ԵՐ­ԳԻՆ ԱԶԴՈՒ ՈՒ­ԺԸ

Հա­յաս­տա­նի վաս­տա­կա­ւոր արուեստա­գիտուհի, երգ­չու­հի, «Շո­ղակն» խում­բի հիմ­նա­դիր, մեր մա­քուր հայ­կա­կան եր­գե­րու, խա­ղիկ­նե­րու, օ­րօ­րո­ցա­յին­նե­րու լա­ւա­գոյն կա­տա­րող­նե­րէն՝ Յաս­միկ Յա­րու­թիւ­նեան այն հա­զուա­գիւտ ա­րուես­տա­գէտ­նե­րէն է, ո­րոնք եր­բեք ա­ժան ու շու­կա­յա­կան ճա­շակ ա­պա­հո­վե­լու ճամ­բան չեն բռներ: Քսան տա­րիէն ա­ւե­լի ան նոյն ժան­րի, նոյն ո­ճի մէջ հայ ազ­գա­յին, ժո­ղովր­դա­կան եր­գը ան­խառն կը մա­տու­ցէ մե­զի ու աշ­խար­հին:

Իր հիմ­նած «Շո­ղակն» ֆոլք-խում­բը բազ­մա­թիւ ե­լոյթ­նե­րով հան­դէս ե­կած է՝ Ֆրան­սա­յի, Գեր­մա­նիոյ, Էս­թո­նիոյ, Ռու­սաս­տա­նի, Ա­րա­բա­կան Միա­ցեալ Է­մի­րու­թիւն­նե­րու, Գա­նա­տա­յի, Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու, Թու­ր­քիոյ մէջ եւ այ­լուր: Ցա­ւով ան կը նկա­տէ, որ խում­բին հա­մերգ­նե­րուն այդ եր­կիր­նե­րուն մէջ ա­ւե­լի շատ օ­տար­ներ ունկնդ­րե­լու ե­կած են, քան՝ հա­յեր, քա­նի որ նաեւ, սո­վո­րա­բար օ­տար­նե­րու հրա­ւէ­րով խում­բի հայ ե­րա­ժիշտ­նե­րը մեկ­նած են ար­տա­սահ­ման:

Հա­ճե­լի է միշտ հան­դի­պիլ Յաս­միկ Յա­րու­թիւ­նեա­նին, լսել ա­նոր եր­գը, իսկ հան­դիպ­ման ըն­թաց­քին Յաս­միկ միշտ կը հնչեց­նէ իր մտա­հո­գու­թիւն­նե­րը՝ հայ եր­գի, հայ ի­րա­կա­նու­թեան, Սփիւռ­քի եւ այլ հար­ցե­րուն շուրջ:

Երգ­չու­հիին հետ հան­դի­պե­ցանք «Տէ­րեան մշա­կու­թա­յին կեդ­րոն»ին մէջ, ուր ան յա­ճախ կ՚այ­ցե­լէ, մա­նա­ւանդ ձմրան պաղ օ­րե­րուն ջերմ ան­կիւն մը ո­րո­նե­լու հա­մար ա­նոր քայ­լե­րը զինք կ՚ա­ռաջ­նոր­դեն դէ­պի Տէ­րեան փո­ղո­ցի վրայ գտնուող մշա­կու­թա­յին կեդ­րո­նը, ուր ժո­ղովր­դա­կան ա­րուես­տի հայ վար­պետ­ներ, բա­ռին բուն ի­մաս­տով, կը ստեղ­ծեն գլուխ­գոր­ծոց­ներ:

Յաս­միկ կ՚ը­սէ, որ ին­ք կր­նայ ժա­մե­րով նա­յիլ հայ կա­նանց ձեռ­քի աշ­խա­տանք­նե­րուն, հիա­նալ եւ ո­գե­ւո­րուե­լով եր­գել ու ստեղ­ծա­գոր­ծել ի՛ր բնա­գա­ւա­ռին մէջ: «Մենք ի­րա­րու ուժ կու տանք: Իմ եր­գերս ալ այս թե­լե­րուն պէս են, գոյ­ներ ու­նին, ե­րանգ­ներ…», ա­սեղ­նա­գործ աշ­խա­տող կի­նե­րու աշ­խա­տանք­նե­րուն նա­յե­լով կ՚ը­սէ Յաս­միկ, որ տա­սը ձայ­նա­ս­­կա­ւառկ­նե­րու հե­ղի­նակ է եւ բազ­մա­թիւ եր­գեր տա­կա­ւին կը սպա­սեն ձայ­նագ­րու­թեան:

Այ­նու­հե­տեւ, ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ-ի հետ Յաս­միկ Յա­րու­թիւ­նեան ան­կեղ­ծօ­րէն կը բաժ­նէ իր մտա­հո­գու­թիւն­նե­րը զա­նա­զան հար­ցե­րու շուրջ:

Յաս­միկ Յա­րու­թիւ­նեա­նի կող­քին է նաեւ իր ա­մու­սի­նը՝ սփիւռ­քա­հայ Անդ­րա­նիկ Մի­քա­յէ­լեան, որ լսած է Յաս­մի­կի եր­գե­րը եւ Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րէն ճամ­բայ ին­կած է ո­րո­նե­լու եւ գտնե­լու հա­մար զին­քը: Տասնեօթ տա­րի­նե­րէ ի վեր ա­նոնք միա­սին են: Անդ­րա­նիկ Մի­քա­յէ­լեան Ո­ւի­լիըմ Սա­րո­յեա­նի զար­միկն է՝ սա­րո­յեա­նա­կան պե­խե­րով, զուսպ եւ հա­մեստ հա­յոր­դի մը: Մեր զրոյ­ցէն ալ ան­մասն չի մնար սա­րո­յեա­նա­կան նիւ­թը, երգ­չու­հիին հար­ցու­ցինք Ֆրեզ­նո­յի մէջ Սա­րո­յեա­նի տու­նը հիմ­նադ­րա­մի մը կող­մէ գնե­լուն եւ զայն թան­գա­րա­նի վե­րա­ծե­լուն մա­սին:

Մտա­հո­գու­թիւն

Ան­կեղծ ը­սեմ, որ ես այդ թան­գա­րա­նի հար­ցին մէջ քիչ մը թե­րա­հա­ւատ եմ: Այդ տու­նը, որ գնուե­ցաւ եւ մա­մու­լին մի­ջո­ցաւ ալ այդ­քան խօ­սուե­ցաւ, սուղ բան մը չէ, քան՝ Սա­րո­յեա­նի ար­խի­ւը, որ բա­րե­կամ­նե­րէն մին գնած է մի­լիո­նա­ւոր տո­լար­նե­րով:

Մենք ան­ցեալ ա­մառ հոն էինք, այդ տու­նին տե­ղը վատ թա­ղի մը մէջ է, չեմ գի­տեր ան ինչ­պէ՞ս թան­գա­րան պի­տի դառ­նայ: Շու­նե­րը մէ­ջը կը պտը­տէին, ամ­բող­ջու­թեամբ՝ ա­ւե­րակ, այդ տան վրայ դրամ պի­տի դրուի, նո­րո­գուի, բայց վատ բնա­կա­տե­ղիի մը մէջ է, ինք­նա­շարժդ ա­ռանց վնա­սուե­լու հինգ վայր­կեան չես կրնար հոն կա­յա­նել, ինչ­պէ՞ս ան թան­գա­րան պի­տի դառ­նայ, ինչ­պէ՞ս պի­տի ըլ­լայ, չեմ գի­տեր: Մեզ­մէ, օ­րի­նակ, լու­սան­կար­ներ կ՚ու­զեն այդ ծրա­գի­րին հա­մար, բայց ես չեմ կրնար ը­սել, թէ այդ թան­գա­րա­նը տա­րի­ներ յե­տոյ ի՞նչ պի­տի ըլ­լայ: Ես չեմ կրնար ե­րաշ­խա­ւո­րել: Թե­րեւս ես վստա­հու­թիւն չու­նիմ, ո­րով­հե­տեւ այն­քան բա­ներ տե­սած եմ իմ կեան­քիս ըն­թաց­քին… Առ­հա­սա­րակ, կը սկսին լաւ բան մը հիմք վերց­նե­լով, ե­տե­ւէն կ՚եր­թաս մա­քուր ա­ռա­ջարկ­նե­րով, կը տես­նես, որ ի­րենց նպա­տա­կը բո­լո­րո­վին քու նպա­տա­կիդ հետ չի հա­մընկ­նիր:

Հայ ի­րա­կա­նու­թիւն

Զիս վեր­ջին շրջա­նին միտք մը կը տան­ջէ՝ հայ ի­րա­կա­նու­թեան մէջ ո՞ւր դնել այն սեր­մը, որ մար­դը քիչ մը կա­րե­նայ գայ­թակ­ղու­թիւն­նե­րէն պաշտ­պա­նել, որ ին­քը մին­չեւ իր վեր­ջին բջի­ջը չաղ­տո­տի այս ի­րա­կա­նու­թեան մէջ: Ո­րով­հե­տեւ, ան­կախ մեզ­մէ, ու­զենք կամ՝ ոչ, մեր քո­վէն բա­ներ կ՚անց­նին եւ բան մըն ալ վրադ կը նե­տուի եւ չես կրնար ը­սել, թէ դուն մա­քուր մնա­ցած ես ա­մէն ին­չի մէջ: Բայց դուն ո՛չ մէկ գոր­ծար­քա­յին յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու գա­ցած ես, ո՛չ մէ­կուն կեղծ ժպիտ մը տա­ծած ես կամ ոչ մէ­կուն կեղծ բա­րե­ւած ես, գի­տես որն է լա­ւը, բայց այդ ա­մէ­նը պա­հած ես քու մէջդ, ո­րով­հե­տեւ չհասկ­ցուե­լու վա­խը կայ: Հի­մա ա­մէն ինչ այն­պէս խառ­նուած է ի­րա­րու՝ եր­գը, մարդ­կա­յին յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը, հա­յա­պահ­պա­նու­թեան հար­ցե­րը: Քու գիտ­ցած հա­յա­պահ­պա­նու­թիւնդ ե­ղա­նակ թե­լադ­րող­նե­րու հա­յա­պահ­պա­նու­թեան պէս չէ, կը տար­բե­րի…

Ես այս մէ­կը ոչ միայն կ՚ը­սեմ Հա­յաս­տա­նի ա­ռու­մով, այլ՝ ամ­բողջ հայ ի­րա­կա­նու­թեան: Բո­լոր իմ կարծ­րա­տի­պե­րը փոր­ձած եմ կոտ­րել եւ ա­ռա­ջար­կու­թիւն­նե­րով դի­մել նա­խա­րա­րու­թիւն­նե­րուն, հիմ­նադ­րամ­նե­րուն, ո­րոնց նպա­տա­կը հայ մշա­կոյ­թը աշ­խար­հին եւ մա­նա­ւանդ օ­տա­նե­րուն ներ­կա­յաց­նելն է, բայց վեր­ջա­ւո­րու­թեան պարզ դար­ձած է, որ ա­մէն ինչ անձ­նա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու մի­ջո­ցաւ պի­տի ըլ­լայ: Ես ալ չեմ կրնար բո­լո­րին հետ սուրճ խմել, բո­լո­րին հետ լաւ ըլ­լալ, որ­պէս­զի ըն­կա­լե­լի ըլ­լամ: Երբ բա­նով մըն ալ կը դի­մես, կ՚ը­սեն՝ ին­չո՞ւ դուն Հա­յաս­տա­նի մէջ ես: Այդ ալ ձեւ մըն է քե­զ չն­կա­տե­լու, ցոյց տա­լու, իբ­րեւ թէ չեն գի­տեր, որ հոս ես…

