ՄԱՐԴԱԿԵՐՏ ՀՐԱՇԱԼԻՔՆԵՐԷՆ՝ ԱՊՈՒՆԱ ԵԱՄԱԹԱ ԿՈՒՀ

Կեդրոնանալով անցեալի արժէքներու վրայ, վերանայելով անոնց ստեղծման բաղադրիչները, կը դիւրանայ բացայայտել ճարտարապետութեան անցեալն ու հասկնալ ներշնչանքի աղբիւրները: Յայտնի է, որ ճարտարապետութեան վրայ ազդող գործօնները ֆիզիքական եւ մշակութային (ժողովրդական առանձնայատկութիւններ, տնտեսութիւն, աւանդութիւններ, կրօն, ընտանիք եւ հասարակութիւն, հիմնական կարիքներ, շէնքերու կառուցման թեքնիք եւ այլն) են: Ճարտարապետութեան ձեւաւորման ու իրականացման գործին մէջ շատ դժուար է այս գործօնները տարանջատել։ Բացի ճարտարապետական ​​տարածքի տեսանելի, լսուած, ընկալուող, չափելի եւ զգացուող գորօններէն, կան նաեւ այլ ազդակներ, որոնք կարելի չէ սահմանել, տեսնել կամ զգալ, բայց կ'ենթադրուի, որ արդիւնաւէտ են ձեւաւորման համար:

Մարդիկ միշտ փորձած են գտնել իրենց գոյութեան աղբիւրը եւ ամենասկիզբը գտնելու փնտռտուքը յառաջացած է արարիչի մը հաւատալու եւ պաշտելու անհրաժեշտութիւնը: Մարդիկ, որոնք կ՚երկրպագեն իրենց հաւատարմութիւնը իրենց արարիչին ցոյց տալու համար, սկսած են պաշտամունքի վայրեր կառուցել: Այս աղօթատեղերը ճարտարապետական ​​կառոյցներու առաջին օրինակներէն են։

Կան բազմաթիւ կրօնական շինութիւններ, որոնք կառուցուած են աշխարհի տարբեր ծայրերու վրայ, որպէսզի մարդիկ ապրին իրենց հաւատքով ու համոզումներով: Պատմութեան տարբեր ժամանակաշրջաններէն մինչեւ մեր օրերը պահպանուած այս կառոյցները ուշադրութիւն կը գրաւեն նաեւ իրենց հիասքանչ ճարտարապետութեամբ եւ աչքառու ​​կեցուածքով։ Այդ օրինակներէն կարելի է նշել Ապունա Եամաթա Կուհ եկեղեցին, որ կը գտնուի Եթովպիոյ Թիկրա շրջանին մէջ։ Եկեղեցին կը գտնուի 2580 մեթր բարձրութեան վրայ եւ հասնելու համար պէտք է բարձրանալ ոտքով։ Եկեղեցին նաեւ աչքառու է 5-րդ դարով թուագրուող գմբէթով, պատի նկարներով եւ իր ճարտարապետութեամբ։

Եթովպիոյ հիասքանչ տեսարժան վայրերէն ու հնագոյն մարդակերտ հրաշքներէն Ապունա Եամաթա Կուհ կը վկայէ ինչպէս մարդկային ճկունութեան, այնպէս ալ հոգեւոր նուիրուածութեան մասին։ Այս սուրբ վայրը այցելուներն ու հետաքրքիրները կ՚ողջունէ՝ որպէս Եթովպիոյ ժողովուրդի պատմամշակութային ժառանգութեան ամենամեծը, որ նաեւ վկայութիւն է երկրի հնագոյն պատմութեան ու հաւատքի։

Եկեղեցին Եթովպիոյ 35 ժայռափոր եկեղեցիներէն մին է եւ կը գտնուի հին Կարալթայի մէջ։ 1500 տարի առաջ եկեղեցին փորուելէն ի վեր որեւէ մարդ չէ ինկած այնտեղ բարձրանալու փորձի ժամանակ:

Եկեղեցւոյ պատերու եւ գմբէթի նկարները պահպանուած են լաւագոյն վիճակի մէջ։ Լայնածաւալ ուսումնասիրութիւն կատարուած է՝ հասկնալու համար այս երեւոյթի պատճառը: Չոր օդը եւ խոնաւութեան պակասը պահպանած են այս որմնանկարները իրենց սկզբնական վիճակին մէջ։ Նկարները կը թուագրուին Եթովպիոյ մէջ քրիստոնէութեան սկզբնական հետքերով եւ ինն սուրբերու եւ տասներկու առաքեալներու շուրջ։

Եկեղեցւոյ ուշագրաւ ճարտարապետութիւնը, որ զարդարուած է ակնածանք ներշնչող գմբէթով եւ պատի նկարներով, կը ծառայէ որպէս ժամանակի կենդանի տարեգրութիւն: Երբ մէկը անցնի այս սրբավայրի շեմը, օդէն կը թափանցէ պատմութեան եւ ակնածանքի շօշափելի զգացումները, ինչ որ այցելուները կը հրաւիրէ ճամբորդել դարերու անմնացորդ նուիրուածութեան միջով:

Ըստ առասպելի, Ապունա Եամաթա Կուհի շինութիւնը սկսած է վեցերորդ դարուն. սիրոյ աշխատանք՝ նուիրուած Ապունա Եամաթային (կամ Ապպա Եամաթային)՝ ինն սուրբերէն մէկուն: Այս առասպելական ծագումը առեղծուածային մթնոլորտ կը հաղորդէ եկեղեցիին՝ ուժեղացնելով անոր գրաւչութիւնը՝ որպէս թէ՛ հոգեւոր նշանակութեան եւ թէ պատմական եղելութիւններու կէտ:

Երբ արեւի լոյսը կը թափանցէ հնագոյն պատուհաններու մէջէն՝ լուսաւորելով նրբագեղ որմնանկարները, այցելուները կը տեղափոխուին անցեալ դարաշրջաններ, երբ հաւատքն ու արուեստը կը միահիւսուին՝ գերազանցելով ժամանակը: Իւրաքանչիւր վրձնահարուած եւ սայրի նշան կ՚արձագանգէ անցեալ դարերու շշուկներուն՝ խոր կապ ստեղծելով այն անհատներու հետ, որոնք ջանք թափեցին այս սրբավայրը ժայռէն քանդակելու համար:

Բացի իր պատմական եւ գեղարուեստական ​​շքեղութենէն, Ապունա Եամաթա Կուհի հեռաւոր դիրքը կը ներառէ անսասան վճռականութիւնը այն մարդոց, որոնք մխիթարութիւն եւ աստուածային կապ կը փնտռէին եկեղեցւոյ հնագոյն պատերու ներքեւ։

Այս սրբավայրը կանգնած է որպէս հաւատքի, պատմութեան եւ մարդկութեան աննկուն ոգիի մարմնացում: Ամբողջ աշխարհէն մարդիկ կը յայտնուին Ապունա Եամաթա Կուհի գիրկին՝ ոչ միայն խորասուզուելու անոր արուեստի եւ ճարտարապետութեան գեղեցկութեան մէջ, այլեւ խոնարհելու մարդկային հոգիի ճկունութեան:

ՊԻԱՆՔԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