«ՔԱՂԱՔԱԿԻՐԹ» ԹԱՓՕՆՆԵՐ

Աղ­բի թե­ման կը շա­րու­նա­կէ մնալ ար­դիա­կան: Պայ­ման չէ, որ աղ­բը ան­պայ­ման գար­շա­հոտ ըլ­լայ: Այ­սօր, աշ­խար­հը ա­ւե­լի «քա­ղա­քա­կիր­թ» աղ­բի մէջ խոր­տա­կուե­լու վտան­գին դէմ յան­դի­ման կանգ­նած է: Այդ մէ­կը ե­լեկտ­րո­նա­յին աղբն է, ո­րուն ծա­ւա­լը նոյն­քան խե­լա­յե­ղօ­րէն կ­­՚ա­ճի, որ­քան՝ կեն­ցա­ղա­յին ու խո­հա­նո­ցա­յին աղ­բին ծա­ւա­լը: ՄԱԿ-ը մտա­հո­գուած է տա­րուէ տա­րի ա­ճող, մա­նա­ւանդ ե­լեկտ­րո­նա­յին աղ­բին ան­սահ­ման քա­նա­կով: Իւ­րա­քան­չիւր տա­րի մի­լիո­նա­ւոր թո­նե­րով թու­նա­ւոր նիւ­թեր պա­րու­նա­կող հա­մա­կար­գիչ­ներ, հե­ռա­տե­սիլ­ներ, առ­ձեռն հե­ռա­խօս­ներ եւ այլ կեն­ցա­ղա­յին սար­քա­ւո­րում­ներ կը յայտ­նուին աղ­բա­նոց­նե­րուն մէջ: Այս սար­քա­ւո­րում­նե­րու թու­նա­ւոր նիւ­թե­րը լուրջ վտան­գի կ­­՚են­թար­կեն շրջա­կայ մի­ջա­վայ­րին բնակ­չու­թեան ա­ռող­ջու­թիւ­նը:

Օ­րի­նակ՝ Աւստ­րա­լիոյ մէջ մար­դիկ կը թա­փեն տա­րե­կան շուրջ 100 հա­զար թոն հե­ռա­տե­սիլ­ներ, հա­մա­կար­գիչ­ներ եւ սար­քա­ւո­րում­ներ, ո­րոնք կը կազ­մեն մօտ 5 քի­լօկ­րամ մէկ հո­գիի հաշ­ւոյն: Աւստ­րա­լիան, կարգ մը այլ եր­կիր­նե­րուն պէս, լու­ծում մը գտած է այս աղ­բը վե­րաց­նե­լու հար­ցին վե­րա­բե­րող. ան իր ե­լեկտ­րո­նա­յին աղ­բը նիւ­թա­կան մի­ջոց­նե­րով կ­­՚ա­ռա­քէ զար­գա­ցող պե­տու­թիւն­ներ, ինչ­պի­սիք են՝ Չի­նաս­տա­նը եւ Հնդկաս­տա­նը, ուր, դժբախ­տա­բար, այդ աղ­բը կը թա­ղուի ա­ռանց կա­նոն­նե­րու ու ան­պատ­շաճ կեր­պով: Ըստ չի­նա­կան լրա­տուա­կան կայ­քէ­ջե­րէն մէ­կուն, այդ եր­կի­րը կը հան­դի­սա­նայ աշ­խար­հի ե­լեկտ­րո­նա­յին աղ­բին 70 առ հա­րիւ­րի վերջ­նա­կան հանգ­րուա­նը: ՄԱԿ-ի բնա­պահ­պա­նա­կան զե­կոյ­ցին հա­մա­ձայն, բա­ցի այլ պե­տու­թիւն­նե­րու թա­փօն­նե­րուն «հիւ­րըն­կա­լը» ըլ­լա­լէ, Չի­նաս­տա­ն այդ բնա­գա­ւա­ռին մէջ կը հան­դի­սա­նայ նաեւ որ­պէս մեծ ար­տադ­րող եր­կիր մը, ան ե­լեկտ­րո­նա­յին ի­րե­րու ար­տադ­րու­թեան յա­ռա­ջա­տար եր­կիր­նե­րէն է եւ իր սե­փա­կան ար­տադ­րան­քէն տա­րե­կան աղ­բա­նոց կը թա­փէ 2-3 մի­լիոն թոն յա­ւե­լեալ ի­րեր՝ ի­րե­րու կմախք, լա­րեր կամ պար­զա­պէս ամ­բող­ջա­կան սար­քա­ւո­րում­ներ, իսկ ամ­բողջ աշ­խար­հին մէջ տա­րե­կան չա­փա­նի­շով կը թա­փուի 40 մի­լիոն թոն նմա­նա­տիպ աղբ: Այս սար­քե­րը կը պա­րու­նա­կեն ար­ճիճ, սնդիկ եւ գրե­թէ 4.5 հա­զար տե­սա­կի քի­միա­կան նիւ­թեր, ո­րոնք կը քայ­քա­յեն թթուած­նա­յին շեր­տը: Մեծ վնաս կը հասց­նէ նաեւ այդ սար­քե­րուն կա­պա­րա­յին ա­պա­կին: Այդ ի­րե­րուն կար­գին են՝ բջի­ջա­յին հե­ռա­ձայն­ներ, հա­մա­կար­գիչ­ներ, հե­ռա­տե­սիլ­ներ, նուա­գար­կիչ­ներ, հա­մա­կար­գի­չի մկնիկ­ներ, յի­շո­ղու­թեան քար­տեր, ա­կան­ջա­կալ­ներ, ստեղ­նա­շա­րեր, ման­րա­լի­քա­յին վա­ռա­րան­ներ, սառ­նա­րան­ներ, կա­զօ­ճախ­ներ, ձեռ­քի վրայ գոր­ծա­ծուող մանր ի­րեր, մարտ­կոց­ներ, ինչ­պէս նաեւ գոր­ծա­րան­նե­րու մէջ շա­հա­գոր­ծուող ե­լեկտ­րո­նա­յին մեծ­ղի ի­րեր: Նե­տուած սար­քա­ւո­րում­նե­րուն միայն 1/6-րդը վե­րամ­շակ­ման են­թա­կայ է, միւս­նե­րը կը շա­րու­նա­կեն ի­րենց երկ­րորդ կեան­քը՝ դան­դա­ղօ­րէն քայ­քա­յուե­լով բնու­թեան մէջ: 50 մի­լիառ տո­լար ար­ժո­ղու­թեամբ կեն­ցա­ղա­յին թա­փօն­նե­րու բլուր­նե­րը կը շա­րու­նա­կեն բարձ­րա­նալ եւ նոյն ՄԱԿ-ի տուեալ­նե­րով 2018 թուա­կա­նին ա­սոնց ծա­ւա­լը կրնայ գե­րա­զան­ցել 48 մի­լիոն թո­նի սահ­մա­նը:

Ե­լեկտ­րո­նա­յին թա­փօն­նե­րու ծա­ւա­լը տա­րուէ տա­րի կ­­՚ա­ճի պարզ պատ­ճա­ռով. նման սար­քե­րու ար­տադ­րու­թեան օ­րեէ օր ա­ճող ար­դիւ­նա­բե­րու­թեան զար­գաց­ման եւ այն մո­լուց­քին պատ­ճա­ռով, որ մարդ­կու­թիւ­նը որ­դեգ­րած է՝ յա­ճա­խա­կի կեր­պով թար­մաց­նե­լով ե­լեկտ­րո­նա­յին սար­քե­րը, նոյ­նիսկ ե­թէ նա­խորդ սար­քը տա­կա­ւին չէ փճա­ցած: Սպա­ռո­ղա­կան հո­գե­բա­նու­թեան այս դա­րուն սո­վո­րու­թիւն դար­ձած է նե­տել նա­խորդ տա­րուան ար­տադ­րան­քը եւ գնել նո­րը: Ան­հա­տա­կան հա­մա­կար­գիչ­նե­րու, հե­ռա­ձայն­նե­րու, նոյ­նիսկ հե­ռա­տե­սիլ­նե­րու կեան­քին տե­ւո­ղու­թիւ­նը այ­սօր շատ կարճ է: Տուեալ­ներ կան, օ­րի­նակ, որ խե­լա­խօս սար­քե­րը (smartphone) զար­գա­ցած եր­կիր­նե­րուն մէջ տաս­նութ ա­մի­սէն ա­ւե­լի չեն գոր­ծա­ծուիր: Նոր ու գայ­թակ­ղիչ մո­տե­լը մոռց­նել կու տայ հի­նը եւ մա­նա­ւանդ ե­րի­տա­սար­դու­թիւ­նը կը ձգտի ու­նե­նալ նո­րը: Այս վե­րել­քին ար­դիւն­քը կ­­՚ըլ­լայ զար­գա­ցած եր­կիր­նե­րուն մէջ բարձ­րա­ցող ե­լեկտ­րո­նիկ աղ­բա­կոյ­տե­րը, ո­րոնք ի­րենց ծա­ւալ­նե­րուն պատ­ճա­ռով ա­ւե­լի շատ տեղ կը գրա­ւեն, քան՝ ու­տե­լիք­նե­րու մնա­ցորդ­նե­րէն գո­յա­ցած աղ­բը:

ՄԱԿ-ը այս մտա­հո­գու­թեամբ ստեղ­ծած է փոր­ձա­գի­տա­կան խում­բեր, ո­րոնք խո­շոր եր­կիր­նե­րուն մէջ կը զբա­ղին այն հար­ցե­րով, թէ ինչ­պէ՞ս կա­րե­լի է մշա­կել ե­լեկտ­րո­նա­յին աղ­բը, որ­պէս­զի վնա­սը նուազ ըլ­լայ: Ա­նոնք ու­շադ­րու­թիւն կը հրա­ւի­րեն այն փաս­տին վրայ, որ բջի­ջա­յին հե­ռա­ձայն­նե­րու եւ ան­հա­տա­կան հա­մա­կար­գիչ­նե­րու ար­տադ­րու­թեան հա­մար ողջ աշ­խար­հի մէջ տա­րե­կան կը գոր­ծա­ծուի ար­տա­հա­նուող ոս­կիի եւ ար­ծա­թի 3 առ հա­րիւ­րը: Նոյ­նիսկ ՄԱԿ-ը այս հար­ցին ա­ռըն­թեր ա­մէն տա­րի զե­կոյց­ներ կը հրա­պա­րա­կէ՝ սար­քա­ւո­րում­նե­րու մնա­ցորդ­նե­րուն վե­րամ­շա­կու­մը դնե­լով կա­րե­ւո­րա­գոյն հար­ցե­րու կար­գին: Կեր­պըն­կալ (փլաս­թիկ) կազ­մա­ծնե­րով սար­քե­րը բնու­թեան մէջ հինգ հա­րիւր տա­րի ապ­րե­լու կեանք ու­նին: Ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քին ա­նոնք կը թա­ղուին հո­ղին տակ եւ ներ­սէն կը շրջա­փա­կեն բոյ­սե­րուն եւ ծա­ռե­րուն ար­մատ­նե­րը, որ կը նե­ղէ բոյ­սին ա­ճե­լու հնա­րա­ւո­րու­թիւ­նը: Մի­լիո­նա­ւոր ծա­ռեր կը տա­պա­լուին այն պատ­ճա­ռով, որ հո­ղին տակ ա­նոնց ար­մատ­նե­րուն իր մը փաթ­թուած է եւ խեղ­դած զինք: Յա­ճախ նաեւ սար­քա­ւո­րում­նե­րուն լա­րե­րը կը խեղ­դեն ար­մատ­նե­րը: Բնա­կան է, որ այդ ի­րե­րը նաեւ կը յայտ­նուին ջրա­տար­նե­րու կամ բնա­կան աղ­բիւր­նե­րու ա­կե­րուն քով եւ կը կա­սեց­նեն ջու­րե­րուն հոս­քը դէ­պի բնու­թիւն: Տա­րե­կան հա­զա­րա­ւոր տե­սա­կի ջրա­յին կեն­դա­նի­ներ, այդ կար­գին՝ կէ­տեր, տոլ­ֆին­ներ, փո­կեր, կրիա­ներ եւ ծո­վա­յին թռչուն­ներ կը խեղ­դուին՝ սար­քա­ւո­րում­նե­րու կտոր­ներ կուլ տա­լու պատ­ճա­ռով:

Այ­սօր ծո­վերն ու ով­կիա­նոս­նե­րը վե­րա­ծուած են ար­դիւ­նա­բե­րա­կան թա­փօն­նե­րու կու­տակ­ման պա­հեստ­նե­րու: Նկա­րա­հա­նող­նե­րը հե­տաքրք­րա­կան տե­սա­նիւ­թեր պատ­րաս­տած են այն մա­սին, թէ ինչ­պէ՞ս այդ թա­փօ­նին մեծ մա­սը ի­ջած է ջու­րին յա­տա­կը եւ ի՞նչ ա­ւեր­ներ կը գոր­ծէ ջրա­յին պա­շար­նե­րուն վրայ:

Ջու­րին տե­ղա­շար­ժով հի­ւան­դու­թիւն­ներն ու պղտո­րում­նե­րը եւս ջու­րի հո­սան­քին ու ա­լիք­նե­րու ա­րա­գու­թեան հետ երկ­րէ եր­կիր կը սա­ւառ­նին: Նա­խորդ տաս­նա­մեակ­նե­րուն Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու ա­րե­ւե­լեան հա­տուա­ծին մէջ ըն­դու­նուած էր նա­ւա­կով մեկ­նիլ Ատ­լան­տեան ով­կիա­նո­սի բաց տա­րածք­նե­րը եւ հոն թա­փել աղ­բը: 1988 թուա­կա­նի ամ­րան, յան­կարծ, մեծ քա­նա­կու­թեամբ հի­ւան­դա­նո­ցա­յին թա­փօն­նե­րը, կո­յու­ղաջ­րերն ու աղ­բը վե­րա­դար­ձան ափ՝ Մա­սա­չու­սեթ­ցէն մին­չեւ Նիւ Ճըր­զի: Այդ մի­ջա­դէ­պին պատ­ճա­ռով տե­ղի ու­նե­ցան ժո­ղովր­դա­կան բո­ղո­քի ցոյ­ցեր: Հա­սա­րա­կու­թեան կար­ծի­քին ճնշման տակ գտնուող Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու գոնկ­րէ­սը ըն­դու­նեց «.Ով­կիա­նո­սին մէջ աղ­բը թա­փե­լու ար­գիլ­ման մա­սի­ն» օ­րէն­քը: Նա­խա­դէ­պը ա­ռիթ հան­դի­սա­ցաւ, որ ըն­դու­նուին նաեւ նմա­նա­տիպ մի­ջազ­գա­յին օ­րէնք­ներ:

Ով­կիա­նո­սին մէջ աղբ թա­փե­լուն վե­րա­բե­րող մի­ջազ­գա­յին օ­րէնք­նե­րու առ­կա­յու­թեամբ հան­դերձ, կ­­՚են­թադ­րուի, որ աղ­բա­տար նա­ւե­րը ով­կիա­նոս կը թա­փեն օ­րա­կան 500 հա­զար կտոր կեր­պըն­կալ եւ քի­միա­կան նիւ­թեր պա­րու­նա­կող սար­քեր եւ տա­րա­ներ: Ե­լեկտ­րո­նա­յին թա­փօն­նե­րու թաղ­ման վայ­րե­րուն մօտ գտնուող շրջան­նե­րուն մէջ կա­տա­րուած ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րուն հա­մա­ձայն, մե­թան (CH4) կա­զի քա­նա­կը գնա­հա­տուած եւ հաս­տա­տուած է շուրջ 60 առ հա­րիւր, իսկ ած­խա­ծի­նի, եր­կօք­սի­տի (CO2) քա­նա­կը՝ ա­ռա­ւե­լա­գոյ­նը՝ 30 առ հա­րիւր, որ ան­շուշտ բա­ցա­սա­կան ազ­դե­ցու­թիւն ու­նի այդ շրջա­նի բոյ­սե­րու աճ­ման վրայ: 1989 թուա­կա­նին ՄԱԿ-ը կազ­մած է դաշ­նա­գիր մը՝ զար­գա­ցած պե­տու­թիւն­նե­րէն դէ­պի աղ­քատ պե­տու­թիւն­ներ վտան­գա­ւոր թա­փօն­նե­րու ար­տա­հան­ման գոր­ծըն­թա­ցը վե­րահս­կե­լու նպա­տա­կով, ո­րուն մի­ջո­ցով ո­րե­ւէ պե­տու­թիւն կրնայ միա­կող­մա­նիօ­րէն ար­գի­լել այդ ապ­րանք­նե­րու ներ­մու­ծու­մը եւ ար­տա­հա­նող պե­տու­թիւն­նե­րը պէտք է ստա­նան ներ­մու­ծուող պե­տու­թեան հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը: Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­ր եր­բեք չէ ստո­րագ­րած այդ դաշ­նա­գի­րը, իսկ Չի­նաս­տա­նի նման պե­տու­թիւն­նե­ր հ­րա­ժա­րած են այդ պայ­մա­նա­գի­րը ստո­րագ­րե­լէ. այդ սար­քա­ւո­րում­նե­րու վե­րամ­շա­կու­մէն ստա­ցուե­լիք չնչին ե­կա­մու­տին յոյ­սով: Աղ­բը դար­ձած է ա­ռեւ­տու­րի նիւթ, մարդ­կու­թիւ­նը այ­սօր ա­ռա­ւե­լա­բար կը զբա­ղի կեան­քի մնա­ցորդ­նե­րու մտա­հո­գու­թեամբ, քան՝ բուն կեան­քով:

ԱՂԲԷՆ ԴԷՊԻ ԴԱՍԱԿԱՆ ԱՐՈՒԵՍՏ

Մինչ խո­շոր ըն­կե­րու­թիւն­ներ եւ գեր­տէ­րու­թիւն­ներ կը մտա­ծեն կու­տա­կուող աղ­բը ա­ռա­ւե­լա­գոյն օ­գու­տով վե­րամ­շա­կե­լու կամ կոշտ թա­փօն­նե­րու ծա­ւա­լը նուա­զեց­նե­լու ուղ­ղու­թեամբ, ակ­նա­ռու լրա­տուա­կան մի­ջոց­ներ, ինչ­պէս՝ BBC, THE GUARDIAN եւ այլն, կ­­՚անդ­րա­դառ­նան կոշտ աղ­բին ա­ռըն­չուող ա­նե­րե­ւա­կա­յե­լի պատ­մու­թեան մը, որ կը շա­րու­նա­կէ ցնցել աշ­խար­հը:

Խօս­քը աղ­բա­նո­ցէն իս­կա­կան նուա­գա­խումբ կեր­տած քա­ղա­քի մը բնա­կիչ­նե­րուն մա­սին է, ո­րոնք ի­րենց ան­հա­ւա­տա­լի ջան­քե­րով եւ խել­քով կա­րո­ղա­ցած են աղ­բէն ստեղ­ծել աշ­խար­հի ա­մե­նէն ան­սո­վոր նուա­գա­խում­բը: Թա­փօ­նէն ա­րուեստ ստեղ­ծե­լու այս օ­րի­նա­կը ան­գամ մը եւս բա­ցա­յայ­տեց ինք­զինք գե­րա­զան­ցե­լու մարդ­կա­յին կա­րո­ղու­թիւ­նը: Սոյն նուա­գա­խում­բը այն­քան հռչակ ու­նի ար­դէն, որ բա­ցի հե­ռա­տե­սի­լա­յին հա­ղոր­դում­նե­րէն, վա­ւե­րագ­րա­կան ժա­պա­ւէն­նե­րէն նաեւ գե­ղա­րուես­տա­կան շար­ժան­կար­ներ նկա­րա­հա­նուած են ա­նոր մա­սին:

Իսկ պատ­մու­թի­նը սկսած է այս­պէս.

Հա­րա­ւա­յին Ա­մե­րի­կա­յի՝ Փա­րա­կուա­յի պե­տու­թեան մէջ կայ Քա­թեու­րա ա­նու­նով փոքր գիւ­ղա­քա­ղաք մը, որ մօտ է հսկայ աղ­բա­նո­ցին: Մայ­րա­քա­ղաք Ա­սոն­սիո­նին մօտ գտնուող այդ գիւ­ղա­քա­ղա­քը եւ ընդ­հան­րա­պէս Փա­րա­կուա­յը, կը նկա­տուին Հա­րա­ւա­յին Ա­մե­րի­կա­յի ա­մե­նէն աղ­քատ շրջան­նե­րէն: Այդ վայ­րե­րուն մէջ մար­դիկ կը բնա­կին աղ­բի ան­սահ­ման կոյ­տե­րուն, բլուր­նե­րուն քով: Ի­րենց աղ­քատ կեան­քը չէ, որ այդ­պի­սի կոյ­տեր «նուի­րա­ծ» է ի­րենց, այլ զար­գա­ցած եր­կիր­նե­րը ի­րենց աղ­բը թա­փե­լու հա­մար ընտ­րած են այս աղ­քատ վայ­րե­րը, ուր մար­դիկ տե­ղեակ չեն ո­րե­ւէ ի­րա­ւուն­քէ եւ լուռ կը հա­մա­կեր­պին ի­րենց կեան­քին: Աղ­բեր քրքրե­լը եւ աղ­բա­կոյ­տե­րէն մնա­ցորդ­ներ հա­ւա­քե­լը դար­ձած է այդ վայ­րե­րու բնա­կիչ­նե­րուն ապ­րուս­տի մի­ջո­ցը: Յա­ճախ աղ­բա­կոյ­տե­րուն մէջ վե­րամ­շա­կուե­լիք մնա­ցորդ­նե­րը շահ կը բե­րեն մար­դոց: Ի­րենք ալ կը զար­մա­նան, թէ մարդ­կու­թիւ­նը որ­քան վա­ճա­ռե­լի ի­րեր կը նե­տէ աղ­բարկղ­նե­րուն մէջ, այն պա­րա­գա­յին, երբ այդ ի­րե­րը ի­րենք գոր­ծա­ծել իսկ չեն գի­տեր եւ ա­ռա­ջին ան­գամ աղ­բին մէջ կը տես­նեն: Իսկ ի՞նչ ա­պա­գայ կը սպա­սէ այն ե­րա­խա­նե­րուն, ո­րոնք կը մեծ­նան Փա­րա­կուա­յի աղ­բա­կոյ­տե­րուն շուրջ...: Գու­նա­ւոր եւ խորհր­դա­ւոր աղ­բա­կոյ­տեր քրքրե­լը նոյ­նիսկ ու­րախ զբա­ղում մը ե­ղած է մա­նուկ­նե­րուն հա­մար: Կը տխրեց­նէ նոյ­նիսկ այդ մա­սին մտա­ծե­լը: Նոյն այդ աղ­բա­կոյ­տե­րուն շուրջ կը ձե­ւա­ւո­րուին ա­ւա­զա­կա­խում­բե­րու եւ թմրա­մոլ­նե­րու խում­բե­րը, ո­րոնց­մով շատ նշա­նա­ւոր են այդ եր­կիր­նե­րը: Բայց ծնող­քը, ինչ­քան ալ աղ­քատ եւ չքա­ւոր ըլ­լայ, միշտ կ­­՚ե­րա­զէ իր զա­ւակ­նե­րուն հա­մար քա­ղա­քա­կիրթ ա­պա­գա­յի մը մա­սին: Այդ մէ­կը մարդ­կա­յին բնազդն ու զար­գաց­ման կամքն է: Փա­րա­կուա­յի մայ­րա­քա­ղաք՝ Քա­թեու­րա­նի ա­րուար­ձա­նի մե­ծա­հա­սակ­նե­րը այդ շրջա­նին մէջ ապ­րող ե­րա­ժիշտ Ֆա­ւիօ Չա­ւէ­զէն կը խնդրեն նուա­գել սոր­վեց­նել ի­րենց զա­ւակ­նե­րուն: Չա­ւէզ կեն­սո­լոր­տի մաս­նա­գէտ ճար­տա­րա­գէտ մըն է, սա­կայն նոյն ա­տեն՝ ե­րաժշ­տու­թեան մեծ սի­րա­հար, ա­հա թէ ին­չու ան կը հա­մա­ձայ­նի ե­րաժշ­տու­թեան աշ­խար­հի դռնե­րը բա­նալ չքա­ւոր մա­նուկ­նե­րուն հա­մար: Ի ծնէ ե­րաժշ­տա­կան հա­կում­նե­րով օժ­տուած այս ե­րա­ժիշ­տը նաեւ ինք­նա­զար­գա­ցու­մով զբա­ղած է, ինչ­պէս նաեւ՝ լրջօ­րէն ու­սում­նա­սի­րած է դա­սա­կան եւ ժա­մա­նա­կա­կից ե­րաժշ­տու­թիւ­նը: Բայց ա­րուես­տի աշ­խար­հին մէջ դժուա­րու­թիւն­նե­րը այն­քան շատ կ­­՚ըլ­լան այս վայ­րին մէջ, ուր մար­դիկ օ­րուան հա­ցը դժուա­րու­թեամբ կը վաս­տկին, ուր մնաց սուր հնչո­ղու­թեամբ ջու­թակ կամ թաւ­ջու­թակ գնե­լը: Անհ­րա­ժեշտ գոր­ծիք­ներ չկա­յին, ե­ղած­ներն ալ եր­կար չէին դի­մա­նար փո­ղո­ցի չար­քաշ խա­ղե­րուն վար­ժուած մա­նուկ­նե­րուն ձեռ­քը՝ յա­ճախ կը կոտ­րուէին կամ կը փճա­նա­յին: Օր մը հան­րա­ծա­նօթ աղ­բա­հա­ւաք մը տե­սաւ աղ­բի կտոր մը, որ ջու­թա­կի կը նմա­նէր եւ զայն տա­րաւ ե­րա­ժիշտ Ֆա­ւիօ Չա­ւէ­զին: Աղ­բա­նո­ցէն հա­նուած ի­րե­րը գոր­ծա­ծե­լով՝ ա­նոնք միա­սին կեր­տե­ցին ջու­թակ մը, այ­նու­հե­տեւ՝ կի­թառ մը, թմբուկ մը, սրինգ մը եւ այս­պէս շա­րու­նա­կա­բար: Ար­դէն պատ­րաստ էր նուա­գա­խում­բի մը հա­մար անհ­րա­ժեշտ բո­լոր գոր­ծիք­նե­րը եւ նոյ­նիսկ չքննար­կուե­ցաւ այն հար­ցը, թէ հնա­րա­ւո՞ր է ար­դեօք նուա­գա­խումբ կազ­մել ան­շուք Քա­թեու­րա­յի մէջ: Բո­լոր քայ­լե­րը կը տա­նէին դէ­պի այդ...

Ման­կա­պա­տա­նե­կան ա­մե­նէն ան­սո­վոր նուա­գա­խում­բը ստեղ­ծուե­ցաւ աշ­խար­հի ա­մե­նէն լքուած եւ աղ­տոտ վայ­րե­րէն մէ­կուն մէջ... «Լենտ­ֆիլ հար­մո­նի­ք» (Landfill Harmonic). այս­պէս կը կո­չուի ե­զա­կի այս նուա­գա­խում­բը, որ ար­դէն հա­մերգ­ներ ու­նե­ցած է երկ­րէն դուրս, ու­նի իր հա­մա­ցան­ցա­յին կայ­քէ­ջը, բազ­մա­թիւ հե­տե­ւորդ­ներ՝ ըն­կե­րա­յին ցան­ցե­րուն մէջ, եւ նաեւ իր գոր­ծու­նէու­թեամբ գրա­ւած է յայտ­նի լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րու ու­շադ­րու­թիւ­նը: Վա­ւե­րագ­րա­կան ժա­պա­ւէ­նի մը շնոր­հիւ, ամ­բողջ աշ­խար­հը ծա­նօ­թա­ցաւ վե­րամ­շա­կուած ա­ռար­կա­նե­րով այս նուա­գա­խում­բին: 2012 թուա­կա­նէն ի վեր, քա­ռա­սուն վառվ­ռուն աչ­քե­րով փոք­րիկ ե­րա­ժիշտ­նե­րէ բաղ­կա­ցած նուա­գա­խում­բը կը հրա­ւի­րուի աշ­խար­հի չորս կող­մե­րէն՝ նուա­գա­հան­դէս­ներ տա­լու եւ ի­րենց չճանչ­ցուած գոր­ծիք­նե­րով զար­մաց­նե­լու հան­դի­սա­տե­սը: Ա­մէն ինչ վե­րա­ծուած է ե­րաժշ­տա­կան գոր­ծիք­նե­րու՝ կա­թի փո­շիի մե­տա­ղեայ տու­փե­րէն մին­չեւ բաղ­նի­քի խո­ղո­վակ­ներ, իսկ իբ­րեւ ստեղ­ներ եւ կո­ճակ­ներ ծա­ռա­յած են հա­գուս­տի պարզ կո­ճակ­նե­րէն մին­չեւ ճին­զե­րու շղթա­նե­րը, նոյ­նիսկ մե­տա­ղեայ դգալ­ներ, ո­րոնք ա­ւար­տած են կե­րակ­րե­լու ի­րենց ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը եւ գե­ղե­ցիկ ձայ­ներ կ­­՚ար­ձա­կեն գոր­ծի­քին վրայ: Նուա­գա­խում­բի ե­րա­ժիշտ­նե­րուն ներ­կա­յա­ցու­ցած ե­ղա­նակ­նե­րուն ցան­կը կ՚ընդգր­կէ դա­սա­կան կտոր­ներ, ինչ­պէս՝ Մո­ցարթ, Պեթ­հո­վէն, Վի­վալ­տի, ինչ­պէս նաեւ նո­րա­գոյն մե­ղե­դի­ներ, օ­րի­նակ՝ «Մե­թա­լի­քա»ի եր­գեր, Փա­րա­կուա­յի ա­ւան­դա­կան ե­ղա­նակ­ներ, ո­րոնք այն­քան զուարթ կը հնչեն այս ան­սո­վոր ե­րաժշ­տա­կան գոր­ծիք­նե­րով: Նուա­գա­խում­բը եր­բեք չի փո­խեր իր գոր­ծիք­նե­րը, հա­կա­ռակ ա­նոր որ ի­րենց յա­ջո­ղու­թիւն­նե­րով խան­դա­վա­ռուած, շատ եր­կիր­նե­րու մէջ ա­նոնց կ­­՚ա­ռա­ջար­կեն նոր ու իս­կա­կան գոր­ծիք­ներ: Ա­նոնք կը հրա­ժա­րին, քա­նի որ չեն ու­զեր «դա­ւա­ճա­նել» ի­րենց յա­ջո­ղու­թիւն ու փառք բե­րած այն­քան սի­րե­լի նուա­գա­րան­նե­րը, միւս կող­մէ ալ որ­քան հե­տաքրք­րա­կան է ի­րենց առ­ջեւ տես­նել հմա­յուած հան­դի­սա­կա­նը, որ նախ գոր­ծի­քով կը հմա­յուի, ա­պա նոր՝ մե­ղե­դիով: Նուա­գա­հան­դէս­նե­րուն հա­սոյ­թը կը տրա­մադ­րուի նուա­գա­խում­բի ան­դամ­նե­րուն ըն­կե­րա­յին ծրա­գիր­նե­րուն հա­մար: Ար­դէն կազ­մուած է խումբ մը, որ ար­հես­տա­վարժ կեր­պով կը զբա­ղի Landfill Harmonic-ի ծրա­գիր­նե­րով: Այս ձե­ւով, թա­ղա­մա­սէն հա­րիւր յի­սուն մա­նուկ­ներ կրնան ե­րաժշ­տա­նո­ցի դա­սե­րուն հե­տե­ւիլ, ու­րիշ­ներ հա­մալ­սա­րան յա­ճա­խել. կա­րե­լի ե­ղած է նոյ­նիսկ քա­նի մը ըն­տա­նի­քի նոր բնա­կա­րան­ներ ա­պա­հո­վել:

Ե­րա­ժիշտ­նե­րը որ­դեգ­րած են նշա­նա­բան մը, որ բո­լոր երկր­նե­րուն մէջ կը յայ­տա­րա­րեն. «Աշ­խար­հը աղբ կ­­՚ու­ղար­կէ մե­զի, մենք կը փո­խա­դար­ձենք՝ ե­րաժշ­տու­թեամ­բ»: Այս նշա­նա­բա­նը կը պատ­կե­րէ ոչ միայն ա­նար­գուած թա­ղա­մա­սե­րուն տա­ժա­նե­լի կեան­քը, այլ լու­սար­ձա­կի տակ կ­­՚առ­նէ սպա­ռո­ղա­կա­նու­թեան հա­մաշ­խար­հա­յին վտան­գը, որ բա­ցուած ե­րա­խի մը պէս կար­ծես կը խժռէ: Այդ ա­մէ­նը պատ­կե­րա­ւոր կեր­պով կ­­՚ե­րե­ւի Landfill Harmonic-ի մա­սին ար­ձա­նագ­րուած ժա­պա­ւէ­նին մէջ:

Թե­րեւս մար­դիկ կ­­՚անդ­րա­դառ­նան, թէ պէտք չէ ա­ռանց մտա­ծե­լու աղբ թա­փել: Ան­շուշտ, բո­լոր եր­կիր­նե­րուն մէջ չէ, որ նման նուա­գա­խում­բեր կը ստեղ­ծուին, իսկ նուա­գա­խում­բը, բնա­կա­նա­բար, չի կրնար իր վտիտ ու­սե­րուն վրայ առ­նել աղ­բին հսկա­յա­կան ծա­ւա­լը:

Այս նուա­գա­խում­բին մա­սին պատ­րաս­տուած ժա­պա­ւէ­նը ա­ւե­լի խոր հար­ցեր կը ներ­կա­յաց­նէ, քան՝ դա­սա­կան ա­րուես­տը: Հոն ակն­յայտ է թէ՛ պե­տու­թիւն­նե­րու մի­ջեւ տար­բե­րու­թիւն­նե­րը, թէ՛ խտրա­կա­նու­թիւ­նը, թէ՛ աղ­քա­տի ու հա­րուս­տի կեն­ցա­ղին տար­բե­րու­թիւ­նը: Բայց ժա­պա­ւէ­նը կ՚ա­ւար­տի շատ փի­լի­սո­փա­յա­կան նկա­տա­ռում­նե­րով, ո­րոնց կ­­՚ու­ղեկ­ցի Landfill Harmonic-ի ե­րաժշ­տու­թիւ­նը: Այն է, որ ա­մէն ինչ ի վեր­ջոյ աղ­բի կը վե­րա­ծուի, պէտք է այն­պէս ապ­րիլ, որ մար­դը ի՛ն­քը չըլ­լայ մոռ­ցուած աղ­բի կտոր մը…

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