Անանուն

ԻՆՉ­ՊԷ՞Ս ԿԻ ՖԱՈՒՔՍ ԴԱՐ­ՁԱՒ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­ԿԱ­ԿԻՑ ԲՈ­ՂՈ­ՔԻ ԴԷՄ­ՔԸ

Ա­մէն տա­րի 5 Նո­յեմ­բե­րին բրի­տա­նա­ցիք ամ­բողջ երկ­րի տա­րած­քին հրա­վա­ռու­թիւն­ներ կը կազ­մա­կեր­պեն նշե­լու հա­մար մա­հա­պա­տի­ժի գոր­ծադ­րու­մը 17-րդ դա­րու կա­թո­լիկ ա­հա­բե­կիչ Կի Ֆաուք­սի: Վեր­ջերս գոր­ծիչ­նե­րը իւ­րա­ցու­ցին այդ օ­րը՝ իբ­րեւ զան­գուա­ծա­յին բո­ղո­քի օ­րե­րէն մէ­կը: Ա­ՆԱ­ՆՈՒՆ-ը (առ­ցանց խումբ՝ ցան­ցա­հէն­նե­րու, ո­րոնց գոր­ծու­նէու­թեան նպա­տակն է ըն­կե­րա­յին կամ քա­ղա­քա­կան դատ հե­տապըն-դել) կը քա­ջա­լե­րէ մար­դի­կը՝ քայ­լար­շաւ կա­տա­րե­լու ի­րենց կա­ռա­վա­րու­թիւն­նե­րուն դէմ: Մի­լիո­նա­ւոր դի­մակ­նե­րու լոն­տո­նեան եր­թի մաս­նա­կից­նե­րը  ա­մէն տա­րի կը հա­ւա­քուին Անգ­լիոյ խորհրդա­րա­նին առ­ջեւ: Ա­նոնց մե­ծա­մաս­նու­թիւ­նը կը կրէ Կի Ֆաուք­սի դի­մակ­ներ:

Իսկ ինչ­պէ՞ս Կի Ֆաուքս դար­ձաւ ժա­մա­նա­կա­կից բո­ղո­քի դէմ­քը:

1605 թուա­կա­նին Անգ­լիոյ մէջ Ֆաուքս մաս կը կազ­մէր կա­թո­լիկ խըմ-բա­կի մը, որ ծրագ­րած էր պայ­թեց­նել խորհր­դա­րա­նը (Լոր­տե­րու պա­լա­տը), նստաշր­ջա­նի բաց­ման պա­հուն: Յայտ­նի «Վա­ռօ­դի դաւ»ը կը նպա­տա­կադ­րէր սպան­նել  բո­ղո­քա­կան Ճէյմս Ա. թա­գա­ւո­րը, եւ գա­հին վրայ հաս­տա­տել ա­նոր 9-ա­մեայ դուստ­րը, որ­պէս­զի իշ­խէ իբ­րեւ կա­թո­լիկ միա­պետ մը: Բայց… ա­նա­նուն նա­մակ մը, որ կը նկա­րագ­րէր գաղտ­նի ծրա­գի­րը, ղրկուե­ցաւ թա­գա­ւո­րին: Ֆաուքս ձեր­բա­կա­լուե­ցաւ խորհր­դա­րա­նի նկու­ղին մէջ, ուր յայտ­նա­բե­րուե­ցան վա­ռօ­դի երեսունվեց տա­կառ­ներ: Դա­ւա­ճա­նու­թեան ծանր յան­ցան­քին հա­մար ան դա­տա­պար­տուե­ցաւ մա­հա­պա­տի­ժի, որ գոր­ծադ­րուե­ցաւ 5 Նո­յեմ­բե­րին: Կի Ֆաուք­սին պատ­կեր­նե­րը եւ խրտուի­լակ­նե­րը այ­րե­լու ա­ւան­դու­թիւ­նը սկսաւ ձա­խո­ղու­թեան մատնուած դա­ւէն կարճ ժա­մա­նակ ետք, եւ դպրո­ցա­կան ա­շա­կերտ­ներ տա­կա­ւին մին­չեւ այ­սօր կը սոր­վին չար ո­գի­նե­րու ձայ­նին նմա­նո­ղու­թեամբ կրկնուող խօս­քը. «Յի­շէ, յի­շէ՛ 5 Նո­յեմ­բե­րը»:

1980-ին գրող-գծան­կա­րիչ­ներ Ա­լան Մուր եւ Տէյ­վիտ Լոյտ ստեղ­ծե­ցին շար­ժուն գծան­կար­նե­րու զա­ւեշ­տա­կան գիրք մը՝ «Վի ֆոր վեն­տեթ­թա» (V), ո­րուն գլխա­ւոր կեր­պա­րը դի­մա­կա­ւոր  ա­նիշ­խա­նա­կան մըն է, որ ֆա­շա­կան-բռնա­տի­րա­կան պե­տու­թեան մը դէմ պայ­քա­րի ա­տեն կը կրէ Կի Ֆաուք­սի դի­մակ, ե­րե­սին՝ քմծի­ծաղ եւ պեխ:

Հե­ղի­նակ­նե­րը ու­զած են յի­շա­տա­կել Ֆաուք­սը, զայն վե­րա­ծե­լով ժա­մա­նա­կա­կից հա­կա­հե­րո­սի: Շար­ժուն գծանկար­նե­րու գիր­քը 2006 թուա­կա­նին վե­րա­ծուե­ցաւ շար­ժա­պատ­կե­րի, եւ թէեւ բնօ­րի­նա­կէն շարք մը ա­ռում­նե­րով բա­ւա­կան շե­ղե­ցաւ, «V» դի­մա­կը հա­ւա­տա­րիմ թարգ­մա­նը ե­ղաւ գիր­քին մէջ պատ­կե­րուած ձե­ւին:

Շար­ժա­պատ­կե­րի հրա­պա­րա­կու­մը նշե­լու հա­մար հա­մա­կիր­նե­րուն ցրուե­ցին կեր­պըն­կա­լէ դի­մակ­ներ, ո­րոնք նաեւ կա­րե­լի էր առ­ցանց գնել: Եր­կու տա­րի ետք, 2008-ի Յու­նուա­րին, Ա­ՆԱ­ՆՈՒ­ՆԸ-ը գոր­ծար­կեց «Project Chanology»ին՝ հա­մա­կար­գուած յար­ձա­կում մը այս­պէս կո­չուած «Սա­յըն­թո­լո­ճի ե­կե­ղեց­ւոյ» կայ­քին դէմ, որ ըստ ա­նոնց գրաքն­նու­թեան կ՚են­թար­կէր  տե­ղե­կու­թիւն­նե­րը: 1953-ին Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու մէջ հիմ­նադ­րուած «Սա­յըն­թո­լո­ճի ե­կե­ղե­ցի»ն պար­տադ­րած էր Եու Թիւ­պին չցու­ցադ­րե­լու տե­սե­րի­զը Թոմ Քրու­զին, որ կը խօ­սէր  «սա­յըն­թո­լո­ճի»ի մա­սին: Ի պա­տաս­խան այս պար­տադ­րան­քին, Ա­ՆԱ­ՆՈՒՆ-ը ա­միս­ներ շա­րու­նակ բո­ղո­քեց «Սա­յըն­թո­լո­ճի»ի դա­տա­մո­լա­կան մե­թոտ­նե­րուն դէմ: Ցու­ցա­րար­նե­րուն թե­լադ­րուե­ցաւ ծած­կել ի­րենց դէմ­քե­րը, ո­րով­հե­տեւ «Սա­յըն­թո­լո­ճի»ի ան­դամ­նե­րուն տա­րա­ծուած սո­վո­րու­թիւնն է նկա­րա­հա­նել ի­րենց դէմ ցոյց ը­նող­նե­րը:

