Կոյր Ու­ղե­ւո­րու­թիւն Ինք­նու­թեան Մէջ

Լի­բա­նա­նա­հայ բե­մադ­րիչ Վա­չէ Պուլ­ղուր­ճեա­նի ա­ռա­ջին գե­ղա­րուես­տա­կան ժա­պա­ւէ­նը վեր­ջերս ներ­կա­յա­ցուե­ցաւ Քան­նի փա­ռա­տօ­նի «Քննա­դատ­նե­րու շաբ­թուան» բաց­ման հան­դի­սու­թեան ըն­թաց­քին: Նախ­քան այդ, լի­բա­նա­նեան «Տէյ­լի Սթար» թեր­թը 13 Մա­յի­սին տպած էր Ճիմ Քիլ­թիի հե­տե­ւեալ յօ­դուա­ծը:

Վա­չէ Պուլ­ղուր­ճեա­նի ա­ռա­ջին գե­-ղա­րուես­տա­կան ժա­պա­ւէ­նը՝ «Թրա­մոն­թէյն», կը ներ­կա­յաց­նէ Ռա­պիհ ա­նու­նով ե­րա­ժիշ­տի մը պատ­մու­թիւ­նը: Հրա­ւէր մը՝ ար­տերկ­րի մէջ զա­նա­զան ա­ռիթ­նե­րու ե­լոյթ ու­նե­նա­լու. իր ա­ռա­ջին ան­ցա­գի­րին դի­մում­նա­գի­րը:

Երբ Ռա­պիհ կը գիտ­նայ, որ իր ինք­նու­թեան փաս­տա­թուղ­թե­րը ան­կա­նոն են, կը նա­խա­ձեռ­նէ ու­ղե­ւո­րու­թեան մը՝ իր ինք­նու­թեան հա­մար շօ­շա­փե­լի ա­պա­ցոյց­ներ փնտռե­լու նպա­տա­կով: Այս ո­րո­նու­մը ձե­ւով մը ա­ւե­լի դժուար կը դարձ­նէ իր ա­չազր­կու­թիւ­նը:

«Շար­ժա­պատ­կե­րը ի­րօք, որ­քան պա­տու­մի, այն­քան ալ, երկ­րի մը կամ մար­դու մը մա­սին է: Այն մա­սին, թէ պատ­մու­թիւն­նե­րը ի՞նչ կ՚ը­նեն մե­զի, ա­տոնք ինչ­պէ՞ս կ՚ազ­դեն մեր կեան­քին վրայ: Ռա­պիհ կը հե­տե­ւի պա­տում­նե­րու, ո­րոնք զինք ֆի­զի­քա­պէս կ՚ա­ռաջ­նոր­դեն վայ­րեր: Ինք ա­տոնց կա­րի­քը ու­նի, որ­պէս­զի գիտ­նայ, թէ ինք ո՛վ է», կ՚ը­սէ Վա­չէ Պուլ­ղուր­ճեան:

Այն­քան տա­րա­ծուած չէ լի­բա­նա­նեան շար­ժա­պատ­կե­րի մը մաս­նակ­ցու­թիւ­նը մի­ջազ­գա­յին մեծ փա­ռա­տօ­նե­րու յայ­տա­գիր­նե­րուն: Ա­ռա­ջին չա­փա­նի­շը հա­ւա­նա­բար հաս­տա­տած է Մա­րուն Պաղ­տա­տին (1950-1993), ո­րուն «Օր լա վի» շար­ժա­պատ­կե­րը ցու­ցադ­րուե­ցաւ Քան­նի 1991 թուա­կա­նի գլխա­ւոր մրցու­մին, ո­րուն ըն­թաց­քին ան դա­տա­կան կազ­մի մրցա­նա­կը բաժ­նեկ­ցե­ցաւ Լարս վոն Թրիէ­րի «Եու­րո­փա»ին հետ:

Պուլ­ղուր­ճեան ա­ռա­ջին ան­գամ 2010-ին Քանն ներ­կա­յա­ցած է «Հին­գեր­րորդ շա­րա­սիւն» կար­ճա­տեւ ժա­պա­ւէ­նով, ո­րուն հա­մար բաժ­նեկ­ցած է «Սի­նե­ֆոն­տա­սիոն» մրցա­նա­կը: Գրող-բե­մադ­րի­չը կ՚ը­սէ, որ բե­մագ­րու­թեան ա­ռա­ջին նա­խա­գի­ծը մշա­կած է 2012-ի սկիզ­բը:

«Ես ա­տի­կա գրած եմ այն­պէս մը, որ ես ան­ձամբ նկա­րա­հա­նէի, նուա­զա­գոյն թի­ւով անձ­նա­կազ­մի, սար­քե­րու եւ դե­րա­սան­նե­րու հետ: Ճիշդ այն­պէս, ինչ­պէս բո­լոր կար­ճա­տեւ­նե­րը ը­րած եմ», կը յի­շէ ան: Պուլ­ղուր­ճեան հիմ­նա­կա­նին մէջ ծրագ­րած է իր շար­ժա­պատ­կե­րը պատ­րաս­տել քա­նի մը գոր­ծըն­կեր­նե­րով (Քա­րո­լայն Օ­լի­վե­րա եւ Ճէյմս Լի Ֆի­լան), ո­րոնց հետ շար­ժա­պատ­կե­րի արուես­տը ու­սա­նած է Նիւ Եոր­քի հա­մալ­սա­րա­նին մէջ: Ար­տադ­րա­կան հո­լո­վոյ­թը դար­ձած է ա­ւե­լի խնա­մուած, ո­րով­հե­տեւ մար­դիկ սկսած են լսել ծրա­գի­րին մա­սին եւ հրա­ւի­րած են խում­բը՝ մաս­նակ­ցե­լու զա­նա­զան աշ­խա­տա­ժո­ղով­նե­րու եւ սե­մի­նար­նե­րու, սկսե­լով՝ Վե­նե­տի­կի Պիե­նա­լի շար­ժա­պատ­կե­րի հիմ­նար­կէն:

«Ա­տի­կա հիմ­նա­կա­նին մէջ լուրջ աշ­խա­տա­ժո­ղով է: Բայց ա­նոնք նուա­զա­գոյն պիւտ­ճէով շար­ժա­պատ­կե­րի ա­մե­նէն խոս­տմ­նա­լից ծրա­գի­րին ար­տադ­րու­թեան հա­մար կը շնոր­հեն 150.000 եւ­րօ պար­գեւ: Օ՜հ, 150.000 եւ­րօ՞: Ա­սի­կա նուա­զա­գո՞յնն է: Ես 2000 տո­լա­րով պի­տի պատ­րաս­տէի», կ՚ը­սէ Վաչէ Պուլ­ղուր­ճեան:

«Թրա­մոն­թէյն»ը չնուա­ճեց դրա­մա­կան պար­գե­ւը, սա­կայն Վե­նե­տի­կի փոր­ձա­ռու­թիւ­նը այն­քան ո­գե­ւո­րիչ էր, որ Պուլ­ղուր­ճեան եւ իր ար­տադ­րու­թեան խում­բի կո­րի­զը, ո­րուն այժմ միա­ցած է ե­րա­ժիշտ-նկա­րիչ Սին­թիա Զա­ւէն, խանդա­վառ են:

«Վե­նե­տի­կէն ետք մենք դի­մե­ցինք Տո­հա­յի Շար­ժա­պատ­կե­րի հիմ­նար­կին, ա­ռա­ջի­նը՝ որ դրա­մա­կան եւ շօ­շա­փե­լի օգ­նու­թիւն տրա­մադ­րեց: Ա­նոնք սկիզ­բէն իսկ մեծ վստա­հու­թիւն ու­նէին նա­խա­գի­ծին նկատ­մամբ»:

Օ­լի­վե­րա ա­պա հրա­ւի­րուե­ցաւ «Թրա­մոն­թէյն»ը ներ­կա­յաց­նել Սան­տենս հիմ­նար­կի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան-ար­տադ­րո­ղա­կան աշ­խա­տա­նոց, եւ Պուլ­ղուր­ճեան հրա­ւի­րուե­ցաւ Ամ­մա­նի մէջ բե­մա­գիր­նե­րու Ռա­վի աշ­խա­տա­նոց: Նա­խա­գի­ծը հրա­ւի­րուե­ցաւ Տու­պա­յի Շար­ժա­պատ­կե­րի շու­կայ: Նա­խա­գի­ծին նաեւ միա­ցան լի­բա­նան­ցի եւ ֆրան­սա­ցի ար­տադ­րիչ­ներ: Նկա­րա­հա­նու­մը սկսաւ 2015-ի գար­նան:

«Ես իս­կա­պէս ե­րախ­տա­պարտ եմ մէկ բա­նի. ու­նե­նալ մար­դիկ, ո­րոնք նա­խա­գի­ծին միա­ցան կա­մա­ւոր, ան­կեղծ հե­տաքրք­րու­թե­նէ մղուած: Կար սե­փա­կա­նու­թեան զգա­ցում մը: Ա­տի­կա ի­րենց նա­խա­գիծն էր, մեր ընդ­հա­նուր նա­խա­գի­ծը», ը­սաւ Պուլ­ղուր­ճեան:
Շար­ժա­պատ­կե­րը լիո­վին խմբա­յին աշ­խա­տանք է: Ան­շուշտ, ա­տոր ա­մենէն մեծ մար­տահ­րա­ւէր­նե­րէն մէկն է քնա­րա­կան արուես­տի բե­մագ­րու­թիւ­նը հաշ­տեց­նե­լը ար­տադ­րա­կան եւ յե­տար­տադ­րա­կան գործ­նա­պաշտ ի­րո­ղու­թիւն­նե­րուն հետ: «2013 թուա­կա­նի Յու­նուա­րին՝ Վե­նետի­կէն վե­րա­դառ­նա­լէս ան­մի­ջա­պէս ետք, սկսայ դե­րա­սան­նե­րու ո­րոն­ման աշ­խա­տան­քին: Ես սկիզ­բէն իսկ գի­տէի, որ պի­տի աշ­խա­տիմ ա­չա­զուրկ դե­րա­սա­նի մը հետ: Տե­սո­ղու­թեամբ օժ­տուած դե­րա­սա­նէ մը շատ կ՚ըլ­լայ պա­հան­ջե­լը, որ գիտ­նայ ինչ­պէս եր­գել եւ նուա­գել, միա­ժա­մա­նակ պատ­կե­րե­լով ա­չա­զուրկ ապ­րե­լու բար­դու­թիւն­նե­րը»:

Դե­րա­սան­նե­րու ո­րոն­ման ա­տեն էւ­րէ­քա-ի (գտա՜յ, գտա՜յ) պա­հը ե­կաւ, երբ Պուլ­ղուր­ճեան եւ Զա­ւէն տե­ղե­կա­ցան լեռ­նա­յին գիւ­ղի մը ե­կե­ղեց­ւոյ մէջ տե­ղի ու­նե­նա­լիք հա­մեր­գին մա­սին: Ե­կե­ղեց­ւոյ երգ­չա­խում­բը բաղ­կա­ցած էր ա­չա­զուրկ­նե­րէ: Ա­հա­ւա­սիկ ա­նոնք այս ձե­ւով հան­դի­պե­ցան Պա­րա­քաթ Ժապ­պու­րի, որ հան­դի­սու­թեան ըն­թաց­քին մե­ներ­գեց:

«Մենք չէինք կրնար տես­նել, ո­րով­հե­տեւ ե­կե­ղե­ցին լե­ցուն էր: Բայց երբ ան սկսաւ եր­գել, կար­ծես թէ մրրիկ մը կը հա­րուա­ծէր դէմքդ»:
Պուլ­ղուր­ճեան եւ շար­ժա­պատ­կե­րի ե­րաժշ­տու­թեան պա­տաս­խա­նա­տուն տե­սակ­ցե­ցան Ժապ­պու­րի հետ, որ ա­ւե­լի քան եր­ջա­նիկ ե­ղաւ մաս­նակ­ցե­լու նա­խա­գի­ծին: Շար­ժա­պատ­կե­րին մէջ Պա­րա­քաթ Ժապ­պուր խա­ղըն­կերն է լի­բա­նան­ցի վաս­տա­կա­ւոր դե­րա­սան Ժու­լիա Քաս­սա­րի եւ սկսնակ այլ դե­րա­սա­նի, իր հօ­րեղ­բօր՝ Թու­ֆիք Պա­րա­քա­թի:

«Ի յայտ ե­կաւ, որ Ժապ­պուր ե­րաժշ­տա­կան սքան­չե­լիք մըն է: Ան ինն նուա­գա­րան­ներ կը նուա­գէ, ինչ­պէս նաեւ կ՚եր­գէ: Ան նաեւ կը սոր­վի ա­րա­բա­կան դա­սա­կան ե­րաժշ­տու­թիւն՝ թա­րապ, մուալ, մա­քա­մաթ: Ան­շուշտ կաս­կած չկար, որ այս մար­դը պի­տի ըլ­լար գլխա­ւոր դե­րա­կա­տա­րը», ը­սաւ Պուլ­ղուր­ճեան: Ան ա­ւել­ցուց. «Ա­տի­կա ար­կա­ծախնդ­րու­թիւն մըն էր: Սկիզ­բը շար­ժա­պատ­կե­րը ա­չա­զուրկ երգ­չա­խում­բի մը մա­սին էր, որ ա­րեւմ­տեան եւ կրօ­նա­կան շա­րա­կան­ներ կ՚եր­գէ: Պա­րա­քա­թի հան­դի­պե­լէ ետք, ա­տի­կա վե­րա­ծուե­ցաւ պատ­մու­թեան մը՝ երկ­րի եւ երկ­րի ե­րաժշ­տու­թիւ­նը մարմ­նա­ւո­րող ան­ձի մը մա­սին:

«Սին­թիա քա­ջա­լե­րեց զիս բե­մագ­րու­թիւ­նը պատ­շա­ճեց­նել ա­րա­բա­կան ա­ւան­դա­կան ե­րաժշ­տու­թեան: Սին­թիա եւ Պա­րա­քաթ եր­կու տա­րի միա­սին աշ­խա­տե­ցան, ժա­պա­ւէ­նին մէջ նուա­գուե­լիք ե­րաժշ­տու­թեան հա­մար: Ա­սի­կա շատ կա­րե­ւոր մասն է բե­մագ­րու­թիւ­նը պաս­տա­ռին թարգ­մա­նե­լու: Առ­նե­լով դե­րա­սա­նին բնա­կան տա­ղանդ­նե­րը եւ ա­տոնք միա­ձու­լե­լով բե­մագ­րու­թեան, եւ ա­պա ա­տի­կա պաս­տառ վե­րա­դարձ­նե­լով»:

Պուլ­ղուր­ճեան պահ մը լռեց եւ ժպտաց: «Բազ­մա­թիւ մար­դիկ չքա­ջա­լե­րե­ցին զիս ա­չա­զուր­կի մը հետ աշ­խա­տե­լու: Ա­տի­կա շատ դժուար պի­տի ըլ­լայ, մտա­ծե­ցին ա­նոնք: Բայց Պա­րա­քա­թի հետ աշ­խա­տի­լը նկա­րա­հա­նու­մին գա­գաթ­նա­կէտն էր:

«Ան ամ­բողջ բե­մագ­րու­թիւ­նը ան­գիր սոր­վե­ցաւ, նե­րա­ռեալ՝ շար­ժում­նե­րը եւ մնա­ցեալ դե­րա­կա­տար­նե­րուն տո­ղե­րը: Ան գի­տէր ճիշդ ե՛րբ լռել, դա­դար առ­նել: Ա­նոր կշռոյ­թի զգա­ցո­ղու­թիւ­նը ան­հա­ւա­տա­լի է: Ա­տի­կա պար­գեւ մըն է: Ուղ­ղու­թիւն մը, թե­լադ­րու­թիւն լսե­լու ա­նոր ու­նա­կու­թիւ­նը զար­մա­նա­լի է: Ան ան­մի­ջա­պէս հասկ­ցաւ, թէ ես ի՛նչ նկա­տի ու­նիմ: Նկա­րա­հան­ման ա­ռա­ջին իսկ պա­հէն ան հասկ­ցաւ զգա­ցում­նե­րը, ո­րոնք ես կը պա­հան­ջեմ իր­մէ:

«Ես կը կար­ծեմ, որ ան ըստ էու­թեան օգ­նեց միւս դե­րա­կա­տար­նե­րուն մտնե­լու գօ­տիին, մթնո­լոր­տին մէջ, ինչ­պէս որ ը­րաւ Ճու­լիան: Ա­նոնք ի­րա­րու հետ խոր հաս­կա­ցո­ղու­թիւն, հա­ղոր­դակ­ցու­թիւն ու­նէին: Փոր­ձե­րու ա­տեն պա­տա­հա­ծը կա­խար­դա­կան էր: Երբ ա­նոնք հասկ­ցան պատ­մու­թեան ա­ռանց­քը, ա­նոնց ստեղ­ծած գօ­տին, մթնո­լոր­տը ան­հա­ւա­տա­լի դար­ձաւ»:

Թարգ­մա­նեց՝ ՆԱ­ՐԷ ԳԱ­ԼԵՄ­ՔԵ­ՐԵԱՆ

Աղ­բիւր՝ «Տէյ­լի Սթար»