Երբ կը խօ­սինք հա­յա­պահ­պա­նու­թեան մա­սին, մա­նա­ւանդ Սփիւռ­քի մեր կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րը շատ դիւ­րին ճամ­բա­ներ կ՚որ­դեգ­րեն: Այս ի՞նչ աս­տուա­ծա­յին պա­տիժ է՝ փոփ ե­րաժշ­տու­թեան մի­ջո­ցաւ հա­յա­պահ­պա­նու­թիւն յա­ռաջ տա­նիլ, զո՞վ կը խա­բէք: Խորհր­դա­յին ժա­մա­նակ­նե­րը չեն, որ մար­դիկ եր­կու հայ­րե­նա­սի­րա­կան երգ կը սո­վո­րէին, կ՚եր­թա­յին Սփիւռ­քը կը խա­բէին, իբր թէ ի­րենք կը կրեն այդ մշա­կոյ­թը, ի­րենց ապ­րե­լա­կերպն է այդ մէ­կը, ի­րենց ար­ժե­հա­մա­կարգն է: Հի­մա Սփիւռ­քի մէջ հայ մշա­կոյթ քա­րո­զող­նե­րու կեն­սագ­րու­թիւ­նը հինգ մա­տի պէս պարզ է… Այդ մար­դոց մի­ջո­ցաւ չէ, որ լե­զուի, հա­յա­պահ­պա­նու­թեան մա­սին պի­տի խօ­սուի. ե­թէ լե­զուի, հա­յա­պահ­պա­նու­թեան հարց կայ, շատ լաւ գի­տենք, թէ այդ մէ­կը ի՛նչ մշա­կոյ­թով պէտք է ըն­թա­նայ:

Սփիւռ­քի մէջ հար­ցեր

Ես եւ մեր խում­բը Սփիւռ­քի մէջ հա­մերգ չենք ու­նե­ցած: Իմ եւ «Շո­ղակն»ի բո­լոր հա­մերգ­նե­րը դուր­սը ե­ղած են՝ օ­տար եւ ար­հես­տա­վարժ դահ­լիճ­նե­րու հետ: Ե­թէ այդ եր­կիր­նե­րուն մէջ հա­յե­րը տե­սած են մեր յա­ջո­ղու­թիւ­նը եւ ո­րո­շած են նոյն պա­հուն բա­նի մըն ալ ի­րենք ձեռ­նար­կել, այդ մէ­կը ի­րա­կա­նու­թիւն է, ա­տոր ալ շնոր­հա­կալ ե­ղած ենք, բայց սո­վո­րա­բար մենք միշտ օ­տար­նե­րու կող­մէ հրա­ւի­րուած ենք: Վեր­ջին մեր ե­լոյ­թը Գա­հի­րէի մէջ Հայ մշա­կոյ­թի օ­րե­րուն մաս­նակ­ցու­թիւնն էր, բայց նո­րէն հան­դի­սա­տես­նե­րուն մէջ հա­յե­րը քիչ էին:

Մա­նա­ւանդ Սփիւռ­քը շատ բան ու­նի ը­նե­լու հա­յա­պահ­պա­նու­թեան ա­ռու­մով: Ըն­տա­նե­կան պա­րա­գա­նե­րէն ել­լե­լով, ես ո­րոշ ժա­մա­նակ ապ­րե­ցայ Պըրք­լիի մէջ եւ հասկ­ցայ, թէ մենք հա­յա­պահ­պա­նու­թիւն ը­սուա­ծին որ­քան վտան­գա­ւոր եզ­րին կանգ­նած ենք: Ութ­սունն անց հա­յեր կու գա­յին ե­կե­ղե­ցի, անգ­լե­րէն կը խօ­սէին ա­նոնք ի­րա­րու հետ, ի դէպ՝ կոտ­րուած անգ­լե­րէ­նով եւ կը կար­ծեն, թէ ա­ւե­լի լաւ են, ա­ւե­լի բարձր են: Շատ տխուր եւ շատ խղճա­լի վի­ճակ էր: Բո­լո­րը կա­յա­նա­լու եւ կա­յա­ցած ըլ­լա­լու խնդիր ու­նին: Տէր հայ­րնե­րը ե­րի­տա­սար­դու­թեան հա­մար ամ­բողջ քա­րո­զը անգ­լե­րէ­նով կը խօ­սին…