Ա­ՆԱ­ՆՈՒՆ-ի ա­ռա­ջին հան­րա­յին ցոյ­ցին, 10 Փետ­րուար 2008-ին, ցու­ցա­րար­նե­րուն ցրուուած  վա­րուե­լա­կեր­պի կա­նոն­նե­րուն թիւ 17-րդ օ­րէն­քը կը հաս­տա­տէ. «Ծած­կէ՛ դէմքդ: Ա­սի­կա ար­գելք պի­տի ըլ­լայ, որ քեզ ճանչ­նան չա­րա­կամ­նե­րու նկա­րա­հա­նած տե­սե­րիզ­նե­րուն մի­ջո­ցով»: Ա­նոնց հա­մար, ո­րոնք կ՚ընտ­րեն դի­մակ կրե­լը, ո­րո­շու­մը պարզ էր. ներշն­չուե­լով շար­ժա­պատ­կե­րի վեր­ջին տե­սա­րա­նէն, ուր կիֆաուք­սե­րու բազ­մու­թիւն մը կը դի­տէ խորհր­դա­րա­նի պայ­թու­մը, «Վի ֆոր վան­տեթ­թա» դի­մա­կը կը տրա­մադ­րէ այն քօ­ղը, որ անհ­րա­ժեշտ է Ա­ՆԱ­ՆՈՒՆ-ին:

Այդ ժա­մա­նա­կէն ի վեր, պատ­կերն ու ե­րե­ւոյ­թը ար­դէն որ­դեգ­րած են ԳՐԱ­ՒԷ շար­ժու­մը եւ «Ո­ւի­քի­լիքս»ի հիմ­նա­դիր Ճու­լիան Ա­սան­ժը:

Կի Ֆաուք­սի դի­մա­կը դար­ձած է բազ­մա­թիւ ցոյ­ցե­րու ըն­թա­ցիկ ե­րե­ւոյ­թը: «Վի ֆոր վան­տեթ­թա» գիր­քի հա­մա­հե­ղի­նակ Տէյ­վիտ Լոյտ դի­մա­կը ա­նուա­նած է՝ «յար­մար ազ­դա­քարտ, որ­մազդ մը՝ օգ­տա­գոր­ծե­լու, ի նշան բո­ղո­քի ընդ­դէմ բռնա­պե­տու­թեան: Կը թուի, թէ ժո­ղովր­դա­յին մշա­կոյ­թի բա­ւա­կան իւ­րա­յա­տուկ պատ­կեր մը կ՛օգ­տա­գոր­ծուի այս ձե­ւով»:

Թէեւ շար­ժա­պատ­կե­րի պաշ­տօ­նա­կան  դի­մակ­նե­րը տա­կա­ւին առ­ցանց տրա­մադ­րե­լի են, սա­կայն բազ­մա­թիւ ցու­ցա­րար­ներ կը նա­խընտ­րեն ի­րենք տպել:

Եւ մին­չեւ այ­սօր Անգ­լիոյ ար­քա­յա­կան  պա­հա­կա­գուն­դը (կազ­մուած՝ 1485-ին), խորհր­դա­րա­նի իւ­րա­քան­չիւր նստաշր­ջա­նի բաց­ման նա­խօ­րեա­կին, տա­կա­ւին խու­զար­կու­թիւն­ներ կը կա­տա­րէ խորհր­դա­րա­նի շէն­քին նկուղ­նե­րուն մէջ:

Ֆաուք­սի ո­գին, բազ­մա­թիւ ա­ռում­նե­րով, կը գո­յա­տե­ւէ:

Ա­ՆԱ­ՆՈՒ­ՆԸ ԼԻ­ԲԱ­ՆԱ­ՆԻ ՄԷՋ

Լի­բա­նա­նի մէջ քա­ղա­քա­ցիա­կան շար­ժում­նե­րը, ո­րոնք վեր­ջին ա­միս­նե­րուն աշ­խու­ժա­ցան՝ հա­ւաք­ներ եւ ցոյ­ցեր կազ­մա­կեր­պե­լով, զօ­րակ­ցու­թիւն ստա­ցան հինգ կէտ­նոց հա­ղոր­դագ­րու­թեամբ մը, որ հրա­պա­րա­կուե­ցաւ Եու­Թիւպ-ին մէջ, այն պնդու­մով, թէ Ա­ՆԱ­ՆՈՒՆ-ի գոր­ծիչ­նե­րու եւ ցան­ցա­հէն­նե­րու մի­ջազ­գա­յին ցան­ցին մէկ մասն է:

Օգ­տա­գոր­ծե­լով հա­մա­կարգ­չա­յին ձայ­նը՝ «Վի ֆոր վեն­տեթ­թա» Կի Ֆաուքս դի­մա­կը, որ դար­ձած է Ա­ՆԱ­ՆԱՈՒՆ-ի խորհր­դան­շա­նը, տե­սե­րի­զը պատ­րաս­տող­նե­րը կոչ ուղ­ղե­ցին լի­բա­նան­ցի­նե­րուն շա­րու­նա­կե­լու ի­րենց ցոյ­ցե­րը՝ տա­պա­լե­լու հա­մար «փտած կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը եւ դրու­թիւ­նը» :

