Օրինակ Առնենք…

Եր­կու տաս­նա­մեակ­նե­րէ ի վեր, «Լոս Ան­ճե­լըս Թայմզ» լայ­նա­տա­րած օ­րա­թեր­թը ա­մէն Ապ­րի­լի սկիզբ կը կազ­մա­կեր­պէ գիր­քե­րու ցու­ցա­հան­դէս մը՝ USC հա­մալ­սա­րա­նին մէջ: Շա­բա­թա­վեր­ջի մը, եր­կու օ­րե­րու վրայ եր­կա­րող եւ մուտ­քը ա­զատ այս ձեռ­նար­կին միշտ կ՛ակն­կա­լուի ա­ւե­լի քան եր­կու հա­րիւր հա­զար այ­ցե­լու:

Այս տա­րի, նման ցու­ցա­հան­դէս մը տե­ղի պի­տի ու­նե­նայ Շա­բաթ եւ Կի­րա­կի, 9-10 Ապ­րի­լին, ո­րուն ըն­թաց­քին մշա­կու­թա­սէր, ըն­թեր­ցա­սէր կամ նոյ­նիսկ պարզ հե­տաքր­քիր այ­ցե­լուն, ոչ միայն հին ու նոր հրա­տա­րա­կուած գիր­քե­րու, հա­տոր­նե­րու եւ հրա­տա­րա­կու­թիւն­նե­րու կը ծա­նօ­թա­նայ, այ­լեւ ա­ւե­լի մօ­տէն կրնայ հան­դի­պիլ, զրու­ցել կամ լու­սա­բա­նուիլ հե­ղի­նակ­նե­րու, գրա­գէտ­նե­րու, բա­նաս­տեղծ­նե­րու, մտա­ւո­րա­կան­նե­րու, ա­րուես­տա­գէտ­նե­րու եւ հրա­տա­րակ­չա­տու­նե­րու մա­սին, ո­րոնք հա­մալ­սա­րա­նի զա­նա­զան սրահ­նե­րէն ներս, ճշդուած ժա­մուն եւ յա­տուկ յայ­տա­գի­րով կը ներ­կա­յաց­նեն ի­րենց գիր­քը, հրա­տա­րա­կու­թիւ­նը, հա­տո­րը եւ կը պար­զեն ի­րենց տե­սա­կէտ­նե­րը, կ՛ըն­դու­նին հար­ցում­ներ ու կը պա­տաս­խա­նեն բո­լո­րին՝ տա­լով լու­սա­բա­նու­թիւն­ներ:

Այս ձե­ւով, գրող-հե­ղի­նակ-հրա­տա­րա­կիչ, իսկ միւս կող­մէ՝ ըն­թեր­ցող-ան­հատ կա­պը կ՛ըլ­լայ կեն­դա­նի եւ դրա­կան: Ան­կեղ­ծօ­րէն, տար­բեր տա­րի­նե­րու ըն­թաց­քին, ցարդ միայն եր­կու ան­գամ այ­ցե­լած եմ այս ցու­ցա­հան­դէ­սը: Ին­ծի հա­մար նման որ­դեգ­րում միշտ նոր ի­մաստ տուած է կեան­քիս եւ ժա­մե­րուս… հե­տաքրք­րու­թիւն եւ միեւ­նոյն ժա­մա­նակ՝ մար­դուս միտ­քը լիաց­նող…

Ա­մէն ան­գամ տե­սակ մը նա­խան­ձով մօ­տե­ցած եմ այս ցու­ցա­հան­դէ­սին եւ իբ­րեւ հայ գիր­քը սի­րող, փնտռող եւ ա­նոր գուր­գու­րա­ցող ան­հատ՝ փա­փա­քած եմ, որ մեր կար­գին, մեր շրջա­նէն ներս մենք եւս կազ­մա­կեր­պենք նման ցու­ցա­հան­դէս մը՝ մեր ու­ժե­րուն նե­րած չա­փով, գո­նէ՝ տա­րին ան­գամ մը:

Լա­ւա­տե­ղեակ եմ, որ Պէյ­րու­թի մէջ նման ծրա­գիր կ՛ի­րա­կա­նա­նայ ա­մէն տա­րի Հոկ­տեմ­բեր ամ­սուն:

Այս բո­լո­րը՝ ո­րով­հե­տեւ ես ալ շա­տե­րու նման կը հա­ւա­տամ, որ գիր­քը հե­ղի­նա­կի մը միտ­քին լե­զուն է: Բայց ինչ ալ ըլ­լան նոր գիւ­տե­րուն հրամ­ցու­ցած հմայք­նե­րը, տպագ­րուած գիր­քը կամ թեր­թը կը մնայ իր դա­սա­կան հա­մար­ժէ­քին մէջ: Ա­մէն օր նոր գիր­քեր ու թեր­թեր կը տպուին, ա­մէն օր նոր գրող­ներ կը շա­րու­նա­կեն ստեղ­ծա­գոր­ծել, նոր թար­մու­թիւն կը բե­րեն մար­դոց միտ­քե­րուն… Այս բո­լո­րին վկա­ներն ենք։

Ա­ւելց­նենք, որ գիր­քը միայն գիր չէ, նաեւ՝ շո՛ւնչ է: Գիր­քը դա­րե­րու ըն­թաց­քին ե­ղած է մար­դուն ըն­կե­րը, զայն լու­սա­ւո­րող եւ դաս­տիա­րա­կող հրա­շա­լի ու­ղե­ցոյ­ցը: Ի­րո­ղու­թիւն է, որ մար­դիկ դժուար կը կար­դան եւ այս մէ­կուն յան­ցան­քը հա­մա­կար­գի­չին վրայ կը բեռց­նեն: Միա­միտ ար­դա­րա­ցում…

Բայց, հա­ւա­տա­ցէ՛ք, որ ե­թէ եր­բեք գրո­ղին մօտ իր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան թա­փը կա­սի, այն ա­տեն կը սկսի մշա­կոյ­թի ճահ­ճա­ցու­մը. այն ժա­մա­նակ մար­դիկ պի­տի հաս­տա­տեն, թէ դրա­մը ա­մէն ինչ չէ, եւ թէ մշա­կոյթ ը­սուա­ծը նիւ­թա­կա­նէն վեր՝ այլ վեհ ու նոյն­քան սրբա­զան բան մըն է:

Ճիշդ է, որ ներ­կա­յիս գիրք եւ մա­մուլ փնտռող­նե­րը նուա­զած են եւ դար­ձած սա­կա­ւա­թիւ, բայց տա­կա­ւին կան ու կ՛ապ­րին գիր­քի ուժն ու ար­ժէ­քը գիտ­ցող­ներ, ա­նոր ներ­գոր­ծու­թեան հա­ւա­տա­ցող­ներ:

Ը­սած ենք միշտ, թէ Ա­մե­րի­կա­յի մէջ հա­յե­րէն գիր­քը շու­կայ չու­նի: Իմ կար­ծի­քով, հա­յե­րէն գիր­քը ոչ միայն շու­կայ չու­նի, այ­լեւ հոս շու­կայ ու­նե­նա­լու ա­պա­գա­յի յոյ­սը նոյ­նիսկ չկայ, ո­րով­հե­տեւ «շու­կան» կը զար­գա­նայ, ե­թէ գո­յու­թիւն ու­նե­նայ հա­յե­րէն գիրք կա­դա­ցող­նե­րու զան­գուած: Իսկ ա­ւե­լին, այ­սօր ա­մէն տեղ հա­յեր, ա­շա­կերտ կամ ծնողք, դժբախ­տա­բար ո՛չ հա­յե­րէն կը խօ­սին, ո՛չ կը կար­դան եւ ոչ ալ կը գրեն: Այս ձե­ւով, հա­յե­րէն ի­մա­ցող սե­րուն­դը կը նօս­րա­նայ:

Յստա­կօ­րէն ը­սեմ, որ հայ գրող­նե­րը նոյ­նիսկ չեն մտա­հո­գուիր այն ի­րո­ղու­թեամբ, թէ քա­նի՞ գիրք սպա­ռե­ցաւ, թէ քա­նի՞ ըն­թեր­ցող ու­նե­ցաւ, կամ՝ իր նուի­րած գիր­քե­րը հա­ճոյ­քով ըն­դու­նե­ցի՞ն, թէ մէկ կողմ նե­տե­ցին՝ իբ­րեւ ժա­մա­նա­կավ­րէպ ներ­կա­յու­թիւն, ո­րով­հե­տեւ հայ գրո­ղը այդ իր գիր­քի կամ հա­տո­րի սպա­ռու­մո­վը չէ՛ որ կ՛ապ­րի:

Բա­րե­բախ­տա­բար… Այս բո­լո­րը գաղտ­նիք­ներ չեն, ո­րով­հե­տեւ անձ­նա­պէս ես «ճա­շա­կած» եմ եւ տա­կա­ւին… Ա­նոր հա­մար, յա­ճախ եր­կար կը մտա­ծեմ մեր լե­զուի ճա­կա­տա­գի­րին մա­սին, գի­րին եւ գրա­կա­նու­թեան մա­սին, ու ե­րակ­նե­րէս ի վեր վախ մը կը սկսի սո­ղա­լու:

Սփիւռ­քի զա­ւակ ըլ­լա­լով՝ կը զգամ, որ Սփիւռ­քը ա­մէն օր հո­գե­վար­քի մէջ է: Այ­սօր ա­մէն բա­նէ ա­ւե­լի հո­գե­կան կա­րի­քը կայ Սփիւռ­քի կեան­քը ջեր­մաց­նե­լու: Բան մը ար­դա­րաց­նե­լու ճիգ մը չէ այս մէ­կը:

Կեան­քին եւ նպա­տա­կին հան­դէպ լա­ւա­տե­սու­թիւն ու­նե­նա­լը մեծ բա­րե­նիշ մըն է: Բայց ինչ ալ ը­նենք, չենք կրնար օ­տա­րաց­ման ա­ռաջ­քը առ­նել, ա­նոր հա­մար ալ՝ մշա­կու­թա­յին ճամ­բուն դի­մած ենք: Սա­կայն, միւս կող­մէ, այս­պէս «նստե­լով», դի­տե­լով, մատ­նան­շե­լով կամ «ող­բա­լով»՝ տեղ չենք հաս­նիր:

Գա­ղու­թէն ներս, փա՜ռք Աս­տու­ծոյ, ու­նինք հայ մա­մուլ, նաեւ փա՜ռք Աս­տու­ծոյ, ու­նինք մշա­կու­թա­յին միու­թիւն­ներ, ո­րոնց ծրա­գի­րէն ներս կ՛իյ­նայ նման նա­խա­ձեռ­նու­թեան մը ի­րա­կա­նա­ցու­մը:

Վեր­ջին հա­շուով, այս նշեալ­նե­րուս «գործն» ալ է՛ հա­յե­րէն գիր­քե­րու ցու­ցա­հան­դէ­սի մը կազ­մա­կեր­պու­մը, ան­շուշտ՝ հա­մա­գոր­ծակ­ցա­բար հայ­կա­կան գրա­տու­նե­րու կամ գրա­խա­նութ­նե­րու հետ:

Հայ գի­րին եւ գիր­քին տա­րա­ծու­մը եւս Հայ Դա­տին մաս կը կազ­մէ: Կրկնած եմ եւ կը կրկնեմ շա­րու­նակ. նոր սե­րուն­դին՝ հայ գիր­քի հան­դէպ սէ­րը փո­խան­ցե­լու, հայ գիր­քը փրկե­լու եւ այդ ձե­ւով ալ հայ մշա­կոյ­թի դաշ­տին մէջ վա­րու­ցան ը­նե­լու պար­տա­կա­նու­թիւ­նը հայ մշա­կու­թա­յին միու­թիւն­նե­րու պար­տա­կա­նու­թեան ծի­րէն ներս կ՛իյ­նայ: Այ­լա­պէս՝ ո՞վ պի­տի փրկէ հայ գիր­քը. ո՞վ պի­տի ա­պա­հո­վէ ա­նոր տա­րա­ծու­մը. ո՞վ պի­տի քա­ջա­լե­րէ զայն ժո­ղովր­դա­կան լայն խա­ւե­րուն հասց­նե­լու պար­տա­կա­նու­թիւ­նը…

Նե­ցուկ կանգ­նիլ հայ գիր­քի տա­րած­ման եւ հայ գրո­ղին՝ կը նշա­նա­կէ բար­գա­ւաճ պա­հել հայ միտ­քը եւ նոր թար­մու­թիւն ներ­մու­ծել գրա­կան ու մշա­կու­թա­յին մար­զին: Այ­լա­պէս՝ կը խամ­րի մշա­կոյ­թը, կ՛այ­լա­սե­րի ժո­ղո­վուր­դը եւ կը գու­նա­թա­փուի ա­նոր ինք­նու­թիւ­նը:

Մնա­ցեա­լը՝ դուք գի­տէ­ք…

ԳԷՈՐԳ ՊԵՏԻԿԵԱՆ