Վի­գէն Չըթ­րեան. «Ե­թէ Սու­րիոյ մէջ զի­նուո­րա­կան կշի­ռը փո­խուի, հա­յե­րը շատ լուրջ վտան­գի առ­ջեւ պի­տի գտնուին»

«Ա­րե­ւելք» կայ­քէ­ջի վրայ կը կար­դանք.-

Վերլուծաբան Վի­գէն Չըթ­րեա­նի կար­ծի­քով՝ «Ի­ՇԻՊ-ը, ամ­բող­ջո­վին դուրս պի­տի չգայ Ի­րա­քէն եւ տե­ղա­փո­խուի Սու­րիա, քա­նի որ ա­նոր ինք­նու­թիւ­նը, գո­նէ իր ող­նա­շա­րը՝ ի­րա­քեան է»: Ան շա­րու­նա­կեց. «Մու­սու­լի ան­կու­մէն ետք, Ի­ՇԻՊ-ի ա­մե­նա­մեծ քա­ղա­քը՝ սու­րիա­կան Ռաք­քան պի­տի դառ­նայ: Չեմ գի­տեր, թէ ա­նոնք որ­քա­նով պատ­րաստ են Ռաք­քա­յի հա­մար մեծ ճա­կա­տա­մարտ մղե­լու եւ կամ ա­նա­պա­տա­յին շրջան­նե­րու մէջ հաս­տա­տուե­լու»:

Վեր­լու­ծա­բա­նը ը­սաւ. «Ի­ՇԻՊ-ը իր ա­մե­նա­մեծ քա­ղա­քէն՝ Մու­սու­լէն դուրս պի­տի հա­նեն: Յա­ռա­ջի­կայ շա­բաթ­նե­րու ըն­թաց­քին ռազ­մա­կան գետ­նի վրայ պի­տի ի­րա­կա­նա­նայ այդ մէ­կը, այ­սինքն, ե­թէ պատ­մա­կա­նօ­րէն նա­յինք, Մու­սու­լի մէջ ե­ղա­ծը ոչ բնա­կան ե­րե­ւոյթ էր: Այս ա­ռա­ջին ան­գամն է, որ ճի­հա­տա­կան խումբ մը Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի մէջ մեծ քա­ղաք մը կը գրա­ւէ: 80-ա­կան­նե­րէն ի վեր, ա­ռա­ջին ան­գամն է, որ այն պա­տա­հե­ցաւ՝ 2014 թուա­կա­նի­ն»:

Չըթ­րեա­նի խօս­քով՝ «Ճի­հա­տա­կան խում­բե­րը զար­գա­ցած են ա­րա­բա­կան իս­լա­մա­կան մշա­կու­թա­յին տա­րածք­նե­րէ հե­ռու ծայ­րա­մա­սե­րու մէջ, ինչ­պէս՝ Աֆ­ղա­նիս­տան, Չե­չե­նիա ե­ւ այլն: Վեր­ջին տա­րի­նե­րուն ա­նոնց Մի­ջին Ա­րե­ւելք գա­լով՝ պատ­մա­կան տա­րածքաշր­ջան­ներ, ինչ­պէս՝ Ի­րաք, Սու­րիա եւ Եէ­մէն, փլու­զում­ներ ապ­րե­ցան։ Հոն կեդ­րո­նա­կան պե­տու­թիւն­նե­րը քան­դուե­ցան՝ կա՛մ ար­տա­քին ճնշման ներ­քեւ, ինչ­պի­սին էր Ի­րա­քը, կա՛մ ներ­քին ճնշման ար­դիւն­քով, ինչ­պի­սին է Սու­րիան, Եէ­մէ­նը եւ շատ մը ու­րիշ եր­կիր­ներ: Ա­մե­նէն կա­րե­ւո­րը, որ այս պայ­քա­րի հո­ղին վրայ ե­ղած շար­ժում­նե­րը ոչ ա­ռանց­քա­յին, այլ շատ փոքր կշիռ ու­նե­ցող, դար­ձան տէրն ու տի­րա­կա­նը ա­րա­բա­կան եւ իս­լա­մա­կան պե­տու­թիւն­նե­րու կա­րե­ւոր տա­րածք­նե­րուն: Մու­սու­լը այս պա­րա­գա­յին ան­նա­խը­թաց դէպք մըն էր: Կը խոր­հիմ, որ գո­նէ այս ե­րե­ւոյ­թը պի­տի սրբագ­րուի»: Ան ա­ւել­ցուց. «Մու­սու­լի վե­րագ­րա­ւու­մը չի նշա­նա­կեր ճի­հա­տա­կան շար­ժում­նե­րու ա­ւար­տը, այլ ա­նոնք պի­տի վե­րա­դառ­նան, ուր­կէ որ ե­կան: Շատ ա­ւե­լի երկ­րոր­դա­կան քա­ղաք­ներ, գիւ­ղա­քա­ղաք­ներ, ա­նա­պա­տա­յին շրջան­ներ պի­տի եր­թան: Բա­ւա­րար պայ­ման­նե­րը կան, որ­պէս­զի քա­նի մը տա­րի եւս շա­րու­նա­կեն ի­րենց ռազ­մա­կան եւ քա­ղա­քա­կան պայ­քա­րը: Ա­նոնք ար­հես­տա­կան ի­մաստ­նե­րով շատ հմուտ են, բայց ցոյց տուին, թէ քա­ղա­քա­կա­կան եւ հրա­պա­րա­կա­յին գետ­նի վրայ, նոյն այդ ե­րի­տա­սար­դա­կան խումբն են, ինչ որ էին 70-80-ա­կան­նե­րուն եւ կա­րող չեն շատ հմուտ քա­ղա­քա­կան եւ դի­ւա­նա­գի­տա­կան խա­ղե­րու մէջ մտնել: Ի­ՇԻՊ-ը զա­նա­զան խում­բե­րու դա­շինք մըն է: Ա­նոնք դաշ­նակ­ցա­յին կա­ռոյց մըն են, բայց այդ կա­ռոյ­ցին մէջ ող­նա­շա­րը՝ ի­րա­քեան է եւ ես չեմ նա­խա­տե­սեր, որ ի­րենք ի­րենց ամ­բողջ ու­ժե­րը պի­տի տե­ղա­փո­խեն Սու­րիա: Պի­տի շա­րու­նա­կեն մնալ եւ պայ­քա­րիլ Ի­րա­քի մէջ, ի­րենց հիմ­նա­կան գո­յու­թիւն ու­նե­նա­լու պատ­ճա­ռը՝ ի­րա­քեան ներ­քին պայ­քարն է»:

Ակ­նար­կե­լով սու­րիա­հա­յե­րուն վրայ Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն ազ­դե­ցու­թեան՝ Չըթ­րեան ը­սաւ. «Սու­րիոյ պայ­քա­րը շատ սուր պայ­քար մըն է: Այդ պա­տե­րազ­մին մէջ սու­րիա­հա­յու­թիւ­նը շատ դժուար կա­ցու­թեան մէջ է, ոչ թէ քա­նի որ պայ­ման­նե­րը դժուար են, այլ այս պայ­քա­րը տեղ չի տար տեղ­ւոյն բնակ­չու­թեան, ի մաս­նա­ւո­րի՝ հա­յե­րուն, որ­պէս­զի չէ­զոք դիր­քո­րո­շում ու­նե­նան: 1975 թուա­կա­նին՝ երբ Լի­բա­նա­նի քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազ­մը պայ­թե­ցաւ, հայ հա­մայն­քը իր բո­լոր կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րով չէ­զոք դիրք ըն­դու­նեց: Այ­սօր Սու­րիոյ մէջ չէ­զոք դիր­քո­րո­շում հնա­րա­ւոր չէ: Ա­ռա­ջին, ո­րով­հե­տեւ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը չեն ըն­դու­նիր, իսկ երկ­րորդ՝ ընդ­դի­մու­թիւ­նը, որ մէկ ո­ճի ռազ­մա­կան կա­ռոյց մը չէ այլ ամ­բոխ­նե­րու բազ­մու­թիւն, այդ ամ­բոխ­նե­րու ա­մե­նաու­ժեղ մա­սը հիմ­նա­կա­նին իս­լա­մա­մէտ­ներ են եւ հա­յե­րուն կամ ոչ-սիւն­նի փոք­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րուն գրե­թէ անհ­նար է ա­նոնց իշ­խա­նու­թեան տակ ապ­րիլ: Այս ի­րա­վի­ճա­կին մէջ շատ դժուար է հա­յու­թեան հա­մար այն­տեղ քա­ղա­քա­կան դիր­քո­րո­շում ըն­դու­նիլ: Այս բնա­բա­նին մէջ հա­յե­րը տես­նուած են իբր վար­չա­մէտ հա­մայնք եւ այն­քան ժա­մա­նակ, երբ հա­մա­կար­գը կայ, կա­յուն է, կը յաղ­թէ, հա­յե­րուն կա­րե­լիու­թիւն կու տայ գո­յա­տե­ւե­լու, բայց ե­թէ այդ ռազ­մա­կան եւ զի­նուո­րա­կան կշի­ռը փո­խուի, հա­յե­րը դար­ձեալ շատ լուրջ վտան­գի առ­ջեւ պի­տի գտնուի­ն»:

