ՎԵՐՋԻՆԸ

Բաց կապոյտ ինքնաշարժ մը, հին սովետական, կը յառաջանար ձորերուն մէջ։ Պատուհանը բաց էր. տղամարդու արմուկ մըն էր անկէ դուրս։ Բացուեցաւ ծալքը թեւին, դուրս եկաւ ձեռքը, մատներուն միջեւ գլանիկ մը վառ։ Տարաւ խոտը բերնին, ներս քաշեց խորունկ։ Ծուխը շրջափակեց ակնոցները՝ ներսէն ու դուրսէն, երկվայրկեանի մը համար։

Անյագ հետախոյզն էր այս երկրին։ Ամէն կիրակի կը նստէր կապոյտ Իժը, հօրեղբօրմէն մնացած, ու կը քշէր դէպի մէկ պատահական ուղղութեամբ։ Այս անգամ ալ, սուրճի բաժակը ձեռքին, նայեր էր քարտէսին։ Ահա այս, դէպի լեռ բարձրացող ճամբան որոշեր էր առնել ու երթալ մինչեւ վերջ, մինչեւ վերջինը գիւղերուն։ Դարակէն քասեթ մը հաներ էր, ռուս հեղինակ Նիկոլայ Օպուխովի, դրեր բաճկոնի գրպանը՝ գլանիկի տուփին կից, ու ինկեր ճամբայ։

Ճանապարհը յանկարծ բաժնուեցաւ հովիտէն, եւ սկսաւ մագլցիլ։ Լերան ստորոտին էր արդէն. յիշեց քարտէսը՝ ուղիղ երկար բարձրանալ էր պէտք, եւ առաջին պարսատիկաձեւ բաժանումին՝ բռնել ձախը, որպէսզի հեռագոյն գիւղին հասնէր։ Գարնանային բոյրերու եւ Օպուխովի “հոգեբանական պատկերներ”ուն ընդմէջէն բարձրացաւ լեռը առանց աճապարանքի։ Երբեմն, այս կամ այն անկեան մօտ, կանգ կ՚առնէր. ծխախոտ մը կը վառէր, կը դիտէր ետին մնացած ձորը դալար։ Յետոյ կամացուկ կը շարժէր առաջ, ճամբորդութիւնը կը շարունակէր։

Պարսատիկն էր ահա։ Ելեկտրական խոշոր ձողը աջին թողելով, առաւ ձախը, յատուկ հաճոյքով դիմաւորելով խստացող զառիվերը փողոցին։ Ու քշեց մէկ շունչով մինչեւ վերջ, մինչեւ գիւղն այդ, որ վերջինն էր։ Ճիշդ մուտքին կանգ առաւ. ոտքով յայտնաբերելու համար։ Օպուխովը լռեց. ճպուռները սկսան։ Զեփիւռը ծուխն երեսին կը հարէր։

Ամայութիւն։ Մեռելային բնակավայր։ “Չբնակվայր”, մտածեց, մտաւ ներս։

Ժամ մը ամբողջ քալեց գիւղին մէջ, կեանքի հետքեր փնտռելով։ Ամէն ինչ փակ էր ու լքուած։ Կարծես գոնէ տաս տարի անցած էր այն օրէն, երբ վերջին բնակիչն ալ յանձնուեր էր քաղաքի քաշող զօրութեան, փակեր, թերեւս ալ բաց ձգեր էր դուռը տան, ու ետեւ թողեր էր գիւղն այս վերջին։ Ոչ իսկ շուն մը տեսաւ։ Ծանրացաւ հոգին, արագցուց քայլերը դէպի մուտք, գիւղին շրջանն արդէն կատարած։ Վերջին տան մուտքին, գետինը, նկարի դատարկ շրջանակ մը տեսաւ։ Ո՞վ կամ ովքե՞ր կային այդ երբեմնի նկարին մէջ։ Առաւ շրջանակը թեւին տակ, եւ վերադարձաւ։ Մտաւ ինքնաշարժ։

Ինչո՞ւ ծներ էր այս գիւղը, ի սկզբանէ։ Ինչո՞ւ այստեղ էին ծներ բնակիչները նախկին, եթէ պիտի չկարենային մնալ այստեղ։ Ուրիշ քանի՞ հատ չբնակվայր կար այս երկրին մէջ, կամ աշխարհի երեսին։ Ինչո՞ւ էր այս դատարկ, չապրուելիք փաստօրէն, իսկ քաղաքը խճողուած, չապրուելիք փաստօրէն։ Ինչո՞ւ էր ամէն ինչ անհաւասար, անհաւասարակշիռ, աննպատակ։

“Հոգեբանական պատկերներ”ը նուագեց դարձեալ, ու սկսաւ էջքը՝ ձորն ի վար։ Վերջինն ալ տեսեր էր հիմա, առաջին ու վերջին անգամուան մը համար։

ԵՐԱՄ

Երեւան