ՍԱՌՑԱՀԱԼԸ ՍԿՍԱ՞Ւ

Ան­կա­խու­թեան սկիզ­բին, Սփիւռ­քի հա­յա­խօս շրջա­նակ­նե­րուն մե­ծա­գոյն յոյսն էր, որ Հա­յաս­տա­նի եր­րորդ Հան­րա­պե­տու­թիւ­նը ե­ռա­գոյ­նին եւ զի­նանշա­նին կող­քին պի­տի վե­րա­կանգ­նէ դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թիւ­նը իբր հաշ­տու­թեան ամ­բող­ջա­կան նշան իր ժա­ռան­գու­թեան հետ, կամր­ջե­լով եր­րոր­դը ա­ռա­ջի­նին, որ հռչա­կուած էր եւ ձեռք բե­րուած ա­նա­սե­լի ող­բեր­գու­թիւն­նե­րու եւ սխրանք­նե­րու գնով։ Սա­կայն, յու­սա­խա­բու­թիւ­նը մեծ էր։ Եւ եր­թա­լով դիր­քե­րը այն­քան կարծ­րա­ցան, որ՝ որ­քան այդ մա­սին խօ­սուէր այն­քան ա­ւա­զախրու­մը կը մեծ­նար։

Մինչ այդ Հա­յաս­տան-Սփիւռք հինգերորդ հա­մա­գու­մար­ները կա­յա­ցան, ոչ մէ­կը իր օրա­կար­գին մէջ ընդգր­կեց այդ նիւ­թը, Հա­յաս­տա­նի պե­տա­կան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րու կող­մէ դրուած ար­գել­քին պատ­ճա­ռով։ Եւ ա­հա քսանհինգ տա­րի անց, ա­նակն­կալ կեր­պով, Սփիւռ­քի նա­խա­րա­րու­թեան եւ Գի­տու­թիւն­նե­րու ա­կա­դե­միա­յի Լե­զուի կաճառին կող­մէ կը յայ­տա­րա­րուէր «Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի եւ ա­րե­ւե­լա­հա­յե­րէ­նի մեր­ձեց­ման խնդիր­ներ»ու շուրջ գի­տա­ժո­ղով Յու­լիս 29-30-ին, Ե­րե­ւա­նի Գի­տու­թիւն­նե­րու ազգային ա­կա­դե­միա­յի նա­խա­գա­հա­կան դահ­լի­ճին մէջ։

Գրե­թէ քա­ռորդ դար պէտք ե­ղաւ որ ա­ռա­ջին քայ­լը առ­նուի։ Այս նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը որ­քան ալ զգու­շու­թեամբ եւ նոյ­նիսկ՝ կաս­կա­ծով դի­մա­ւո­րուի Սփիւռ­քի կարգ մը մտա­ւո­րա­կան շրջա­նակ­նե­րու կող­մէ, պէտք է ող­ջու­նել եւ քա­ջա­լե­րել, որ­պէս­զի ան­կեղծ երկ­խօ­սու­թեան մի­ջա­վայր ստեղ­ծուի։ Կարծ­րա­տի­պե­րը այն­քան շատ են, որ զգու­շու­թիւ­նը անհ­րա­ժեշ­տու­թիւն է եւ շու­տա­փոյթ խան­դա­վա­ռու­թիւ­նը՝ ան­տե­ղի, ո­րով­հե­տեւ խրա­մա­տը շատ մեծ է յատ­կա­պէս սո­վե­տա­կան գրե­լա­ձե­ւի պաշտ­պան հան­դի­սա­ցող լե­զուա­գէտ­նե­րուն եւ Սփիւռ­քի ու Հա­յաս­տա­նի մէջ շու­տա­փոյթ լու­ծում պա­հան­ջող ճա­կատ­նե­րուն մի­ջեւ։

