ՀԱՅՐԵՆԱՍԻՐՈՒԹԻՒՆԸ ԵՒ ԱՆՈՐ ԹՇՆԱՄԻՆԵՐԸ ԸՍՏ ԳԱՐԵԳԻՆ ՆԺԴԵՀԻ

Վերջին շրջանին Հայրենի մեր երկրին մէջ անընդհատ քննարկումներու առարկայ դարձած են, Կրթութեան, գիտութեան, մշակոյթի եւ մարմնակրթութեան նախարարութեան կողմէ քննարկամ դրուած կրթալան նոր չափորոշիչները: Նախարարութեան հրապարակած չափորոշիչները բուռն քննադատութեան առարկայ դարձան հանրութեան կողմէ: Յատկապէս Գրականութեան (չափորոշիչներ կազմողները Հայ բառը գրականութեան դիմաց աւելորդ սեպած են…) եւ Հայոց Պատմութեան առարկայական չափորոշիչները այնպիսի կերպով մշակուած են, որոնք կարծէք յատուկ կերպով պիտի ծառայեն մեր ներկայի եւ գալիք սերունդները հայկականութենէն դատարկեն, անգոյն եւ անդէմք քաղաքացիներու վերածեն, որոնց ուր ալ նետես՝ կը համակերպին ու կ՚ապրին: Բնականաբար նման մօտեցումներ բացայայտ կերպով կը վնասեն ու կը վտանգեն մեր ազգին անտանգութիւնը ու մեզ կ՚առաջնորդեն դէպի անդունդ…

Ցաւալին այս բոլորին մէջ ան է, որ գործող իշխանութիւնը ամէն կերպ աջակից կը հանդիսանայ այս չափորոշիչներուն եւ արդէն իսկ որոշած է վաւերացնել զանոնք, հակառակ հանրութեան դժկամութեան եւ կատարած քննադատութիւններուն ու առաջարկութիւններուն:

Մէկ բան յստակ է, որ քննարկումի դրուած չափորոշիչները հայրենասիրութենէ եւ հայերնասիրական շահերէ հեռու ըլլալէ անդին, ամէն կերպ պիտի նպաստեն հայրենասիրութենէ դատարկելու մեր մատղաշ սերունդները: Նկատի ունենալով նաեւ, որ երբ այս հարցերուն մասին կը խօսուի, խօսողները կը դիտարկուին որպէս նախկիններ, չկամեցողներ, եւ այլն, եւ այլն, կը բաւարարուիմ այս ամփոփ անդրադարձով, եւ խօսքը կու տամ մեր ազգի վերջին հարիւրամեակի լաւագոյն մտածողներէն մէկուն՝ Գարեգին Նժդեհին, յոյս ունենալով, որ այդ դզրուկներն ու անոնց զօմպի ստրուկները Մեծն Նժդեհն ալ չե՛ն դիտարկեր որպէս նախկին, կամ դաւաճան, կամ բանէ չհասկցող…, որովհետեւ ներկայ իշխանաւորներուն եւ այս չափորոշիչները կազմողներուն համար նման վարքագիծ արդէն իսկ սկած է բնական նկատուիլ…

Կարդանք ու տեսնենք, թէ ի՛նչ կ՚ըսէ Գարեգին Նժդեհ Հայրենասիրութեան եւ անոր «երեք անհաշտ թշնամիներուն» մասին.

ՀԱՅՐԵՆԱՊԱՇՏՈՒԹԻՒՆԸ

(հատուածներ)

• Հայրենասիրութիւն - մարդկային առաքինութիւնների թագն ու պսակն է դա: Մարդկային բարոյական յատկութիւնները իր մէջ միացնող այդ գերագոյն առաքինութիւնն է ազգերի գոյութեան անհրաժեշտ պայմանը եւ անսպառ աղբիւրը նրանց ոյժի եւ մեծութեան: Նա այնքան ջերմ է մի ժողովրդի մէջ, որքան փոքր է այդ ժողովուրդը եւ որքան ամբարիշտ են նրա հարեւանները: Եթէ այդպէս չէ ամէնուրեք, այդպէս պիտ լինի:

• …Մեր ժողովուրդն առանց հայրենասիրութեան այն է, ինչ որ մի մարմին առանց հոգու:

Դա մայրն է -իր նման փրկարար- մի շարք առաքինութիւնների՝ գաղափարականութեան, անձնուիրութեան, արիութեան:

Դա պատերազմողի բարոյական ամրութիւնն է, կախարդական զրահը, անվրէպ զէնքը:

Հայրենասիրութեամբ հարուստ ժողովուրդը դէպքերի խաղալիքը չէ, այլ՝ նրանց հրամայողը:

Այդպիսին սովորական «նաւաբեկութիւններ»ի ժամանակ չի զինաթափւում բարոյապէս: Վստահ իր բարոյական ոյժերին, նա շատ շուտ է ուղղում իր մէջքը՝ վերագրաւում իր նախկին դիրքերը, դրութիւնը:

Հայրենասիրութեան հետ բարձրանում են ազգերը, ընկնում՝ նրա հետ:

Փոքր ազգերը պարտադրօրէն աւելի հայրենասէր պիտ լինեն, քան մեծերը, մենք՝ աւելի՝ քան բոլորը:

Հայրենապա՛շտ պիտի լինենք մենք:

ՎՏԱՆԳԱՒՈՐ ՄՈԼՈՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐ

• Ոչի՛նչ է ունեցել աշխարհը, որ իր որոշ թշնամիները չունենար:

Անստուեր, անբիծ, անթերի միաժամանակ բոլորի կողմից չի համարուել եւ ո՛չ մի սկզբունք, ո՛չ մի սրբութիւն, ո՛չ մի արժէք:

Քննադատելի են համարուել աստուածներն ու աստուածութիւններն անգամ: Նոյն ճակատագիրն է ունեցել եւ հայրենասիրութիւնը: Եւ լաւ է, որ այդպէս է աշխարհը, այլապէս իրենց բովանդակ արժէքով երեւան պիտի չգային շատ բաներ, որոնցով կ՚արժէքաւորուի, կ՚իմաստնանայ, կը վեհանայ կեանքը:

Տգիտութիւն, եսականութիւն եւ աշխարհաքաղաքացիութիւն - ահա երեքը հայրենասիրութեան անհաշտ թշնամիներից:

Առաջինի մասին պիտի չխօսեմ:

Կոյրը մեղաւոր չէ, որ չի տեսնում:

Մտաւոր կուրութիւն է տգիտութիւնը:

Զզուելի է եսասէրը: Նա թշնամի է իր նմաններին, իր հասարակութեան, մարդկութեան: Նա ստանում է՝ առանց տալու: Նա անիշխանական է, որովհետեւ իրաւունքներ ունի՝ առանց պարտականութիւնների: Նա գող է, տզրուկ, որովհետեւ ապրում է ուրիշների հաշուին: Իր յանցաւոր եսի մէջ փակուած, ինչպէս խխունջն իր պատեանի մէջ, նա արհամարհում է եւ յոգնում այն ամէնը, ինչ որ հենց այժմ անձնապէս չի շահեցնում, չի պարարտացնում:

Ուր շահ, ուր լաւ՝ այնտեղ հայրենիք:

Սա՛ է նրա շնական նշանաբանը:

Այլ պիտի լինէր աշխարհը, եթէ գոյութիւն չունենար այդ մարդատիպ հրէշը՝ եսասէրը: Դա՛ է առաջին դասալիքը, դա՛ է վախկոտը, փոքրոգին ու խաբեբան: Դա՛ է բարձրացնում անձնական կաշուի արժէքը, դա՛ է պսակազրկում սրբութիւնները, իդէալները, հայրենիքը:

Դա յաճախ փորձում է իր հոգու այլանդակութիւնները քօղարկել այս կամ այն մոլար տեսութեամբ, այս կամ այն ուռուցիկ եւ գեղեցիկ խօսքով: Բայց, ի զո՜ւր աշխատանք. նրա կեանքը, նրա բարոյական վարքագիծը գալիս է մատնելու հրէշը մարդու պատկերով: Եթէ մի երկրի ղեկն ու ղեկավարութիւնն ունենայի ձեռքիս, բոլոր եսասէրներին, առնուազը, կը զրկէի այդ երկրի հողից ու ջրից օգտուելու իրաւունքից: Որքան շատ են սրանք մի ժողովրդի մէջ, այնքան անապահով է նրա ապագան: Չկա՛, մի հասարակութեան համար չկա՛ աւելի մեծ չարիք՝ քան սրանց տխուր գոյութիւնը: Սրանց մասին է Շարլ Վագները ասել՝ «մա՛րդ, դու աւելի քիչ արժես, քան այն շունը, որը նետւում է դէպի գողը, առանց վախենալու նրա հարուածներից»:

***

Հայրենիքի եւ հայրենասիրութեան թշնամին աշխարհաքաղաքացին է՝ կոսմոպոլիտը:

Սրա հայրենիքը, իր յայտարարութեամբ, համայն աշխարհն է, ազգը՝ համայն մարդկութիւնը:

Չկա՛ն ազգեր, կայ մարդկութիւնը,- ասում է այդ միամիտ երազատեսը եւ հայեացքն ուղղում դէպ անորոշ հեռուները:

Պիտ սիրել,- ասում է սա. պիտ սիրել բոլոր մարդկանց՝ առանց ցեղի, գոյնի, կուլտուրայի խտրութեան: Այո՛, պիտ սիրել, պիտ կարեկցել, աւելին՝ պիտ օգնութեան փութալ իր նմաններին: Սէրը դէպ մեր նմանները եղել է եւ կը մնայ կրօնների եւ յեղափոխութիւնների հռչակած առաքինութիւններից գերագոյնը: Պիտ ապրի մարդասիրութիւնը: Բայց մի՞թէ մեր դէպ մարդկութիւնն ունեցած սէրը ազատում է մեզ եւ մե՛ր ժողովուրդը սիրելուց, հայրենասէր լինելուց:

Մերը պիտի չսիրե՞լ, որովհետեւ պէտք է սիրել եւ օտարի՞նը: Մի մասը պիտի չսիրե՞լ, որովհետեւ սիրում ենք ամբողջութի՞ւնը: Անհեթեթութիւն չէ՞ դա: Իսկ եթէ բոլորն էլ, ի դժբախտութիւն աշխարհի, իրենց աշխարհաքաղաքացի յայտարարէին, այսինքն դադարէին իրենց ազգը սիրելուց, իրենց ազգային պարտականութիւնները կատարելուց - կը շահէ՞ր մարդկութիւնը: Եւ ինչո՞ւ միայն մե՛ր ազգը չսիրել, ինչո՞ւ միայն մերի՛ն չօգնել, չէ՞ որ դա էլ մի մասն է կազմում մարդկային ցեղի: Անհեթեթ վարդապետութիւն, որը պղատոնական սէր քարոզելով դէպ մարդկութիւնը, քար անտարբերութիւն է յանձնարարում դէպ մարդկութիւնը կազմող ազգերը: Չէ՛, լրջօրէն կաղում է այդ մոլար վարդապետութիւնը. նրան պակասում են տրամաբանութիւնը եւ բարոյականութիւնը:

Հեռո՛ւ մեզնից այդ մոլորութիւնը:

***

Բացարձակապէս հաշտելի են հայրենասիրութիւնն ու մարդասիրութիւնը: Բարեկամներ են սրանք եւ ոչ թշնամիներ: Միայն ազգասէ՛րը կարող է սիրել ե՛ւ մարդկութիւնը:

Աշխարհաքաղաքացին իրապէս սիրում է -եթէ սիրում է- ոչ այս, ոչ այն, այլ մի մեծ քիմերա, մի ոչնչութիւն: Ծառայելով իր ազգին, հայրենասէրը անուղղակի կերպով ծառայում է եւ մարդկութեան: Նոյնը չի կարելի ասել աշխարհաքաղաքացու մասին: Մարդկութիւնն իրենից չի ներկայացնում մի կազմակերպուած միութիւն, ինչպիսին է ազգը, որպէսզի նրա նկատմամբ կարողանանք որոշել մեր անելքը, մեր պարտականութիւնները: Մեզնից որոշ եւ կօնկրետ զոհողութիւններ է պահանջում ազգը, որը եւ մեզ բարոյապէս կապում է մարդկութեան հետ, յարաբերութեան դնում նրա հետ:

Մեղմ ասած, աշխարհաքաղաքացին իրապէս ոչ ոքի հանդէպ իրեն պարտական չի համարում: Ահա թէ ինչո՛ւ իրականում նա մօտենում է աւելի եսասէրին քան այլասէրին: Իսկ եթէ եսասէր չէ, ապա ցնորապաշտ է, որ սէրը դէպ մարդկութիւնը պլատոնական է, անարժէք:

***

Աշխարհաքաղաքացիների մի մասը միամիտ ցնորապաշտներ են, զուրկ իրականութեան զգացումից, միւս մասը՝ պարտականութեանց փոքրոգի դասալիքներ, որոնք զանազան սոփեստութիւններով քօղարկում են իրենց դաւաճանութիւնը մարդկային առաքինութիւններից ամենագերագոյնի -հայրենասիրութեան հանդէպ: Սրանց աշխարհաքաղաքացիութիւնը այլ բան չէ, բայց եթէ բացասումն բոլոր տեսակի պարտականութեանց:

«Օգտակար անդամը ազգերի դաշնակցութեան մէջ նա է, որն ամենաուժեղ կերպով է թափանցուած ազգայնականութեան գաղափարներով»,- ասում է Ռուզվելթը:

«Հակահայրենասիրութեան տեսութիւնը, -ասում է եւրոպացի մի գրող,- միշտ էլ հանդիսանում է որպէս մարդկային ստորնութեան տեսութիւնը»:

ՎԱՐԱՆԴ ՔՈՐԹՄՈՍԵԱՆ

13 օգոստոս 2020, Վաղարշապատ