ԿԻ ՖԱՈՒՔՍԻ ԴԻ­ՄԱԿ­ՆԵՐ Ե­ՐԵ­ՒԱ­ՆԻ ՄԷՋ

5 նո­յեմ­բեր 2013-ին Ե­րե­ւա­նի մէջ շուրջ 100 ցու­ցա­րար­ներ, ո­մանք՝ Կի Ֆաուք­սի դի­մակ­նե­րով, փոր­ձե­ցին երթ մը կա­տա­րել դէ­պի նա­խա­գա­հա­կան նստա­վայր: Ոս­տի­կա­նու­թիւ­նը ար­գելք հան­դի­սա­ցաւ՝ յայ­տա­րա­րե­լով, որ ա­պօ­րի­նի է այդ եր­թը: Ցու­ցա­րար­նե­րու եւ ա­պա­հո­վա­կան ու­ժե­րու մի­ջեւ տե­ղի ու­նե­ցած բա­խում­նե­րուն պատ­ճա­ռով վի­րա­ւո­րուե­ցան ցու­ցա­րար­ներ եւ ոս­տի­կան­ներ: Ա­պա­հո­վա­կան ու­ժե­րը ձեր­բա­կա­լե­ցին շուրջ քսան ցու­ցա­րար­ներ:

ՆԵ­ՐԵ՞Լ ԿԻ ՖԱՈՒՔ­ՍԸ

«Կի Ֆաուք­սի պէտք է նե­րում շնոր­հուի, ո­րով­հե­տեւ ան դար­ձած է  հա­մաշ­խար­հա­յին մակ­նիշ»,- կ՛ը­սէ  տնօ­րէ­նը ա­նոր յա­ճա­խած կա­թո­լիկ դպրո­ցին, ուր ար­գի­լուած է Կի Ֆաուք­սի նկար­նե­րու եւ խրտուի­լակ­նե­րու հրկի­զու­մը:

«Ժա­մա­նակն է, որ նե­րենք Կին, եւ զինք ող­ջու­նենք իբ­րեւ բրի­տա­նա­կան մշա­կոյ­թի մի­ջազ­գայ­նօ­րէն ճանչ­ցուած խորհր­դա­նիշ մը», ը­սաւ Եոր­քի Սուրբ Պետ­րոս դպրո­ցի տնօ­րէն Լէօ Ո­ւինք­լի եւ ա­ւել­ցուց. «Ոչ միայն նե­րել, այ­լեւ պէտք է դադ­րեց­նենք Կի Ֆաուք­սի նկար­նե­րուն եւ խրտուի­լակ­նե­րուն հրկի­զու­մը, ո­րով­հե­տեւ այդ ա­րար­քը կրնայ կրօ­նա­կան ան­հան­դուր­ժո­ղա­կա­նու­թիւն քա­ջա­լե­րել: Ան հա­մաշ­խար­հա­յին մակ­նիշ է: Անգ­լիա­կան մշա­կոյ­թը գնա­հա­տող բազ­մա­թիւ ան­ձեր ա­նոր մա­սին բան մը գի­տեն: Մինչ խա­րոյ­կին կցուող պատ­մու­թիւ­նը բա­ւա­կան սար­սա­փե­լի է, ա­տի­կա վե­րա­ծուած է այլ բա­նի՝ զուար­ճա­լի օ­րուան:

Տնօ­րէ­նը ը­սաւ, որ ինք տօ­նա­կա­տա­րու­թեան ե­րե­ւոյթ­նե­րէն դժգոհ է:

«Կի մը այ­րե­լը վստա­հա­բար պի­տի նկա­տուի կրօ­նա­կան ան­հան­դուր­ժո­ղա­կա­նու­թեան վա­տա­գոյն ար­տա­յայ­տու­թիւն մը, կամ՝ պատ­մու­թեան ետ­դարձ մը: Ինչ­պէ՞ս պի­տի բա­ցատ­րենք ա­տի­կա 7 տա­րե­կան ա­շա­կեր­տին: Ե­թէ բա­ցատ­րու­թեան ա­տեն  յար­մար չենք զգար, մենք պետք չէ ա­տի­կա ը­նենք: Շա­տեր ա­տի­կա  կ՛ա­նուա­նեն խա­րոյ­կի գի­շեր: Ժա­մա­նակն է յա­ռաջ շար­ժե­լու եւ ձգե­լու, որ խեղճ հո­գին հանգս­տա­նայ: Կի Ֆաուքս տան­ջանք­նե­րու եւ մա­հա­պա­տի­ժի են­թար­կուած է: Այդ օ­րե­րուն ա­տի­կա էր օ­րէն­քի ամ­բողջ ու­ժը», ը­սաւ Ո­ւինք­լի:

Ըստ ա­նոր, Ֆաուք­սի ժա­ռան­գու­թիւ­նը տա­կա­ւին ու­ժը ու­նի բաժ­նե­լու:

«Վի­ճե­լի է, թէ Կի Ֆաուքս ա­զա­տա­մար­տի՞կ է, թէ՞ ա­հա­բե­կիչ մը: Ա­նոնք, ո­րոնք կը պնդեն, թէ Ֆաուքս ե­ղած է ա­զա­տա­մար­տիկ, կ՛ը­սեն, որ ան մեծ­ցած է այն ժա­մա­նակ, երբ բնակ­չու­թեան մէկ առ հա­րիւ­րը բա­ցէ ի բաց կա­թո­լիկ էր, եւ ու­րեմն ան մաս կը կազ­մէր հա­լա­ծուած փոք­րա­մաս­նու­թեան: Միւս կող­մէ, ոչ ոք կրնայ գնա­հա­տել ժո­ղովր­դա­վա­րու­թեան գոր­ծի­քը հան­դի­սա­ցող խորհր­դա­րա­նը ա­կա­նա­հա­րե­լու դա­ւը: Ոչ ոք կրնայ նե­րել այդ դա­ւը, նոյ­նիսկ՝ 400 տա­րի ետք: Դուք կրնաք պնդել, թէ Կի Ֆաուքս խորհր­դան­կարն  է մարդ­կա­յին բարդ եւ թե­րի բնոյ­թին», ը­սաւ տնօ­րէ­նը:

Ան նշեց, որ Սուրբ Պետ­րոս վար­ժա­րա­նը «դժուար յա­րա­բե­րու­թիւն» ու­նի իր տխրահռ­չակ նախ­կին ա­շա­կեր­տին հետ: «Մենք զինք կը սի­րենք՝ իբ­րեւ նախ­կին ա­շա­կեր­տի, սա­կայն զինք օ­րի­նա­կե­լի չենք նկա­տեր: Կի Ֆաուքս հե­րոս-դա­ւա­ճան մըն է,  եւ այդ­պի­սի բան  կա­րե­լի է բազ­մա­թիւ քա­ղա­քակր­թու­թիւն­նե­րու մէջ: Ե­թէ խոր­հիք ա­ւա­զակ­նե­րու նիւ­թե­րով շար­ժա­պատ­կեր­նե­րու մա­սին, ինչ­պի­սին է «Oշըն 11»-ը, երբ խումբ մը կը կո­ղոպ­տէ վատ անձ մը: Կամ՝ Ռո­պին Հու­տը, ո­րուն գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը ա­պօ­րի­նի են, բայց կայ բա­րո­յա­կան նպա­տակ մը, որ դուք կրնաք գնա­հա­տել», ը­սաւ ան:

Կի Ֆաուք­սի յա­ճա­խած Եոր­քի Սուրբ Պետ­րոս վար­ժա­րա­նը (հիմ­նադ­րուած՝ 627 թուա­կա­նին), դա­րեր շա­րու­նակ կը ցու­ցադ­րէ իր սա­նե­րուն ա­նուն­ներն ու նկար­նե­րը:

«Կի Ֆաուքս այժմ ցցուն կեր­պով կա­խուած է մեր  յու­շաս­րա­հէն, դպրո­ցի հան­դի­պում­նե­րու գլխա­ւոր վայ­րը», ը­սաւ տնօ­րէ­նը:

ՆԱ­ՐԷ ԳԱ­ԼԵՄ­ՔԵ­ՐԵԱՆ