Փոր­ձե­ցի տեղ­ւոյն հայ­կա­կան դպրո­ցին իմ կա­մա­ւոր աշ­խա­տանքս ա­ռա­ջար­կել, թէ­կուզ եւ ժա­մա­նա­կա­ւոր հոն ըլ­լալս օգ­տա­գոր­ծել եւ մեր մա­նուկ­նե­րուն, ա­շա­կերտ­նե­րուն մեր երգն ու ազ­գա­յին պա­րը անվ­ճար սոր­վեց­նել, բայց այդ ալ խնդիր է, հոն ալ բա­խում կայ: Ե­թէ դուն հա­յաս­տան­ցի ես, միշտ չէ, որ ի­րենց հա­մար հասկ­ցուած եւ ըն­դու­նուած ես: Իբ­րեւ թէ աշ­խար­հին հետ մեր հար­ցե­րը լու­ծած ենք, հի­մա ալ՝ սփիւռ­քա­հայ, հա­յաս­տան­ցի… Մենք զի­րար պէտք է ճիշդ ձե­ւով գնա­հա­տենք: Հա­րիւր տա­րի ապ­րած է Սփիւռ­քը եւ ի­րա­րու մէջ բաժնուած են՝ մէ­կը միւ­սը չի սի­րեր, չ՚ըն­դու­նիր, այս ի՞նչ պա­տիժ է, այս ի՞նչ ան­հասկ­նա­լի բան է… Ե­թէ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նը պի­տի բե­րենք Հա­յաս­տան, լե­զուն ամ­բող­ջա­կան դարձ­նենք, գոր­ծա­ծենք այդ մէ­կը, սի­րով պի­տի ը­նենք, ոչ թէ սփիւռ­քա­հայն առ­տու արթն­նայ, զիս անգ­րա­գէտ կո­չէ, ոչ ալ ես՝ զինք: Սի­րով պի­տի ը­նենք այդ մէ­կը:

Ա­ռանց գոր­ծարք­նե­րու

Ես Իս­թան­պու­լի մէջ հա­մերգ ու­նէի, բայց տե­սայ, որ պոլ­սա­հա­յե­րը շատ ալ տե­ղե­կա­ցուած չեն մեր գա­ւա­ռա­յին եր­գե­րուն, մշա­կոյ­թին մա­սին, ի­րենք ա­ւե­լի քա­ղա­քա­յին մշա­կոյ­թի կրող­ներն են:

Թուր­քիա իմ հրա­ւէր­ներս միշտ ե­ղած են թուրք կա­ռա­վա­րու­թեան կող­մէ կամ փա­ռա­տօն­նե­րու, հա­մալ­սա­րան­նե­րու կող­մէ: Եւ միշտ գա­ցած եմ՝ հա­կադ­րուե­լով շա­տե­րուն, ո­րոնք ին­ծի միշտ ը­սած են՝ մի՛ եր­թար: Բայց ես հասկ­ցած եմ, որ ա­մե­նէն շատ այն­տեղ ու­նիմ իմ մշա­կոյ­թին տի­րոջ վե­րա­բեր­մուն­քը հաս­տա­տե­լու հնա­րա­ւո­րու­թիւն, քան՝ եւ­րո­պա­կան եր­կիր­նե­րու մէջ: Հա­մո­զուած եմ, որ ե­թէ ես եր­բե­ւի­ցէ իմ մշա­կոյ­թին հա­մար կա­րե­ւոր բան մը ը­րած եմ, իմ եր­գով, իմ գի­տե­լի­քով օգ­նած եմ Ա­րե­ւել­քի մշա­կոյ­թին մէջ փոքր ճեղք մը բա­նա­լու իմ մշա­կոյ­թիս հա­մար եւ այդ մէ­կը ը­րած եմ իմ կեր­պա­րով եւ ա­ռանց սահ­ման­նե­րը ա­ջու­ձախ հրե­լու: Ը­րած եմ ինք­նու­րոյն, ա­ռանց կա­ռա­վա­րու­թեան օ­ժան­դա­կու­թեան, ա­ռանց ոե­ւէ մէ­կու օգ­նու­թեան: Եր­բեք վճարուե­լու հա­մար բան մը չեմ ը­րած, ե­թէ այդ մէ­կը ե­ղած է, լաւ է, որ ե­ղած է, բայց ես եր­բեք սկզբունք­նե­րուս դէմ չեմ գոր­ծած: Ես միշտ Թուր­քիա գա­ցած եմ անվճար՝ իմ հա­մերգ­նե­րուս փո­խա­րէն: Ա­մե­նէն վեր­ջին հա­մեր­գը, ո­րուն մաս­նակ­ցե­ցայ, 100-ա­մեա­կի հա­մերգն էր Պոլ­սոյ մէջ: Ես եր­կա­րօ­րէն հա­մո­զե­ցի կազ­մա­կեր­պիչ­նե­րը, որ­պէս­զի ե­րա­ժիշտ մը ըն­կե­րա­նայ ին­ծի ու ես մի­նակ չըլ­լամ բե­մին վրայ:

Ի­րենք շատ բաց են մշա­կու­թա­յին ա­ռու­մով, ի­րենք շատ կը սի­րեն մեր մշա­կոյ­թը, եր­բեմն ցա­ւա­լի է, որ պոլ­սա­հա­յը ա­ւե­լի ան­տե­ղեակ է, քան Կար­սէն յա­տուկ այդ հա­մեր­գը լսե­լու հա­մար ե­կած քիւր­տը կամ թուր­քը, ո­րոնք նոյ­նիսկ այն­քան ի­րեն­ցը կը հա­մա­րեն, որ պատ­րաստ են քու հետդ վի­ճե­լու:

Բնի­կի եւ ե­կուո­րի փո­խազ­դե­ցու­թիւն­նե­րու չա­փա­նիշ մը կայ, ինչ որ պէտք է ի­րենք գի­տակ­ցին: Թէ չէ, ազ­դե­ցու­թիւն­նե­րը ի­րօք կան, լե­զուի մէջ ալ կայ, ե­րաժշ­տու­թեան մէջ ալ կայ, մենք նոյն ձայ­նա­մե­ղե­դա­յին տա­րած­քին մէջ ենք, բայց ա­մէն մէ­կը ի­րեն նման կ՚ը­նէ այդ մէ­կը: Մե­ղադ­րե­լու չէ՝ ո՛չ թուր­քը, ո՛չ ալ՝ քիւր­տը, ո­րոնք ի­րենք ի­րենց այն­քան հո­գե­հա­րա­զատ կը հա­մա­րեն, որ կը կար­ծեն, թէ ի­րենցն է: Պա­տա­հա­կան չէ, որ երբ Ո­ւա­շինկ­թը­նի մէջ «Մե­տաք­սի ճա­նա­պարհ» փա­ռա­տօ­նին կը մաս­նակ­ցէինք (ի դէպ, եր­կար հա­մո­զե­լով, որ Հա­յաս­տանն ալ Մե­տաք­սի ճա­նա­պար­հին վրայ է), մենք օ­րը ե­րեք-չորս ան­գամ նոյն տա­ղա­ւա­րին, նոյն կա­յա­րա­նին մէջ ե­լոյթ ու­նե­ցանք, ո­րուն ա­նունն էր՝ «Իս­թան­պուլ»: Պար­զա­պէս դուն քուկդ ա­մուր պի­տի բըռ-նես, տա­րա­ծես, ա­նընդ­հատ քա­րո­զես, որ­պէս­զի օ­տա­րը թոյլ տես­նով՝ ի­րե­նը չկար­ծէ:

Դա­սա­ւան­դում

Հա­յաս­տա­նի դպրոց­նե­րուն մէջ շատ աշ­խա­տանք կայ ը­նե­լու: Ինչ­պի­սի՞ եր­գե­րով եւ խա­ղե­րով կը մեծ­նան մեր մա­նուկ­նե­րը՝ չեմ գի­տեր: Մեր իս­կա­կա­նը ա­նոնց չի մա­տու­ցուիր: Ման­կա­վարժ­նե­րը ի՞նչ կրթու­թիւն կը ստա­նան, որ ի­րենք ալ դպրոց մտնե­լով ա­շա­կեր­տին մե­րը, ազ­գա­յի­նը մա­տու­ցեն: Իսկ գիտ­ցողն ալ, այդ ար­ժէք­նե­րուն տի­րա­պե­տողն ալ տու­նին մէջ իր պզտի­կը ինչ­պէ՞ս պի­տի դաս­տիա­րա­կէ, որ­պէս­զի ան, տու­նէն դուրս այլ բան չտես­նէ եւ իր ու­նե­ցած ար­ժէք­նե­րը չփլու­զուին, հո­գե­կան աշ­խար­հը չխա­թա­րուի:

Ես այժմ կը դա­սա­ւան­դեմ, բայց՝ Ե­րե­ւա­նի Ո­րա­կի մի­ջազ­գա­յին դպրո­ցին մէջ, ուր հիմ­նա­կա­նը օ­տար ա­շա­կերտ­ներ են՝ դես­պա­նա­տու­նե­րու աշ­խա­տող­նե­րու զա­ւակ­ներ եւ այլն: Իմ շփումս ա­շա­կերտ­նե­րուն հետ անգ­լե­րէն է եւ ես հայ­կա­կան մշա­կոյ­թը հոն իմ յա­մա­ռու­թեամբ է, որ օ­տար­նե­րուն կը սոր­վեց­նեմ:

Ան­ցեա­լին հիմ­նած էի խումբ մը, ո­րուն մի­ջո­ցաւ հայ ե­րա­խա­նե­րուն ձե­ւով մը կը սոր­վեց­նէի: «Հայ­րիկ Մու­րա­տեան» ման­կա­կան խումբն էր, ուր պա­րու­սոյց ալ կար եւ մեր գիտ­ցա­ծը կը փո­խան­ցէինք, բայց այդ մէկն ալ ձգած եմ, քա­նի որ եր­բեք չեմ կրցած ծնող­քէն գու­մար հա­ւա­քել տե­ղի, վարձ­քի եւ այլ ծախ­սե­րու հա­մար: Հա­մո­զուած եմ, որ այս մշա­կոյ­թը, զոր ես ժա­ռա­ն­գած եմ եւ ո­րուն իմ ամ­բողջ կեանքս նուի­րած եմ, պէտք է անվ­ճար, ջու­րի պէս լե­ցուի հայ ե­րա­խա­յի ոտ­քե­րուն տակ, այն­պէս, ինչ­պէս ձիւ­նը կը հա­լի եւ գե­տե­րուն մէջ կը լե­ցուի: Ես այն հա­մոզ­ման յան­գած եմ, որ ա­տոր հա­մար ոչ մէկ վարձք պէտք է առ­նել հայ ե­րա­խա­յէն: Հայ ե­րա­խան այ­սօր չ՚եր­գեր իր եր­գը, չի խա­ղար իր խա­ղը: Իսկ երբ այդ մա­սին կը բարձ­րա­ձայ­նես, կը պա­հան­ջես, մե­զ կը մե­ղադ­րեն, ը­սե­լով՝ ը­րէք, ին­չո՞ւ կրա­ւո­րա­կան կե­ցած էք: Բայց չէ՞ որ ես պե­տա­կան կա­ռոյց չեմ, լծակ­ներ չու­նիմ: Իմ խումբս նոյ­նիսկ պե­տա­կան չէ, մենք մեր տու­նին մէջ կ՚ը­նենք փոր­ձե­րը, Հա­յաս­տա­նի լա­ւա­գոյն ե­րա­ժիշտ­նե­րը կան մեր խում­բին մէջ, լա­ւա­գոյնն են ոչ միայն իբ­րեւ ա­րուես­տա­գէտ, այլ՝ զի­րար գնա­հա­տե­լու եւ ի­րա­րու օգ­նե­լու ա­ռու­մով: Ափ­սոս որ շատ չենք նուա­գեր, շատ չենք ե­րե­ւիր, իս­կա­պէս ճա­շակ կրնանք թե­լադ­րել:

Հա­յաս­տա­նի մէջ մեր վեր­ջին հա­մեր­գը «Շո­ղակն»ի 20-ա­մեա­կին եւ Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խու­թեան 25-ա­մեա­կին առ­թիւ էր: Շատ կը փա­փա­քիմ մեր գիւ­ղե­րուն, միւս քա­ղաք­նե­րուն մէջ հա­մերգ­ներ ու­նե­նալ, այլ գոր­ծեր ը­նել: Երբ հիւ­րեր կ՚ու­նե­նամ, ես գիւղ կը տա­նիմ զա­նոնք, որ­պէս­զի տես­նեն, թէ ո՞վ ենք մենք, ուր­կէ՞ կու գանք: Այն­քան գործ կայ ը­նե­լու: Ոչ ոք կ՚ու­զէ մաք­րել այս ան­հասկ­նա­լի դաշ­տը: Եր­բեմն կը մտա­ծեմ՝ թե­րեւս ե­թէ դպրո­ցին մէջ չաշ­խա­տիմ եւ իմ ժա­մա­նակս այլ գոր­ծե­րու նուի­րեմ, բայց այն պա­րա­գա­յին՝ ուր­կէ՞ պի­տի վաս­տկիմ…

Ելքը

Ել­քը լուռ աշ­խա­տե­լու մէջ է, ոչ թէ բան մը չը­րած՝ գոռ­գո­ռա­լու, գի­տակ­ցուած հայ­րե­նա­սիու­թիւնն է այ­սօր խնդի­րը:

Ես շատ կ՚ու­զէի, որ ո­րոշ ժա­մա­նակ ա­մէնքս լռէինք, լուռ մտա­ծէինք ա­մէն ին­չի մա­սին, ինք­նա­մաք­րուե­լու ժա­մա­նակ ստեղ­ծէինք: Բայց այ­սօր ա­մէն ինչ այն­քան ա­րագ է, որ մար­դիկ զի­րար հրե­լով, աս­կէ-ան­կէ գող­նա­լով, կող­քի­նին ը­րա­ծը չտես­նե­լով կը յա­ռա­ջա­նան: Կող­քի­նը չտես­նե­լը ա­մե­նէն վատ բանն է:

Այն­պէս չէ, որ ե­թէ ոե­ւէ մէ­կը ոտ­նա­կո­խես՝ ա­ւե­լի բարձր կ՚ե­րե­ւիս: Ա­ւե­լի շատ պէտք է լռել եւ ա­ւե­լի շատ գի­տե­լիք ստա­նալ եւ այս մէ­կը մա­նա­ւանդ ե­րի­տա­սարդ­նե­րուն կը վե­րա­բե­րի:

Եր­գը

Եր­գի ու­ժը շատ մեծ է: Ան քեզ կը տե­ղա­ւո­րէ քու իս­կա­կան տեղդ, դուն այն­տեղ, այդ շեր­տե­րուն մէջ կրնաս ինք­զինքդ ճանչ­նալ ու հասկ­նալ քու էու­թիւնդ: Բայց այդ եր­գը դժուար է, քան այն եր­գը, որ կը հնչէ հար­սա­նիք­նե­րու ըն­թաց­քին: Մեր եր­գած մա­քուր երգն ալ կրնայ հար­սա­նիք­նե­րուն մէջ հնչել: Մենք էինք, որ ա­ռա­ջին ան­գամ ա­ւան­դա­կան հար­սա­նե­կան ծէ­սը ներ­կա­յա­ցու­ցինք Կաս­կա­տի մէջ եւ այդ օ­րուը­նէ ի վեր մար­դիկ սկսան հասկ­նալ, որ բո­լոր տե­սա­կի ներ­մու­ծում­նե­րէն յե­տոյ կա­րե­լի է ա­ւան­դա­կան տար­րեր ու­նե­նալ հար­սա­նիք­նե­րուն մէջ եւ կա­մաց-կա­մաց այդ ալ սկսած են ը­նել:

Ես չեմ կրնար չեր­գել: Երբ ան­ծա­նօթ մարդ մը կը հե­ռա­ձայ­նէ եւ կ՚ը­սէ, որ հի­ւանդ է եւ իմ երգս լսե­լով կրնայ բու­ժուիլ, ես չեմ կրնար չեր­գել: Ե­թէ եր­կու հո­գի ալ լսէ զիս՝ ես պի­տի եր­գեմ:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