«Բա­ց աս­տի, այս պատ­մա­կան փու­լը անցը­նե­լէ ետք Սու­րիոյ հայ հա­մայն­քը շատ նօս­րա­ցած պի­տի ըլ­լայ: Իսկ մնա­ցող­նե­րէն կա­րե­լի է՞ ա­ռողջ հա­մայնք վե­րա­կա­ռու­ցել, այդ մեծ հար­ցա­կան է: Այս հար­ցու­մին պա­տաս­խա­նե­լու հա­մար ո՛չ միայն սու­րիա­հա­յե­րը պէտք է այդ գոր­ծին լծուին, այլ՝ սփիւռ­քի հայ­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րը եւ Հա­յաս­տա­նի պե­տա­կան կա­ռոյց­նե­րը: Մին­չեւ այ­սօր, սփիւռ­քը շատ թոյլ է եւ գրե­թէ ան­զէն նման մեծ ա­ղէ­տի մը առ­ջեւ, իսկ Հա­յաս­տա­նը, իբր պե­տու­թիւն, մին­չեւ հի­մա չու­նի այդ կա­ռոյց­նե­րը, որ­պէս­զի նման պայ­ման­նե­րու առ­ջեւ հա­րիւր տո­կոս գո­հա­ցու­ցիչ աշ­խա­տանք կա­րե­նայ տա­նիլ: Մենք շատ մեծ գործ ու­նինք նման մար­տահ­րա­ւէր մը տա­նե­լու հա­մա­ր», եզ­րա­փա­կեց ան:

ԴԷ­ՊԻ ՆՈՐ ՇՈՒ­ԿԱ­ՆԵՐ

Միւս կողմէ, «Սու­րիոյ գոր­ծա­րար­նե­րու գրա­սե­նեա­կ­»ի հա­յազ­գի նա­խա­գահ՝ Լե­ւոն Զա­քի, որ օ­րեր ա­ռաջ խօ­սած է սու­րիա­կան «Ալ Ո­ւա­թա­ն» օ­րա­թեր­թին՝ բա­ցա­յայ­տած է, թէ Սու­րիա մտա­դիր է իր ար­տադ­րու­թիւն­նե­րը եւ­րոա­սիա­կան շու­կայ հաս­ցնել Հա­յաս­տա­նի վրա­յով: Զա­քի նաեւ ը­սած է, որ Սու­րիա շա­հագրգ­ռուած է Ռու­սաս­տա­նի, Սպի­տակ Ռու­սիոյ, Ղա­զա­խիս­տա­նի եւ բնա­կա­նա­բար Հա­յաս­տա­նի շու­կա­նե­րով: Ըստ հա­լէ­պա­հայ գոր­ծա­րա­րին՝ Հա­յաս­տա­նի կա­ռա­վա­րու­թեան կող­մէ ե­ղած պատ­րաս­տա­կա­մու­թիւ­նը եւ ըն­ծա­յուած դիւ­րու­թիւն­նե­րը ա­ռիթ պի­տի հան­դի­սա­նան, որ­պէս­զի  Դա­մաս­կոս  յա­ջո­ղի շրջան­ցել Ա­րեւ­մուտ­քի կող­մէ ա­նոր դէմ դրուած տնտե­սա­կան ար­գելք­նե­րը եւ պա­տիժ­նե­րը: Զա­քի մատ­նան­շած է, որ սու­րիա­կան կող­մին հա­մար կայ նաեւ տար­րա­կան հում­քեր ար­տա­ծե­լը դէ­պի Հա­յաս­տան, ուր տե­ղի պի­տի ու­նե­նայ ար­տադ­րու­թիւն­նե­րու պատ­րաս­տու­թիւն ու ան­կէ ետք, որ­պէս հայ­կա­կան ար­տադ­րու­թիւն­ներ, դէ­պի խոս­տմ­­նա­լից շու­կա­ներ ար­տա­ծե­լու:

Լե­ւոն Զա­քի խօ­սած է նաեւ Սու­րիոյ վե­րա­շի­նու­թեան մա­սին՝ նկա­տել տա­լով, որ անհ­րա­ժեշտ է հա­մա­տեղ տնտե­սա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան դրու­թիւն ստեղ­ծել հայ գոր­ծա­րար­նե­րու եւ պաշ­տօ­նա­կան կող­մե­րու մի­ջեւ: