ­րիչ ՇԱՐՄ ըն­կե­րու­թեան ո­րո­շե­լիքն է:

Պա­տե­րազ­մի դաշ­տին եւ թի­կուն­քին ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը ձե­ւով մը հայ­րե­նա­սի­րու­թեան դա­սեր են, սա­կայն շար­ժան­կա­րին մէջ հայ­րե­նա­սի­րու­թեան մա­սին ոչ մէկ խօսք ու ուղ­ղա­կի քա­րոզ կայ, ա­մէն ինչ տե­ղի կ՚ու­նե­նայ ինք­նա­բե­րա­բար, հան­գա­մանք­նե­րու եւ ժա­մա­նա­կի բե­րու­մով:

Ժա­պա­ւէ­նի զգաց­մուն­քայ­նու­թիւ­նը նաեւ ե­րաժշ­տու­թեան շնոր­հիւ է: Ե­րաժշ­տու­թեան հե­ղի­նակ­ներն են եր­գա­հան­ներ՝  Ար­մէն Մար­տի­րո­սեանն ու  Ար­թուր Գրի­գո­րեա­նը:  Ար­մէն Մար­տի­րո­սեա­ն հիմ­նա­կան, իսկ Ար­թուր Գրի­գո­րեա­ն վեր­ջին հա­տուա­ծի ե­րաժշ­տու­թեան հե­ղի­նակն է: Հան­դէս կու գայ նաեւ Հա­յաս­տա­նի Ազ­գա­յին ֆիլ­հար­մո­նիք նուա­գա­խում­բը:  Իսկ շար­ժան­կա­րի վեր­ջին հա­տուա­ծը Շու­շիի ա­զա­տագ­րումն է՝ ամ­բողջ սե­րուն­դի ե­րա­զան­քին ի­րա­կա­նա­ցու­մը, ո­րու ճա­նա­պար­հին ին­կան լա­ւա­գոյն­նե­րը եւ որ հա­յոց նո­րօ­րեայ պատ­մու­թեան ա­մե­նէն հե­րո­սա­կան էջն է:

«Կեանք ու կռի­ւ» ժա­պա­ւէ­նը նոր նշա­ձող սահ­մա­նած է պա­տե­րազ­մա­կան նիւ­թին, բե­մագ­րու­թեան, դե­րա­սան­նե­րու ընտ­րու­թեան ա­ռու­մով եւ այս օ­րե­րուն նաեւ տե­ղե­կա­ցանք, որ բե­մադ­րիչ Մհեր Մկրտչեան ստանձ­նած է  շար­ժան­կա­րի երկ­րորդ մա­սի նկա­րա­հան­ման աշ­խա­տանք­նե­րը: Երկ­րորդ մա­սէն հան­դի­սա­տե­սը բնա­կա­նա­բար ա­ւե­լի մեծ սպա­սում­ներ ու­նի: 

Տե­ղե­կու­թիւն մը եւս, որ շատ կա­րե­ւոր է. շար­ժան­կա­րի ա­ռա­ջին մա­սին ժա­մա­նակ բե­մադ­րի­չը հնա­րա­ւո­րու­թիւն ու­նե­ցած է օգ­տուե­լու իս­կա­կան զի­նամ­թեր­քէ, զի­նուո­րա­կան ուղ­ղա­թիռ­նե­րէ, զի­նուո­րա­կան ար­հես­տա­վարժ խում­բէ ու խորհր­դա­տուու­թե­նէ, որ կեն­դա­նի կը դարձ­նէ  պա­տե­րազ­մա­կան  կեան­քը բե­մին վրայ: Հա­յաս­տա­նի Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րա­րու­թեան  Յա­տուկ ջո­կա­տա­յին­նե­րու խում­բը  ե­ղած է ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան խում­բին հետ։ Այս մէ­կը վկա­յու­թիւն է, որ հայ զի­նուո­րը, բա­նա­կը բա­ցի սահ­ման հսկո­ղի իր դե­րի գի­տակ­ցու­մէն, կանգ­նած է նաեւ հայ ա­րուես­տի ու մշա­կոյ­թի կող­քին: 

ԲԵ­ՄԱԴ­ՐԻ­ՉԸ

Ռու­սաս­տա­նի մէջ տե­ւա­կան աշ­խա­տանք կա­տա­րե­լէ ետք   Մհեր Մկրտչեան վե­րա­դար­ձած է Հա­յաս­տան, եւ ստանձ­նած է իր հօ­րեղ­բօր՝ Մհեր Մկրտչեա­նի հիմ­նած եւ ա­նոր ա­նու­նը կրող «Մհեր Մկրտչեա­ն» ար­թիս­տա­կան թատ­րո­նի գե­ղա­րուես­տա­կան ղե­կա­վա­րի գոր­ծը: Մինչ այդ իր հայ­րը՝ Ալ­պէրթ Մկրտչեան այդ գոր­ծին մէջ էր, սա­կայն վեր­ջի­նիս տա­րի­քը ար­դէն բա­ւա­կան յա­ռա­ջա­ցած է, եւ ան իր որ­դին ա­ռա­ջար­կած է ի­րեն փո­խա­րէն, եւ որ ըն­դու­նուած է քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նին կող­մէ: Մհեր Մկրտչեան կրտսե­րը  ծնած է 1972 թուա­կա­նին: 1989-1995 թուա­կան­նե­րուն մի­ջեւ ու­սա­նած է Մոս­կուա­յի Շար­ժա­պատ­կե­րա­յին ա­րուես­տի  պե­տա­կան հա­մա­ռու­սա­կան հա­մալ­սա­րա­նին մէջ:  2006 թուա­կա­նէն սկսեալ հան­դէս  ե­կած է որ­պէս բե­մադ­րիչ եւ բե­մա­գիր:  Ստա­ցած է մրցա­նակ­ներ՝ Ռու­սաս­տա­նի մէջ, իսկ հա­յաս­տա­նեան շար­ժան­կա­րա­յին դաշ­տին մէջ, ա­ռայժմ իր ա­ռա­ջին քայլն է, որ ա­ռած է՝ «Կեանք ու կռի­ւ» շար­ժան­կա­րով:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