Ա­ՒԱԳ ՇԱԲ­ԹՈ­ՒԱՆ Ա­ՌԸՆ­ՉՈ­ՒՈՂ ՀԱՅ­ԿԱ­ԿԱՆ ՍՈ­ՎՈ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ­ՆԵՐ

Քրիս­տո­սի երկ­րա­ւոր կեան­քին ա­մե­նէն կա­րե­ւոր բա­ժի­նը վեր­ջին շա­բա­թը, կը կո­չուի Ա­ւագ Շա­բաթ։ Ա­ւագ Շա­բա­թը Ծաղ­կա­զար­դին յա­ջոր­դող Եր­կու­շաբ­թիէն մին­չեւ Զա­տիկ եր­կա­րող շա­բաթն է։

Ա­ւագ կը նշա­նա­կէ մեծ կամ գլխա­ւոր։ Ա­ւագ կը կո­չուի յիշեալ շաբ­թուան իւ­րա­քան­չիւր օ­րը։

Ա­ւագ Շաբ­թուան օ­րե­րէն իւ­րա­քան­չիւ­րը ու­նէր իր ա­նու­նը, եւ ե­րա­խա­ներն ան­գամ սոր­ված էին այդ ա­նուն­նե­րը՝

Քոռ Եր­կու­շաբ­թին,

Շիլ Ե­րեք­շաբ­թին,

Չիք Չո­րեք­շաբ­թին,

Ա­ւագ Հինգ­շաբ­թին,

Յու­դա­յի Ուր­բաթ,

Զա­տի­կի Շա­բաթ,

Կար­միր Կի­րա­կի

ԵՐ­ԿՈՒ­ՇԱԲ­ԹԻՆ ջա­ղաց­պան­նե­րու օրն էր, քա­նի որ այդ օ­րը բո­լո­րը ցո­րեն կը տա­նէին ա­ղա­լու։

Ե­ՐԵՔ­ՇԱԲ­ԹԻՆ յի­մար-ի­մաս­տու­նի վի­ճա­կը քա­շե­լու օրն էր, եւ մար­դիկ ե­կե­ղե­ցի կը փու­թա­յին ի­րենց մէկ մտադ­րու­թիւ­նը գու­շա­կե­լու։ Տա­սը թուղ­թի կտոր­նե­րէն հին­գին վրայ կը գրուէր «ի­մաս­տուն», հին­գին վրայ՝ «յի­մար» բա­ռե­րը, եւ տա­սը եա­խայ կը վերց­նեն մէ­կա­կան թուղթ։ Ի­րենց մտ­քին մէջ ո­րե­ւէ փա­փաք ու­նե­ցող ան­ձեր նա­խա­պէս կ՚ընտ­րեն ե­րա­խա­նե­րէն մէ­կը։ Ա­նոր որ «ի­մաս­տուն» վի­ճա­կը իյ­նար, կը նշա­նա­կէր, թէ փա­փա­քը պի­տի ի­րա­կա­նա­նայ, «յի­մար»ի պա­րա­գա­յին՝ փա­փա­քը պի­տի չի­րա­գոր­ծուի։

ՉՈ­ՐԵՔ­ՇԱԲ­ԹԻՆ «չիք» կը կոչուէր։ Այդ օ­րը կրա­կին վրայ շա­րու­նակ ջուր կ՚ե­ռար ա­ման­նե­րը լուա­լու, լուացք ը­նե­լու, տու­նը մաք­րե­լու եւ լոգ­նա­լու հա­մար։ Տղա­մար­դիկ կը մաք­րէին ձմրան ըն­թաց­քին գո­մին մէջ կու­տա­կուած աղ­տը, որ­պէս­զի չա­րը չքուի, վե­րա­նայ։

Կար­նոյ հա­յե­րը կէս գի­շե­րին «ցա­ւիս վերջ» ա­նու­նը կու տա­յին եւ մին­չեւ միւս օ­րուան ժա­մեր­գու­թիւ­նը լուռ կը մնա­յին այն հա­մո­զու­մով, որ չիք Չո­րեք­շաբ­թին ի­րեն հետ ցա­ւե­րը կը տա­նի։

Ա­ՒԱԳ ՀԻՆԳ­ՇԱԲ­ԹԻ ե­րե­կո­յեան մշե­ցի­նե­րը հաց կը թխէին եւ ե­րե­սին կա­նեփ կը քսէին։ Այս հա­ցէն մե­ծա­քա­նակ կը թխէին յատ­կա­պէս ննջե­ցեալ ու­նե­ցող­նե­րը։

Լո­ռե­ցի­նե­րը սեւ թե­լի վրայ եօթ հան­գոյց կ՚ը­նէին եւ կը դնէին ե­կեղ­ցիին պա­տի ճեղ­քին մէջ, որ­պէս­զի «թռչուն­նե­րը հա­ւե­րուն ձա­գե­րը չթռցը­նէին»։

­Գի­շե­րը, Ոտն­լուա­յի ծէ­սին ե­կե­ղե­ցիէն հա­ւա­տա­ցեալ­նե­րը կտոր մը կա­րագ կը վերց­նէին եւ կը քսէին մարմ­նին զա­նա­զան մա­սե­րուն՝ աչ­քե­րուն, ա­կանջ­նե­րուն, ճակ­տին, ձեռ­քե­րուն ե­ւայլն...