Սա­կայն, առ այ­սօր, կա­րե­լի է ը­սել որ յետ եր­կօ­րեայ քննար­կում­նե­րու՝ կարգ մը խնդիր­ներ յստակ բա­նա­ձե­ւում ստա­ցան։ Ա­ռա­ջին՝ եր­կու լե­զուա­ճիւ­ղե­րու ինք­նու­րոյն կար­գա­վի­ճա­կը, ա­նոնց բնա­կան հո­լո­վոյ­թով յա­ռաջ­խա­ղա­ցու­մը ա­պա­հո­վե­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թիւ­նը, խու­սա­փե­լով բռնազ­բօ­սիկ հրա­մա­նագ­րա­յին լու­ծում­նե­րէ։ Երկ­րորդ՝ իւ­րա­քան­չիւր գրա­կան լե­զուա­ճիւղ ինքն իր ուղ­ղագ­րա­կան օ­րէնք­նե­րու ներ­քին տրա­մա­բա­նու­թեան մէջ ու­նի խոր­թու­թիւն­ներ, որոնք կա­րե­լի է դիւրու­թեամբ հար­թել տուեալ լե­զուա­ճիւ­ղի լե­զուա­գէտ­նե­րու կող­մէ հա­մա­կար­գուած քննար­կու­մէ ետք։ Եր­րորդ՝ կեան­քի կո­չել յա­տուկ «Լե­զուի բարձ­րա­գոյն մար­մին», կազմուած Հա­յաս­տա­նէն եւ Սփիւռ­քէն լե­զուա­գէտ­նե­րէ, ու­սում­նա­սի­րե­լու հա­մար յա­տուկ ա­նուն­նե­րու, ժա­մա­նա­կա­կից եզ­րա­բա­նու­թեան եւ այլ լե­զուա­կան խնդիր­նե­րը։

Սու­րիա­հայ տագ­նա­պը իր ող­բեր­գա­կան բո­լոր հե­տե­ւանք­նե­րով ու­նե­ցած է իր բախ­տո­րոշ դե­րը լե­զու­նե­րու մեր­ձեց­ման կա­լուա­ծէն ներս։ Այ­սօր Ե­րե­ւա­նի փո­ղոց­նե­րուն մէջ, տար­բեր ան­կիւն­նե­րու, թա­ղա­մա­սե­րու մէջ, շատ բնա­կան կը թուի ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէն լսե­լը։ Ու­րեմն, Հա­յաս­տան նաեւ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի՞ հայ­րե­նիք։ Հա­մո­զու­մը կայ կարգ մը շրջա­նակ­նե­րու մօտ։

Ա­մէն պա­րա­գա­յի, ան­մի­ջա­կան շփու­մը կա­րե­ւոր ազ­դակ է լե­զուա­ճիւ­ղե­րու նկատ­մամբ հե­տաքրք­րու­թիւն արթնցնե­լու եւ Սփիւռ­քի մէջ տա­րա­ծուած ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի ժա­ռան­գու­թեան նկատ­մամբ ալ յա­ւե­լեալ ու­շադ­րու­թիւն ըն­ծա­յե­լու ա­ռու­մով։ Ա­նոր, ի­մա՝ ա­րեւմտա­հա­յե­րէ­նի հա­րիւ­րա­մեայ յա­րա­տե­ւու­մը ա­ռիթ է նաեւ Հա­յաս­տա­նէն դուրս ստեղ­ծուած ա­րե­ւե­լա­հայ նոր հա­մայնք­նե­րուն հա­մար՝ դա­սեր քա­ղե­լու ա­նոր փոր­ձէն։

Հա­րիւ­րա­մեա­կին, քա­ղա­քա­կա­նա­ցած բազ­մա­թիւ ո­գե­կո­չում­նե­րէ եւ հան­դի­սու­թիւն­նե­րէ ետք, վեր­ջա­պէս ազ­գա­յին կա­րե­ւոր նա­խա­ձեռ­նու­թիւն մը, որ կը մի­տի ազ­գա­յին մեծ ող­բեր­գու­թիւն մը սրբագ­րել։ Նա­խա­ձեռ­նու­թիւն մը, որ ու­նի մշա­կու­թա­յին, ազ­գա­յին, գա­ղա­փա­րա­կան էա­կան նշա­նա­կու­թիւն տուեալ խնդրին հա­մար, ո­րուն լու­ծու­մը կա­խեալ է, ոչ այս կամ այն մի­ջազ­գա­յին կազ­մա­կեր­պու­թե­նէն, կամ այս կամ այն գեր­տէ­րու­թենէն, այլ՝ լոկ հա­յու­թե­նէն։ Ունկնդ­րե­լէ ետք գի­տա­ժո­ղո­վին տրուած զե­կոյց­նե­րուն, կա­րե­լի է ան­կաս­կած ը­սել, որ կա՛յ քա­ղա­քա­կան կամք՝ ան­շար­ժու­թեան մատ­նուած լե­զուա­կան կա­լուա­ծը շար­ժե­լու։ Ար­դիւն­քը կա­խեալ է նաեւ եւ յատ­կա­պէ՛ս մաս­նա­կից­նե­րու նա­խան­ձախնդ­րու­թենէն եւ մա­նա­ւա՛նդ պե­տու­թեան հե­ռան­կա­րա­յին գի­տակ­ցու­թե­նէն։

ԺԻ­ՐԱՅՐ ՉՈ­ԼԱ­ՔԵԱՆ

Խմբագրական «Նոր Յառաջ»ի
Փարիզ