ԱՇԽԱՐՀԱՀՌՉԱԿ ԴԱՇՆԱԿԱՀԱՐ ՇԱՀԱՆ ԱՐԾՐՈՒՆԻ. «ԱՆԳԱՄ ՄԸ ԽՕՍԱԿՑԻՆՔ ԵՒ ՍԱՀՄԱՆԸ ԲԱՆԱՆՔ…»

Երեք տարուան բացակայութենէն ետք, այս հոկտեմբեր ամսուն, երկշաբաթեայ ծրագիրով մը Հայաստան կը գտնուէր պոլսահայ եւ ամերիկաբնակ աշխարհահռչակ դաշնակահար Շահան Արծրունի: Ան Հայաստանի հինգ քաղաքներու մէջ աշխատանոցներ վարեց պատանի երաժիշտներուն համար, նոյն քաղաքներուն մէջ համերգներ ունեցաւ: Վանաձորի մէջ մասնակցեցաւ Վանաձորի Տարեցներու տան բարերարներ Գէորգ եւ Սիրվարդ Գարամանուկներուն նուիրուած յուշաքարի բացման արարողութեան, ապա հոկտեմբերի 14-ն «Մտորումներ ստեղնաշարին առջեւ» խորագրով համերգ մը ունեցաւ Արամ Խաչատուրեանի տուն-թանգարանի համերգասրահին մէջ:

Համերգին ընթացքին Շահան Արծրունի կատարեց հայ կին երգահաններու՝ Գեղունի Չթչեանի, Գայիանէ Չեպոտարեանի, Ալիսիա Թերզեանի, Սիրվարդ Գարամանուկի, Գոհարիկ Ղազարոսեանի, Լիւսի Հազարապետեանի եւ Մերի Կիւյումճեանի ստեղծագործութիւններէն՝ կատարումէն առաջ իւրաքանչիւր հեղինակի մասին իր մտորումները ներկայացնելով:

Նախատեսուած էր, որ Շահան Արծրունի ստեղծագործական այցեր պիտի ունենար Հայաստանի եօթը քաղաքներ, բայց սահմանային վերջին լարումները պատճառ դարձան, որ քաղաքները դառնային հինգը՝ Կիւմրի, Դիլիջան, Վանաձոր, Աշտարակ, Արարատ: Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ մեկնելէն առաջ աշխարհահռչակ արուեստագէտին հետ ունեցանք հարցազրոյց մը։ Ստորեւ կը ներկայացնենք սոյն հարցազրոցյին սղագրութիւնը:

*

-Երկար ընդմիջումէ ետք կրկին Հայաստան էք: Ինչպէ՞ս տեսաք երկրին մթնոլորտը, երեւելի՞ էր պատերազմին ձգած ազդեցութիւնը մարդոց տրամադրութիւններուն վրայ:

-Այդ ձեւով մօտենալը սխալ կը նկատեմ: Այո՛, թերեւս աւելի ընկճուած է ժողովուրդը, այսինքն առկայ պայմանները բոլորին վրայ ազդեցութիւն գործած են. հազարաւոր զինուորներ կորսնցնելը ի վերջոյ, այսքան փոքր երկրի մը համար, շատ մեծ հարուած է: Սակայն այդ գործին վրայ ծանրանալը օգուտ մը չունի, ապագայի մասին խորհիլը եւ այդ ձեւով յառաջանալը աւելի կարեւոր է, քան այն, թէ անցեալին ի՛նչ եղաւ: Կասկած չկայ, որ եղածը հայ ժողովուրդին համար շատ մեծ, ծայր աստիճան մեծ հարուած մըն էր: Ես քաղաքագէտ չեմ, բայց որպէս մտածող այն համոզումը ունիմ, որ շատ սխալներ եղան, մենք այս հարցը պէտք է շատոնց լուծած ըլլայինք, երբ 1994-ին մեր ձեռքը շատ զօրաւոր էր: Այդպէս չեղաւ դժբախտաբար, սակայն կարելի չէ պատմութիւնը փոխել: Ինչ որ եղաւ շատ ցաւալի է, սակայն ատոր վրայ ծանրանալով կարելի չէ ապագայ կազմել: Այնպէս որ աւելի պէտք է գործնական ըլլանք, ոչ այդքան գաղափարապաշտ, տեսնենք, թէ ի՛նչ ձեւով կրնանք լուծել այս հարցը: Միշտ կան լուծումի ձեւեր: Աւելի բաց միտք պէտք է ունենալ, աւելի ճկուն պէտք է ըլլալ: Մենք, դժբախտաբար, ճկուն չենք, դիւանագէտ չենք՝ ես բացէ ի բաց կ՚ըսեմ: Եթէ աւելի դրական մօտեցումով կարենանք որոշ ձեռնարկներ ընդառաջ բերել, կը խորհիմ, թէ Հայաստանը շատ աւելի լաւ վիճակի մէջ կ՚ըլլայ, քան թէ անվերջ անցեալին վրայ խորհիլը:

-Հայ-թրքական յարաբերութիւններու բնականոնացման գործընթաց մը սկսած է: Յոյսեր ունի՞ք, որ դրական արդիւնքներ կ՚ըլլան:

-Ես անձնապէս կը խորհիմ, որ միշտ դուռը քիչ մը բաց պէտք է ըլլայ: Բոլորովին գոցենք դուռը եւ յարաբերութիւն չունենանք թուրքերուն հետ կամ որեւէ ազգի հետ, սակայն այս պարագային մասնաւորապէս թուրքերուն հետ, սխալ է: Ես անձնապէս լաւ յարաբերութիւններ ունիմ մշակութային, դիւանագիտական եւ այլ շրջանակներու հետ: Երկու-երեք ամիս առաջ Միացեալ Նահանգներու մէջ թուրք դեսպանը զիս հրաւիրեց Ուաշինկթըն եւ խնդրեց, որ ես համերգ մը սարքեմ ամերիկացի ծերակուտականներու, երեսփոխաններու, օտար դեսպաններու առջեւ եւ զիս ներկայացուց որպէս հայ, որ ծնած է Պոլիս: 2019-ին, երբ Թուրքիան Ախթամարին նուիրուած բացառիկ ցուցահանդէս մը կազմակերպեց Նիւ Եորքի մէջ, Անգարայէն ինձմէ խնդրեցին, որ բացումին նուագահանդէս մը ընեմ եւ ես նուագեցի. աւելին, Թուրքիոյ պետութեան կողմէ տասը հայ ղրկուեցաւ Նիւ Եորք, որպէսզի բացման արարողութեան ներկայ ըլլան: Անոնց այս ըրածը բարձր մակարդակի դիւանագիտութիւն է, եւ ես ալ եթէ կարենամ որեւէ ձեւով օգտակար ըլլալ՝ մշակութային գետնի վրայ մերձեցնելու Հայաստանը եւ Թուրքիան, ուրեմն պատրաստ եմ: Ես յոյս ունիմ, որ բանակցութիւնները դրական արդիւնք կու տան, անգամ մը խօսակցինք եւ սահմանը բանանք, տեսնենք թէ ինչ կ՚ըլլայ: Լրջօրէն մտածենք, թէ ի՛նչ կ՚ընենք, մեր շահը ի՛նչ կը պահանջէ եւ յուսանք որ ճկուն դիւանագիտութիւն ըլլայ նաեւ մեր կողմէն:

-Հայաստանի մարզերուն մէջ ունեցած ձեր աշխատանոցներուն մասնակցող պատանիները խանդավա՞ռ էին:

-Այո, շատ խանդավառ էին: Կային շատ տաղանդաւոր աշակերտներ, երեխաներ, որոնք հնարաւորութիւն չեն ունեցած նման առիթներու մասնակցելու, Երեւան չեն ապրիր եւ իրենց յաճախած տեղերն ալ ի վերջոյ, երաժշտական դպրոցներ են: Ես միշտ կ՚ուզեմ որպէս սփիւռքահայ արուեստագէտ երթալ անոնց քով, որպէսզի ես մեծ բաւարարութիւն ստանամ եւ իրենք կամ իրենց ուսուցիչներն ալ չզգան, որ անտեսուած են: Ես իմ ոճիս մէջ իրենց հետ աշխատեցայ եւ անոնցմէ որոնք որ ամենայաջողակներն էին, իրենց քաղաքներուն մէջ իմ համերգիս ալ մասնակցեցան:

-Նախորդ աշխատանոցներուն մասնակցած պատանիները շարունակա՞ծ են իրենց երաժշտական ուղին, ի՞նչ տեղեր հասած են երաժշտութեան մէջ, տեղեա՞կ էք:

-Գիտեմ, որ կը շարունակեն եւ անցեալ աշխատանոցիս մասնակցող երկու հոգին երաժշտանոց կ՚ուսանին: Շատ հաւանաբար այս տարուան աշակերտներէն ալ կրնան ըլլալ քանի մը հոգի, որոնք կարենան երաժշտանոց մտնել: Շատ տաղանդաւոր կրնան ըլլալ, սակայն արուեստը, դժբախտաբար, այսօրուան պայմաններուն տակ, ոչ միայն Հայաստանի մէջ, այլեւ որեւէ տեղ գործնական աշխատանք մը չէ: Այս պայմաններուն տակ ես պիտի չթելադրէի, որ մէկը յուսայ թէ կրնայ իր ապրուստը ապահովել երաժշտութեամբ: Այսօր քիչ է թիւը այն երաժիշտներուն, արուեստագէտներուն, որոնք մի միայն արուեստով կրնան իրենց կեանքը ապահովել: Կամ համալասարանին հետ աշխատանք պիտի ունենաս (որ նորէն այդքան ալ դիւրին բան չէ), որ ամսականաւոր ըլլաս եւ համալսարանի հովանաւորութեան տակ նուագես, առանց ատոր դժուար է: Թերեւս ես յոռետես եմ, բայց կը հաւատամ իմ ըսածիս:

-Բայց արուեստի հանդէպ սէր ունենալը միշտ կարեւոր է, անկախ այդ ճանապարհով մարդ կ՚երթա՞յ, թէ՞ ոչ:

-Այդ ուրիշ բան: Հիանալի կարգապահութիւն մըն է արուեստը: Ամէն երեխայ պէտք է այդ փուլէն անցնի, գիտնայ, սորվի, թէ արուեստը ի՛նչ է, որովհետեւ մտքին համար բացառիկ միջոց մըն է՝ ամէն բան կարգ ու կանոնի դնելու համար: Արուեստը կեանքը կարգ ու կանոնի կը դնէ: Արուեստի որեւէ ճիւղ այդպէս է՝ ըլլայ քանդակագործութիւն, գրականութիւն, նկարչութիւն կամ երաժշտութիւն: Որեւէ արուեստ, որուն մէջ կայ ստեղծագործողի մը աշխատանքը, ուղեղը, մտածելակերպը, մտածելու ձեւը շատ աւելի կը յառաջացնէ եւ մարդը կեանքի համար աւելի պատրաստ կ՚ըլլայ:

-Երբ կ՚ըսեն, թէ հայերը արուեստի առանձնայատուկ ջիղ մը ունին, ատիկա իրականութի՞ւն է, թէ՞ պատրանք:

-Դիւրին է խօսիլը, արդի՛ւնքը, գո՛րծը կարեւոր է: Աշխարհի վրայ մենք մօտ վեց միլիոն ենք, համեմատաբար, շատ մեծ թիւով ստեղծագործ միտքեր ունինք, տաղանդաւոր ժողովուրդ ենք, ատոր կասկած չկայ, սակայն միաժամանակ պէտք է գործնական ըլլալ ամէն բանի մէջ: Այսօր համակարգիչը, փաստաբանութիւնը, բժշկութիւնը կամ ճարտարապետութիւնը, բայց մանաւանդ, համակարգչագիտութիւնը շատ աւելի ապագայ կը խոստանան, քան՝ դաշնամուր նուագելը:

-Երեւանի մէջ ունեցած Ձեր համերգին հայ կին ստեղծագործողներու գործերը ի մի բերած էիք: Ինչո՞ւ ուզեցիք կին ստեղծագործողներու յօրինումները նուագել:

-Որովհետեւ տեսայ, որ աշխարհի մէջ ատիկա շարժում մըն է: Ոչ միայն կիներու, այլ նաեւ՝ սեւամորթ ստեղծագործողներու գործերուն կարեւորութիւն տրուիլ սկսաւ: Անոնք անտեսուած էին, շարժում մը սկսաւ եւ այդ շարժումին մասնակցեցան կին երաժիշտներ: Իմ երիտասարդութեան մօրաքոյրս՝ Սիրվարդ Գարամանուկը գիտէի իբրեւ կին ստեղծագործող, Գոհարիկ Ղազարոսեանը կար, գիտէի, որ կին երաժիշտներ գոյութիւն ունեցած են եւ պատմութեան մէջ ալ կար: Օրինակ, Մենտըլսընի քոյրը երաժիշտ եղած է՝ Ֆանի Մենտըլսըն, որպէս աղջիկ գնահատուած չէ եղած եւ եղբայրը՝ Ֆելիքս Մենտըլսըն, իր անունը դրած է անոր գործերը ծանօթացնելու համար, եւ քանի որ տղամարդու անուն դրուած է, արժէք գտած է: Այսպիսի օրինակներ շատ կան:

«Ճուլիըրտ» վարժարանը եղած շրջաններուս ալ կեդրոնացած էի ամերիկացի կին յօրինողներու գործերուն վրայ, իրենց հետ բարեկամութիւն ալ հաստատած էի եւ իրենց գործերը ձայնագրած եւ տարածած էի համերգներուն ժամանակ ալ:

Այս ընթացքին ես ունիմ ութ ձայնասկաւառակի ծրագիր, որոնցմէ երեքը ամբողջացած են: Այդ սկաւառակներուն շարքը թուրքի մը («Քալան» ընկերութեան) կողմէ թողարկուեցան եւ երբ ղեկավարը անցեալ տարի մահացաւ, Հայկական բարեգործական ընդհանուր միութիւնը (ՀԲԸՄ) մեկենասեց չորրորդը, որ կիներու յատկացուած պիտի ըլլայ: Մէկ մասը ձայնագրած եմ եւ մնացեալն ալ յուսամ այս տարուան վերջաւորութեան ձայնագրեմ: Միայն պիտի գտնեմ ընկերութիւն մը, որ հետաքրքրուի այս հարցով: Հիմա այլեւս շատ խտասալիկ չի ծախուիր, ամէն ինչ թուայինի կը վերածուի եւ համացանցի միջոցով կը տարածուի: Մասնագէտ պիտի գտնենք, որպէսզի տարածէ, առանց տարածելու իմաստ չունին այս ձայնագրութիւնները:

Կիները արդիական նիւթ են՝ անոնց իրաւունքներուն պաշտպանութիւնը, իրաւունքներուն հաւասարութիւնը, նման նիւթերը այսօր օրակարգի վրայ են եւ ատկէ օգուտ քաղելով այդ գործը ըրինք: Վստահ եմ, որ բաւական լայն հետաքրքրութիւն կը յառաջացնէ: Մնացեալ ձայնասկաւառակներուն հարցը ի՞նչ պիտի ըլլայ, չեմ գիտեր՝ ՀԲՀՄ-ն կ՚ուզէ՞ շարունակել…

Ես կուզէի մնացեալ չորսն ալ ընել եւ հայ երաժշտութեան պատմութիւնը ձեւով մը ամբողջացնել ու ներկայացնել:

-Վանաձորի Տարեցներու տուն Ձեր այցելութիւնը նոյնպէս երկար ընդմիջումէ ետք էր: Ինչպէ՞ս տեսաք այդ կեդրոնը, որ արդէն քսանամեայ պատմութիւն ունի:

-Այո՛, քսան տարի եղաւ, որ Գէորգ եւ Սիրվարդ Գարամանուկները հիմնարկ մը հիմնեցին Վանաձորի մէջ, 2002-ին: Ես, որպէս այդ հաստատութեան խորհրդատուն, կ՚ուզեմ, որ իրենց ներդրումը միշտ արդիւնք ունենայ եւ բարեբախտաբար Հայ օգնութեան ֆոնտն (ՀՕՖ) ալ, որուն միջոցով կ՚իրականացնենք այդ ծրագիրը, բացառիկ կազմակերպութիւն մըն է: Թէ՛ Հայաստանի կառոյցը, թէ՛ Միացեալ Նահանգներու ընդհանուր տնօրէնը բացառիկ աշխատանք կը տանին ոչ միայն Վանաձորի ծերանոցին մէջ, այլ ընդհանրապէս Հայաստանի մէջ այնքան անյարմար գործեր կ՚ընեն, որ զարմանալի է, թէ ինչպէ՛ս կրնան հասնիլ այդ բոլորին՝ լուռ կատարելով իրենց գործը, առանց աշխարհին յայտարարելու: ՀՕՖ-ի փափաքով, Տարեցներու տան 20-ամեակին առթիւ, բարերարներու անունով յուշաքար մը դրուեցաւ եւ մեծ ձեռնարկ մը տեղի ունեցաւ: Շատ լաւ վիճակի մէջ տեսայ տարեցներու տունը: Ես միշտ կ՚ուզեմ գալ, աչքովս տեսնել, թէ ի՛նչ կ՚անցնի, կը դառնայ եւ գոհ կը մնամ:

-Ամէն անգամ Հայաստանէն վերադառնալով, երկա՞ր կը մնաք տպաւորութիւններու տակ:

-Ես այդքան զգայական մէկը չեմ, աւելի գործնական եմ, Հայաստանը միշտ սիրելի է բնականաբար, բայց ես միշտ կը մտածեմ, թէ ի՛նչ ձեւով կրնանք աւելի յառաջ տանիլ գործը: Շատ աւելի կը խորհիմ Հայաստանի մասին, քան թէ կը սիրեմ:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ

Երեւան