Ա­ւագ Հինգ­շաբ­թի օ­րը նաեւ Զատ­կուան հաւ­կիթ­նե­րը ներ­կե­լու օրն էր, խթման ընթ­րի­քին ու­տե­լու հա­մար։ Զատ­կուան հա­մար մե­ծա­քա­նակ հաւ­կիթ կը ներ­կուէր Շա­բաթ ե­րե­կո­յեան. պայ­ման էր, որ հաւ­կիթ­նե­րը կար­միր ներ­կուէին։

Ա­ՒԱԳ ՈՒՐ­ԲԱ­ԹԸ սու­գի օր էր, այդ օ­րուան ու­տե­լիք­նե­րը կծու եւ թթու պէտք է ըլ­լա­յին։ 0րի­նակ, մա­րաշ­ցի­նե­րը «քացխ­լա շով­րօ» (քա­ցախ ա­պուր) կ՚ու­տէին։ Լո­ռե­ցի­նե­րը բան­ջար կ՚ե­փէին «որ­պէս­զի ա­նոր ծա­կող զօ­րու­թիւ­նը ոչն­չա­նայ, ո­րով­հե­տեւ Քրիս­տո­սը բան­ջա­րով ծե­ծած են»։

­Մու­շի մէջ կա­ղամ­բի թթուաշ կը պատ­րաս­տէին, որ կը կո­չուէր «օ­ձի թթու»։­

Ա­ւագ Ուր­բաթ օր լո­ռե­ցի­նե­րուն մօտ ար­գի­լուած էին՝ ծուն­կի գալ, ո­րով­հե­տեւ Քրիս­տո­սը խա­չին է, խա­չակն­քե­լը, ո­րով­հե­տեւ Քրիս­տո­սը խա­չուած է, դրամ փոխ տալ կամ առ­նե­լը, ո­րով­հե­տեւ Քրիս­տո­սը դրա­մի հա­մար մատ­նուած է։ Ջա­ւախ­քի մէջ ար­գի­լուած էին՝ մուրճ բարձ­րա­ցը­նե­լը, ո­րով­հե­տեւ մուր­ճով գա­մած են Քրիս­տո­սին ան­դամ­նե­րը, փայտ յղկե­լը, ո­րով­հե­տեւ Քրիս­տո­սի խա­չա­փայ­տը տա­շուած էր։

Ուր­բաթ գի­շեր հա­ւա­տա­ցեալ­նե­րը ե­կե­ղեց­ւոյ մէջ կ՚ան­ցը­նէին սու­գի, տա­ռա­պան­քի, լա­ցի ու վշտի ժա­մեր։ Սա­կայն այդ ծանր ցա­ւով ու վիշ­տով լե­ցուն գի­շե­րը վեր­ջա­կէտ կը դնէր կեն­ցա­ղա­յին ու հո­գե­կան ինք­նազս­պու­մին ու ժուժ­կա­լու­թեան ի­րա­կան եւ ծի­սա­կան շղթա­յին՝ նոր աշ­խա­տան­քով եւ ու­րա­խու­թեամբ լե­ցուն կեան­քի հեր­թա­կան սկիզ­բը ազ­դա­րա­րե­լով։

Ա­ՒԱԳ ՇԱ­ԲԱԹ օր ա­ռա­ւօ­տեան աղ­ջիկ­նե­րը ծոմ բե­րա­նով մօ­տա­կայ ար­տե­րէն նո­րա­ծիլ բան­ջար կը հա­ւա­քէին ե­րե­կո­յեան իւ­ղով եւ հաւ­կի­թով տապ­կե­լու հա­մար։ Իսկ սա­մի­րը՝ կա­թով ե­փած կոր­կո­տա­ճա­շը պար­տա­դիր էր Խթու­մի օ­րը։ Ա­ւագ Շա­բաթ օ­րը նաեւ Զատ­կուան նա­խա­պատ­րաս­տուե­լու օրն էր, կ՚ո­րո­շուէր հա­գուս­տը, կը յարդուէր տու­նը, ա­րե­ւուն կը պարզուէր ան­կո­ղի­նը, տան դռնե­րուն շրջա­նակ­նե­րուն կը փակ­ցուէր կար­միր հաւ­կի­թի կե­ղեւ­ներ, կը թխուէին խմո­րե­ղէն­ներ։

Յա­տուկ պատ­րաս­տու­թիւն­ներ կը տես­նուէին նշա­նուած տղոց եւ աղ­ջիկ­նե­րուն ըն­տա­նիք­նե­րուն մէջ, ուր ներ­կուող ու զար­դա­րուող հաւ­կիթ­նե­րուն թի­ւը քա­նի մը հա­րիւ­րի կը հաս­նէր, թխուող գա­թա­նե­րուն եւ բա­ղարջ­նե­րուն թի­ւը՝ տա­սնեակ­նե­րու...

Շա­բաթ ե­րե­կո­յեան, դեռ ա­րե­ւը մայ­րը չմտած, խթու­մի ընթ­րի­քի սե­ղան կը պատ­րաս­տուէր. սո­վո­րու­թիւն էր սե­ղան բե­րել կար­միր հաւ­կիթ, ձուկ, հաւ­կի­թով տապ­կուած շո­մին կամ բան­ջար, թանձր ե­փած թա­նով ա­պու­րը կամ կա­թով ե­փած կոր­կո­տա­ճա­շը։

ԿԻ­ՐԱ­ԿԻ ԶԱ­ՏԻԿ Է, Զա­տի­կը թէ՛ եր­գե­րու, թէ՛ պա­րե­րու եւ թէ խա­ղե­րու ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան հնա­րա­ւո­րու­թիւն­ներ տուած է։

ՇՈՒ­ՇԻԿ ՄԱ­ՒԻ­ՍԱ­ԳԱ­ԼԵԱՆ