ՇՈԳԵԿԱՌՔԸ ՊԻՏԻ ՔԱԼԷ­…

-Պա­րո՛ն Ա­զա­տեան, Հա­յաս­տան ե­կաք ՌԱԿ-ի ժո­ղո­վին մաս­նակ­ցե­լու: Ա­ռա­ջին նմա­նա­տիպ ժո­ղո­վը չէր, որ կը գու­մա­րուէր Հա­յաս­տա­նի մէջ, ի՞նչ ժո­ղով էր այս մէ­կը, ի՞նչ հար­ցեր քննար­կուե­ցան:

-Եր­րորդ եւ վեր­ջինն էր այս մէ­կը, որ ՌԱԿ Վե­րա­կանգ­նու­մի եւ Միու­թեան շար­ժու­մի ժո­ղովն էր: Ա­ռա­ջին եր­կու­քը («Ե­րե­ւան-1» եւ «Ե­րե­ւան-2») նա­խա­պատ­րաս­տա­կան ժո­ղով­ներ էին, ո­րոնք գա­ղա­փար­նե­րը ա­ւե­լի բիւ­րե­ղաց­նե­լու նպա­տակ ու­նէին եւ եր­րոր­դը՝ եզ­րա­փա­կի­չը գու­մա­րե­ցինք, որ­պէս­զի ա­ռա­ջին եր­կու ժո­ղով­նե­րու հան­րա­գու­մա­րը կա­տա­րենք եւ գործ­նա­կա­նի ան­ցնինք: Մեր բո­լոր շրջա­նակ­նե­րուն հետ կա­պուե­ցանք, եւ պէտք է ը­սել, որ հետզ­հե­տէ, երբ այս ժո­ղով­նե­րը հեր­թա­կա­նու­թեամբ տե­ղի ու­նե­ցան, մեր շար­ժու­մը ուժ հա­ւա­քեց եւ մեր շրջա­նակ­նե­րու մաս­նակ­ցու­թիւ­նը, ձե­ւով մը ա­ւե­լի յստա­կա­ցուց գա­ղա­փար­նե­րը, որ կու­սակ­ցու­թիւ­նը հա­յաս­տա­նա­կեդ­րոն ըլ­լայ: Հա­յաս­տա­նի մէջ եւս կու­սակ­ցու­թիւ­նը գո­յու­թիւն ու­նի քսան­հինգ տա­րի­նե­րէ ի վեր, շատ վե­րի­վայ­րում­ներ ու­նե­ցած է, մա­նա­ւանդ ա­ւե­լի ան­կում ու­նե­ցած է, քան՝ բարձ­րա­ցում: Ա­ռա­ջին թռիչ­քով մենք խորհր­դա­րա­նին մէջ գրե­թէ քսա­ներ­կու ան­դամ ու­նէինք, յե­տոյ քան­դուե­ցաւ, եւ մեր ու­նե­ցած գրա­սե­նեակ­նե­րը ֆի­զի­քա­պէս կորսնցու­ցուինք եւ բազ­մա­թիւ պատ­ճառ­նե­րով ներ­քին տա­րա­կար­ծու­թիւն­ներ ստեղ­ծուե­ցան: Ա­ռա­ջի­նը այն էր, որ կու­սակ­ցա­կա­նու­թիւ­նը խորհր­դա­յին մշա­կոյ­թին մէջ ապ­րած մար­դոց հա­մար տար­բեր ի­մաստ ու­նի, մեր՝ Սփիւռ­քի հա­մար՝ ա­ւան­դա­կան քա­ղա­քա­կան մտքին հա­մար՝ բո­լո­րո­վին տար­բեր: Այդ բա­խու­մէն յա­ռա­ջա­ցած խնդիր­նե­րը պատ­ճառ ե­ղան, որ մենք այս­տեղ բազ­մա­թիւ ան­կում­ներ, վե­րելք­ներ ու­նե­նանք, եւ մար­դիկ, ո­րոնք ա­ւե­լի շա­հա­դի­տա­կան նպա­տակ­նե­րով մօ­տե­ցած էին, իւ­րա­ցում­ներ կա­տա­րե­ցին, կու­սակ­ցու­թեան ինչ­քին, դրա­մին եւ այլն: Բնա­կա­նա­բար այդ ճամ­բուն վրայ պէտք է կոխկռտէին հա­ւա­քա­կան կա­ռոյց­նե­րը, հա­ւա­քա­կան խմբա­ւո­րում­ներն ու դժբախ­տա­բար, ա­սի­կա նաեւ իր անդ­րա­դար­ձը ու­նե­ցաւ Սփիւռ­քի վրայ: Ինչ­պէս նաեւ յա­ջոր­դող իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը (թիւ­րի­մա­ցու­թեամբ կամ դի­տում­նա­ւոր կեր­պով՝ կա­րե­լի չէ ը­սել) չնպաս­տե­ցին կու­սակ­ցու­թեան կա­յաց­ման, ա­ռա­ջին օ­րէն ար­տա­քին աշ­խար­հին նկատ­մամբ խորհր­դա­յին նա­խա­պա­շա­րու­մով, հա­րա­զատ չըն­դու­նե­ցին դուր­սի կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րը (բե­րա­նա­ցի չար­տա­յայտուե­ցան, բայց ի­րենց միտ­քին մէջ միշտ կայ «ախ­պար­նե­րու» հան­դէպ վե­րա­բե­րու­մը նոյ­նիսկ քա­ղա­քա­կան գու­նա­ւո­րու­մով, բնո­րո­շու­մով), ոչ միայն մեր կու­սակ­ցու­թեան հան­դէպ, ընդ­հան­րա­պէս ա­ւան­դա­կան կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու հան­դէպ ի­րենց վե­րա­բե­րու­մը մե­զի հա­մար ան­հասկ­նա­լի էր: Ու­րեմն, այս ա­մէ­նը՝ թէ՛ մտայ­նու­թիւն­նե­րու բա­խում, թէ՛ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րու կող­մէ մօ­տե­ցում, թէ՛ ընդ­հա­նուր կու­սակ­ցա­կա­նու­թեան ըմբռ­նու­մի թիւ­րի­մա­ցու­թիւն, պատ­ճառ ե­ղան, որ կու­սակ­ցու­թիւ­նը վե­րի­վայ­րում­ներ ու­նե­նայ:

-Հի­մա ան­ցեա՞լ են այդ խնդիր­նե­րը:

-Այն չա­փով, որ Սփիւռ­քը Հա­յաս­տա­նը ճանչ­ցած է եւ Հա­յաս­տա­նը Սփիւռ­քը ճանչ­ցած է (եր­կուքն ալ, բնա­կա­նա­բար, ան­բա­ւա­րար մա­կար­դա­կով), այդ չա­փով նաեւ մեր կու­սակ­ցա­կա­նու­թեան ըմբռնում­նե­րը ա­ւե­լի տեղ գտած են այս­տեղ եւ մենք կրցանք տես­նել, որ հոս կա­ռոյց մը ստեղ­ծուե­ցաւ՝ մա­մուլ կայ, աշ­խա­տող­ներ կան եւ կա­րե­լի էր ա­տոր յե­նիլ եւ հա­յաս­տա­նա­կեդ­րոն կա­ռոյց մը ստեղ­ծել եւ ստեղ­ծե­ցինք: Միւս կող­մէ, մենք բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու մէջ էինք նաեւ այն մար­մին­նե­րուն հետ, ո­րոնք մեր ա­ւան­դա­կան տիտ­ղոս­նե­րը իւ­րա­ցու­ցած են, բայց խոր­քին մէջ այդ տիտ­ղոս­նե­րը չեն ար­դա­րա­ցուած օ­րի­նա­կան հիմ­քով, բայց ի վեր­ջոյ, դուր­սը կը գոր­ծեն կու­սակ­ցու­թեան ա­նու­նով: Պէտք էր որ լե­զու մը գտնէինք եւ բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու սկսանք, եւ այդ բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րը առ այ­սօր ո­րե­ւէ եզ­րա­կա­ցու­թեան չեն յան­գած: Ե­րա­նի թէ յան­գէին, եւ երբ որ հա­յա­ստա­նա­կեդ­րոն կա­ռոյ­ցը ստեղ­ծե­ցինք, եր­կու մա­կար­դա­կով՝ մէյ մը գե­րա­գոյն խոր­հուրդ եւ կեդ­րո­նա­կան վար­չու­թիւն, մենք ա­ռա­ջար­կե­ցինք մեր կող­մէ ոչ-օ­րի­նա­կան նկա­տուած խմբա­ւոր­ման, թէ՝ ե­կէ՛ք, ձե­զի հա­մար ալ տեղ կայ հա­ւա­սար չա­փով, ինչ որ մենք Սփիւռ­քի մէջ թիւ կը ներ­կա­յաց­նենք, նոյն­քան ձե­զի յատ­կա­ցու­ցած ենք, բայց ու­րիշ մի­ջամ­տու­թիւն­ներ ե­ղան եւ ի­րենք դրա­կան կեր­պով չըն­դա­ռա­ջե­ցին, մին­չեւ հի­մա տա­կա­ւին տա­րա­կար­ծու­թիւն­նե­րը կը շա­րու­նա­կուին:

-Ար­դեօք կտրուկ քայ­լե­րու պէտք է դի­մէ՞ք՝ այդ տա­րա­կար­ծու­թիւն­նե­րուն վերջ դնե­լու հա­մար:

-Մենք տա­սը տա­րի սպա­սե­ցինք, որ միւս խում­բը լուր­ջի առ­նէ կու­սակ­ցու­թեան այս պա­ռակ­տու­մը եւ իս­կա­պէս, կու­սակ­ցու­թեան վար­կա­բե­կու­մէն դուրս գա­լու մտա­հո­գու­թիւ­նը ցոյց տայ եւ տա­սը տա­րի ա­տի­կա չտե­սանք մենք, միշտ չկազ­մա­կեր­պուե­ցանք եւ ի­րենք այն­պէս մը վե­րա­բե­րուե­ցան, որ ի­րենց հար­ցը ան­հատ­նե­րու հետ է: Ա­տի­կա ի­րենց հա­մար ձեռն­տու ի­րա­վի­ճակ մըն է: Բայց վեր­ջա­պէս, մա­նա­ւանդ այս ե­րեք հանգ­րուան­նե­րով զար­գա­ցու­մը, որ տե­ղի ու­նե­ցաւ, ա­մէն մարդ անդ­րա­դար­ձաւ, որ ա­սի­կա ան­հատ­նե­րու դժգո­հու­թեան կամ ըմ­բոս­տու­թեան հարց չէ, այլ կու­սակ­ցու­թեան էու­թեան, ա­պա­գա­յին հետ ա­ռըն­չուող մտա­հո­գու­թիւն մըն է: Երկ­րորդ, այդ ան­հատ­նե­րէն դուրս նաեւ սպա­սո­ղա­կան վի­ճա­կին ալ վերջ դրինք եւ ը­սինք՝ շո­գե­կառ­քը պի­տի քա­լէ, ան, որ կ­­՚ու­զէ, կրնայ շո­գե­կառ­քին մէջ մտնել: Հի­մա մենք շո­գե­կառ­քին մէջ ենք, շո­գե­կառ­քին հա­կակ­շի­ռը տա­կա­ւին մեր ձեռքն է, կըր-նանք դան­դա­ղեց­նել, կրնանք փոխ­զի­ջում­նե­րու եր­թալ, բայց շո­գե­կառ­քը պի­տի քա­լէ:

Քսան­հինգ տա­րի ետք ալ բնա­կան չէ այս ա­մէ­նը: Սկիզ­բը երբ գա­ղա­փա­րա­բա­նու­թիւն­նե­րու, մշա­կոյթ­նե­րու ամ­բողջ բա­խու­մի մը մէջ էինք, երբ Խորհր­դա­յին Միու­թիւ­նը փլաւ, այն ա­տեն բնա­կան էր: Բայց հի­մա, քսան­հինգ տա­րի վերջ, երբ հա­յու­թիւ­նը ե­ղա­փո­խու­թիւն (evolution) ապ­րե­ցաւ Սփիւռ­քի մէջ ալ, Հա­յաս­տա­նի մէջ ալ, բնա­կան չէ, զի­րար պէտք է հասկ­նա­յինք: Մենք կտրուկ քայ­լե­րու դի­մած ենք, կը գնա­հա­տեն՝ կը մօ­տե­նան, չեն գնա­հա­տեր՝ չեն մօ­տե­նար:

-Հա­յաս­տա­նա­կեդ­րոն ըլ­լա­լը կը նշա­նա­կէ՞ նաեւ քա­ղա­քա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րուն մէջ ա­ւե­լի աշ­խոյժ ներգ­րա­ւում, մաս­նակ­ցու­թիւն՝ խորհր­դա­րա­նա­կան եւ տե­ղա­կան ինք­նա­կա­ռա­վար­ման մար­մին­նե­րու ընտ­րու­թիւն­նե­րուն:

-Ա­յո, այն­քա­նով, որ­քա­նով որ մեր ու­ժե­րը կը նե­րեն: Հի­մա տե­ղա­կան ինք­նա­կա­ռա­վար­ման մար­մին­նե­րու ընտ­րու­թիւն­նե­րուն մեր տասն­մէկ թեկ­նա­ծու­նե­րէն տա­սը թեկ­նա­ծու­նե­րը յա­ջո­ղե­ցան: Ա­տի­կա թե­րեւս քա­ղա­քա­կա­նօ­րէն մեծ նշա­նա­կու­թիւն մը չու­նի Հա­յաս­տա­նի մէջ, բայց սկիզբ մըն է, որ կու­սակ­ցու­թիւ­նը սկսած է քա­ղա­քա­կա­նա­նալ եւ մեր նպա­տակն է կու­սակ­ցու­թիւ­նը քա­ղա­քա­կա­նաց­նել:

-Այս ժո­ղո­վին եւ Հա­յաս­տա­նի ՌԱԿ-ի գոր­ծիչ­նե­րու հա­մախմբ­ման այս օ­րե­րուն հան­դի­պում­ներ ե­ղա՞ն բարձ­րաս­տի­ճան պաշ­տօ­նեա­նե­րու հետ:

-Հան­դի­պում­ներ չե­ղան, ես ու­րիշ ա­ռի­թով ալ ար­տա­յայ­տուե­ցայ, որ թե­րեւս ա­ւե­լի լաւ է այս հանգ­րուա­նին հան­դի­պում­ներ չըլ­լա­լը, ո­րով­հե­տեւ նախ ի­րենք զա­նա­զան խնա­միա­կան կա­պե­րով, դուր­սի օ­լի­կարխ­նե­րու հե­ղի­նա­կու­թիւ­նը սի­րա­շա­հե­լու մտա­հո­գու­թիւն­նե­րով միւս խմբա­ւոր­ման ըն­թացք տուին, խմբա­ւո­րում մը, որ ըստ մե­զի օ­րի­նա­կան հիմք չու­նի: Մե­զի հա­մար ո­րե­ւէ մար­մի­նի օ­րի­նա­կա­նու­թիւ­նը իր ար­մատ­նե­րէն, իր ան­դա­մակ­ցու­թե­նէն կու գայ եւ ոչ թէ այս կամ այն պե­տա­կան անձ­նա­ւո­րու­թեան կամ նա­խա­րա­րու­թեան շնոր­հած այ­ցե­լու­թե­նէն կամ նկար­նե­րէն... ա­սոնք ցու­ցա­մո­լա­կան ա­րարք­ներ են, որ թե­րեւս միա­միտ­նե­րը կրնան ո­գե­ւո­րել, բայց խոր­քին մէջ օ­րի­նա­կա­նու­թիւն չեն ե­րաշ­խա­ւո­րեր:

-Օ­փե­րա­յի եւ պա­լէ­տի թատ­րո­նին մէջ օ­րեր ա­ռաջ տօ­նուե­ցաւ կու­սակ­ցու­թեան 95-ա­մեա­կը, ո­րուն ըն­թաց­քին դահ­լի­ճը լե­ցուն էր: Ինչ­պէ՞ս կը գնա­հա­տէք այդ հան­դի­սու­թիւ­նը՝ նաեւ մաս­նակ­ցու­թեան ա­ռու­մով:

-Ա­յո, փա­ռա­ւոր կեր­պով տօ­նուե­ցաւ եւ իբ­րեւ գե­ղա­րուես­տա­կան ներ­կա­յա­ցում իս­կա­պէս տպա­ւո­րիչ էր, կու­սակ­ցու­թեան պատ­գա­մը տրուե­ցաւ, շատ ար­ժա­նա­ւոր կեր­պով: Ու­րա­խա­լի ե­րե­ւոյ­թը այն էր, որ մեծ թի­ւով ե­րի­տա­սար­դու­թիւն ներ­կայ էր, մենք կրցանք մեր պատ­գա­մը հասց­նել: Թե­րեւս այդ հան­դի­սու­թեան պե­տա­կան այ­րե­րու բա­ցա­կա­յու­թիւ­նը կեր­պով մըն ալ, ինչ­պէս կ՚ը­սենք՝ blessing in disguise էր՝ «Չկայ չա­րիք ա­ռանց բա­րի­քի» ի­մաս­տով: Դուր­սը, դժբախ­տա­բար, այն­պի­սի հա­կա­ռա­կու­թիւն մը կայ իշ­խա­նու­թեանց նկատ­մամբ, ըլ­լայ աս­կէ մեկ­նած հա­յաս­տան­ցի­նե­րու, ըլ­լայ Ա­մե­րի­կա բնա­կող հա­յե­րու, ըլ­լայ ֆրան­սա­հա­յե­րու կող­մէ (որ քիչ մը չա­փա­զան­ցուած է, ես ա­տի­կա ըն­դու­նե­լի չեմ գտներ), եւ ո­րե­ւէ խմբա­ւո­րում, ոե­ւէ ան­հատ որ յա­րա­բե­րու­թեան մէջ է իշ­խա­նու­թեանց հետ, կը դիտուի իբ­րեւ «գրպա­նի կու­սակ­ցու­թիւ­ն»: Հա­կա­ռակ ա­նոր որ հրա­ւէր­ներ ա­ռա­քուե­ցան (ա­րա­րո­ղա­կար­գը պահ­պա­նե­լով), բայց իշ­խա­նու­թեան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րու բա­ցար­ձակ բա­ցա­կա­յու­թիւն ար­ձա­նագ­րուե­ցաւ, որ սպա­սե­լի էր եւ որ մե­զի հա­մար լաւ վկա­յու­թիւն կու տայ դուր­սը, որ մենք «գրպա­նի կու­սակ­ցու­թիւ­ն» չենք: Ի­րենք թե­րեւս մե­զի պատ­գամ մը տուին, որ մե­զ չեն ըն­դու­նիր, բայց ժո­ղո­վուր­դին հա­մար այդ պատ­գա­մը ա­ւե­լի դրա­կան հնչե­ղու­թիւն ու­նի, այն ի­մաս­տով, որ մենք ի­րենց գրպա­նը չենք:

-Պա­րո՛ն Ա­զա­տեան, լսե­ցինք, որ յա­ռա­ջի­կա­յին Թէ­քէեան միու­թիւ­նը ժո­ղով մը պի­տի գու­մա­րէ: Ի՞նչ նպա­տակ պի­տի ու­նե­նայ այդ հա­ւա­քը:

-Պոս­թո­նի մէջ Թէ­քէեան մշա­կու­թա­յին միու­թեան կեդ­րո­նա­կան վար­չու­թիւ­նը իր հա­ւա­քը պի­տի ու­նե­նայ՝ ուղ­ղա­կի Կեդ­րո­նա­կան վար­չու­թեան մա­կար­դա­կով: Տաս­նե­րեք հո­գի ենք, եր­կու նպա­տակ ու­նի մեր յա­ռա­ջի­կայ այդ հա­ւա­քը, որ կա­րե­ւոր կը նկա­տեմ: Ա­ռա­ջի­նը՝ մեր ու­նե­ցած հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը լա­ւա­գոյնս ար­ժե­ւո­րե­լու հա­մար ծրա­գիր­ներ մշա­կելն է, մին­չեւ հի­մա այդ հնա­րա­­ւո­րու­թիւն­նե­րը չու­նէինք, հե­տե­ւա­բար պա­տա­հա­կան ծրա­գիր­նե­րով՝ մշա­կու­թա­յին ծա­ռա­յու­թեամբ, մա­մու­լի, գիր­քե­րու հրա­տա­րա­կու­թիւն­նե­րու պա­տա­հա­կան ի­րա­գոր­ծում­նե­րով բա­ւա­րա­րուած էինք: Հի­մա, որ ա­ւե­լի լայն հնա­րա­ւո­րու­թիւն­ներ ու­նինք, պէտք է ա­մե­նա­յե­տին հնա­րա­ւո­րու­թիւ­նը կա­րե­նանք ա­ռա­ւե­լա­գոյնս ար­ժե­ւո­րել: Երկ­րորդ, նաեւ սերն­դա­փո­խու­թեան հարց մը կայ մեր առ­ջեւ: Ղե­կա­վա­րու­թիւ­նը շատ գի­տա­կից է, որ բնու­թիւ­նը իր դե­րը կը կա­տա­րէ, եւ սերն­դա­փո­խու­թիւ­նը ար­դէն մեր օ­րա­կար­գի հար­ցե­րէն մէկն է: Ե­թէ մենք կազ­մա­կեր­պու­թեան ա­պա­գան լուրջ կեր­պով նկա­տի կ՚առ­նենք՝ մեր ան­ձե­րէն վեր դա­սե­լով, պէտք է որ այս հանգ­րուա­նին այդ սերն­դա­փո­խու­թիւ­նը ծրագ­րենք, որ­պէս­զի ան ա­ռանց ցնցում­նե­րու տե­ղի ու­նե­նայ: Այդ եր­կու նպա­տակ­ներն են մեր առ­ջե­ւը, ինչ որ պի­տի քննար­կենք Թէ­քէեան միու­թեան յա­ռա­ջի­կայ ժո­ղո­վին ըն­թաց­քին:

-Կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րը քա­ղա­քա­կան գոր­ծու­նէու­թիւն կը ծա­ւա­լեն, մշա­կու­թա­յին միու­թիւն­նե­րը կը գոր­ծեն ի­րենց սո­վո­րա­կան հու­նով, բայց հա­յու­թեան խնդիր­նե­րը այ­սօր կար­ծես այլ են, ամ­բողջ հա­յու­թեան հա­յեաց­քը կար­ծես ուղ­ղուած է Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քի վրայ, ուր հա­յու­թեան կա­րե­ւո­րա­գոյն հա­մայնք­նե­րէն մէ­կը՝ սու­րիա­հայ գա­ղու­թը պա­տե­րազ­մա­կան կեանք կ­­՚ապ­րի: Հա­յու­թեան կե­նաց-մա­հու, տե­ղա­շար­ժի, ար­տա­գաղ­թի շատ կեն­սա­կան հար­ցեր կան նաեւ Հա­յաս­տա­նի մէջ: Օ­րա­կար­գի վրա՞յ են այդ հար­ցե­րը կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու՝ մեր մտա­ւո­րա­կա­նու­թեան հա­մար:

-Օ­րա­կար­գեր են, բայց մար­դիկ ի­րենց բա­րո­յա­կան օ­րա­պա­հի­կը կը շա­հին հե­ղի­նա­կու­թիւն­ներ վար­կա­բե­կե­լով, գան­գա­տե­լով, քննա­դա­տե­լով: Հի­մա ա­ւե­լի քննա­դա­տու­թիւն կայ, դժգո­հու­թիւն կայ, քան՝ ի­րա­գոր­ծում­նե­րու գո­հու­նա­կու­թիւն: Ա­մէն մարդ ան­կիւն մը գտած է, ուր­կէ հրա­ցա­նաձ­գու­թիւն­ներ կը կա­տա­րէ եւ կը կար­ծէ՝ իր ազ­գա­յին պար­տա­կա­նու­թիւ­նը կա­տա­րած է: Հա­ւա­քա­կա­նու­թեան ընդ­հա­նուր քայ­քա­յում, փլու­զում (disintegration) մը կայ: Հե­ղի­նա­կու­թիւն­նե­րու պա­կաս կայ: Այդ հե­ղի­նա­կու­թիւն­նե­րու պա­կա­սին պատ­ճա­ռով մար­դոց քով յար­գան­քի պա­կաս կայ: Ա­մե­նա­բարձր հե­ղի­նա­կու­թիւն­նե­րուն ա­մե­նաս­տո­րին վե­րա­բե­րու­մով կը մօ­տե­նան, նոյ­նիսկ ե­թէ այդ հե­ղի­նա­կու­թիւն­նե­րը դրա­կան գործ մը կա­տա­րեն, յա­ջո­ղու­թեան մը յան­գին, կը թե­րագ­նա­հատուին եւ կը վար­կա­բե­կուին: Ա­տի­կա կեր­պով մը բար­դոյ­թի վե­րա­ծուած է մեր մէջ, մենք մեզ տան­ջե­լու, մենք մեզ խա­րա­զա­նե­լու վի­ճա­կին մէջ ենք: Հար­ցե­րը չեն լու­ծուիր, հար­ցե­րը մէջ­տեղ կը դրուին, ա­մէն մարդ կը քննա­դա­տէ, որ հար­ցե­րը լու­ծող չկայ, բայց քննա­դա­տող­նե­րը ի­րենք ալ մաս­նակ­ցու­թիւն չեն բե­րեր եւ կը կար­ծեն, թէ ի­րենց քննա­դա­տու­թիւ­նը ար­դէն ա­մե­նէն մեծ գործն է:

Այս ի­րա­կա­նու­թիւն­նե­րը կը տես­նեմ, ո­րոնց հա­մար կը տա­ռա­պիմ, եւ կը մատ­նան­շեմ գրու­թիւն­նե­րով, խօս­քով…

Հի­մա ա­մէն տագ­նապ, որ կը ստեղ­ծուի՝ սու­րիա­հա­յու­թեան, Հա­յաս­տա­նի հա­յա­թափ­ման ա­ռու­մով, կը շեշ­տէ մեր ան­կազ­մա­կերպ ըլ­լա­լը: Մենք պատ­րաստ չենք ազ­գո­վին հար­ցեր լու­ծել: Անձ­նա­պէս շատ հա­րուստ ենք, հա­ւա­քա­կա­նօ­րէն՝ շատ աղ­քատ: Ի՞նչ կը նշա­նա­կէ՝ ամ­բողջ հա­յու­թիւ­նը դրա­մա­հա­ւա­քի մա­րա­թոն (teleton) ը­նէ եւ 11 մի­լիոն հա­ւա­քէ: Մէկ հո­գի միայն կրնայ այդ ար­ժո­ղու­թեամբ վճա­րա­գիր գրել եւ հար­ցը փա­կել: Մենք ու­րիշ ազ­գու­թիւն­ներ օ­րի­նակ կը բե­րենք, մինչ այդ, ու­րիշ ազ­գու­թիւն­ներ ե­թէ նման մա­րա­թոն ը­նեն՝ մի­լիառ­ներ կը հա­ւա­քեն ի­րենց հայ­րե­նի­քին հա­մար:

-Կ­­՚ե­րե­ւի մար­դիկ յոգ­նե­ցան նուի­րա­-տըւ­ու­թիւն­ներ կա­տա­րե­լէ:

-Չյո­գնե­­ցան, կա­մե­ցո­ղու­թիւն չու­նին, հա­ւատք չու­նին: Հա­ւատ­քը խախ­տե­ցաւ ա­նոնց: Ես մութ ու ցուրտ օ­րե­րուն այս­տեղ էի՝ Հա­յաս­տան, ոչ մէկ սնունդ կար, ջեր­մու­թիւն չկար, լոյս չկար, մար­դի­կը հա­ւատք ու­նէին: Ա­ռաս­պել մը կայ Մեծն Ա­ղեք­սանտ­րի մա­սին. երբ որ իշ­խա­նու­թեան ան­ցած է, իր ամ­բողջ ու­նե­ցած հարս­տու­թիւ­նը բաժ­նած է, բայց իր բա­րե­կամ­նե­րը ը­սած են՝ ինչ­պէ՞ս կ­­՚ըլ­լայ, որ դուն ամ­բողջ ու­նե­ցուածքդ կը բաժ­նես, ի՞նչ պի­տի մնայ քե­զի, կ՚ը­սէ՝ յոյ­սը: Եւ այդ յոյ­սով ամ­բողջ աշ­խար­հը գրա­ւեց: Մենք այ­սօր յոյս չու­նինք, այդ յոյ­սը մա­րած է, այդ յոյ­սը պղտո­րած է մեր մէջ, ո­րուն հե­տե­ւան­քով հայ­րե­նի­քը կը տու­ժէ, ժո­ղո­վուր­դը կը տու­ժէ: Այ­սօր Հա­յաս­տա­նը ա­ւե­լի բա­րօր է, կրնանք ընդգ­ծուած կեր­պով ը­սել, որ այ­սօ­րուան Հա­յաս­տա­նը ա­ւե­լի բա­րօր է, քան՝ այն օ­րուան, երբ ան­կա­խու­թիւն հռչա­կե­ցինք: Բայց ին­չո՞ւ ժո­ղո­վուր­դը չի մնար՝ ո­րով­հե­տեւ հա­ւատք չկայ:

-Ո՞վ պի­տի ներշն­չէ հա­ւատ­քը: Մտա­ւո­րա­կա­նու­թեան ը­նե­լի­քը չէ՞ ար­դեօք: Նոյն այդ ան­կա­խու­թեան տա­րի­նե­րուն ժո­ղո­վուր­դը կը հա­ւա­տար մտա­ւո­րա­կա­նու­թեան եւ կ­­՚եր­թար ա­նոր ե­տե­ւէն:

-Մտա­ւո­րա­կա­նու­թիւ­նը այ­սօր լու­սանց­քի վրայ է: Հոս մէ­կը մտիկ չ­­՚ը­ներ մտա­ւո­րա­կա­նու­թեան. դժբախ­տա­բար մտա­ւո­րա­կա­նու­թիւ­նը կշիռ չու­նի. ան դար­ձած է իշ­խա­նու­թեան կամ ընդ­դի­մու­թեան յա­րա­կից տարր (accessoire), ի­րենք զի­րենք չէ, որ կը ղե­կա­վա­րեն, այլ կը ղե­կա­-վարուին մեկ­նած ի­րենց շա­հե­րէն, ի­րենց հա­ցէն:

-Լա­ւա­տե՞ս էք հա­յու­թեան խնդիր­նե­րուն նկատ­մամբ:

-Ես բնոյ­թով շատ լա­ւա­տես եմ, բայց ինչ­պէս Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խու­թեան 25-ա­մեա­կի ա­ռի­թով յօ­դուա­ծիս մէջ գրած եմ՝ մռայլ կան­խա­տե­սում­նե­րով, փո­խա­նակ ա­ռաջ եր­թա­լու, ան­կա­խու­թե­նէն ի վեր դէ­պի ե­տեւ գա­ցինք: Ան­շուշտ, ըն­դու­նե­լի է, պայ­ման­ներ կան, մենք աշ­խար­հի ա­մե­նէն լա­րուած, ջղա­յին կեդ­րո­նին վրայ կը գտնուինք (քա­ղա­քա­կա­նօ­րէն) եւ ա­տի­կա իր ներ­գոր­ծու­թիւնն ու ազ­դե­ցու­թիւ­նը ու­նի մեր նպա­տակ­նե­րուն, մեր հար­ցե­րուն վրայ, բայց ա­մէն ինչ ա­նոր վե­րագ­րե­լը ար­դա­րա­ցում մը չէ: Մենք մեր հա­ւա­քա­կան հա­ւատ­քը կորսըն-ցու­ցած ենք դուր­սը եւ ներ­սը: Իշ­խա­նու­թիւն­նե­րու հան­դէպ հա­ւատք չկայ, եւ երբ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րու հան­դէպ հա­ւատք չըլ­լայ, մար­դի­կը ի­րենք ի­րենց պար­տա­կա­նու­թիւ­նը չեն կա­տա­րեր: Ե­թէ ան­հա­տը իր քա­ղա­քա­ցիա­կան պար­տա­կա­նու­թիւ­նը չկա­տա­րէ, ու­րեմն բուրգն ի վեր բարձ­րա­նա­լով, վե­րէն ալ նոյն ան­պա­տաս­խա­նա­տուու­թեամբ կը վե­րա­բե­րին հայ­րե­նի­քին հան­դէպ, ժո­ղո­վուր­դին հան­դէպ, երկ­րին ա­պա­գա­յին նկատ­մամբ:

-Ան­ցեալ մեր զրոյ­ցին ըն­թաց­քին խօ­սե­ցանք հայ ի­րա­կա­նու­թեան մէջ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի նա­հան­ջին մա­սին, բայց այս մէկ տա­րուան ըն­թաց­քին բա­ւա­կան ձեռ­նարկ­ներ տե­ղի ու­նե­ցան գրա­կան հա­յե­րէ­նի այդ ճիւ­ղը պահ­պա­նե­լու, յա­ռա­ջաց­նե­լու ուղ­ղու­թեամբ: Ինչ­պէ՞ս կը գնա­հա­տէք այդ ջան­քե­րը:

-Իս­կա­պէս ող­ջու­նե­լի է այդ քայ­լը, ո­րով­հե­տեւ ոչ մէկ նա­խա­ձեռ­նու­թիւն ե­ղած էր այդ ան­կու­մին ըն­թաց­քը կեց­նե­լու: Եւ շատ ուշ անդ­րա­դար­ձանք, բայց լաւ է, որ անդ­րա­դար­ձանք: Այդ ա­ռու­մով գնա­հա­տե­լի են «Կիւլ­պէն­կեա­ն» հիմ­նար­կի ջան­քե­րը: Մար­դիկ անդ­րա­դար­ձած են, որ շատ թան­կա­գին գանձ մը կորսնց­նե­լու վրայ ենք:

Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նը սքան­չե­լի կազ­մուած, կա­ռոյ­ցով, հա­րուստ բա­ռամ­թեր­քով լե­զու մըն է, բայց գոր­ծա­ծող չկայ, ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նը տի­րա­պե­տող­նե­րուն թի­ւը նուա­զած է: Այ­սօր նոյ­նիսկ խմբա­գիր­ներ ան­թե­րի ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէն չու­նին, քե­րա­կա­նա­կան եւ այլ սխալ­ներ կ՚ը­նեն, մի­ջա­կու­թիւ­նը ըն­դու­նե­լի չա­փա­նիշ մը դար­ձած է, մաս­նա­ւո­րա­բար մա­մու­լի մէջ, եր­բեմն նաեւ՝ գրա­կա­նու­թեան մէջ:

Ինչ որ կար Հա­յաս­տա­նի մէջ, խորհր­դա­յին շրջա­նի լե­զուա­բա­նու­թեան մէջ, ա­րեւ­մուտ­քի մէջ ա­նոր հա­մա­պա­տաս­խան կա­ռոյց­նե­րը չեն ե­ղած եւ մար­դիկ, ան­հատ­ներ, ո­րոնք ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նին կը տի­րա­պե­տէին, դա­սա­գիր­քեր եւ այլ ծրա­գիր­ներ կը պատ­րաս­տէին, չկան այ­սօր:

Ա­րե­ւե­լա­հա­յե­րէնն ու ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նը մէ­կը միւ­սով պի­տի հարս­տա­նան: Ին­ծի հա­մար զար­մա­նա­լի եւ ան­լու­ծե­լի հարց մըն է, թէ ին­չո՞ւ մեր մա­մու­լը, մեր գրող­նե­րը այդ­քան դիւ­րու­թեամբ կ­­՚որ­դեգ­րեն օ­տար բա­ռե­րը եւ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէն բա­ռե­րը չեն որ­դեգ­րեր: Ի՞նչ է այս բար­դոյ­թը: Օ­տար բա­ռեր որ­դեգ­րե­լը զար­գա­ցու­մի նշա՞ն կը նկա­տեն, բայց իմ կար­ծի­քով, այդ մէ­կը տգի­տու­թեան նշան է: Ե­թէ հա­յե­րէն չէք գի­տեր, ստեղ­ծե­ցէ՛ք, բայց կան, գո­յու­թիւն ու­նին այդ բա­ռե­րը:

Մեր ու­ժե­րը բա­ւա­րար չեն՝ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նը փրկե­լու: Հա­յաս­տա­նը պէտք է մե­զի նե­ցուկ կանգ­նի: Եւ այդ ի­մաս­տով շատ ցա­ւա­լի է, որ խուլ են այս­տեղ լե­զուի զգա­ցո­ղու­թեան նկատ­մամբ: Մա­նա­ւանդ՝ մա­մու­լը: Խորհր­դա­րա­նին մէջ լե­զուին հան­դէպ ա­նար­գանք մը կայ, որ շատ վի­րա­ւո­րա­կան է:

Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նը փրկե­լու ջան­քե­րը ող­ջու­նե­լի են, բայց չեմ գի­տեր որ­քա­նո՞վ կրնանք ա­ռաջ­քը առ­նել անոր առկայ ան­կու­մին եւ ո՞վ է, որ կրնայ, ի՞նչ գի­տու­թեամբ…

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