ԴԱՄԱՍԿՈՍԻ ԹԵՄԱԿԱԼ ԱՌԱՋՆՈՐԴ Տ. ԱՐՄԱՇ ԵՊՍԿ. ՆԱԼՊԱՆՏԵԱՆ. «ԼԱՒ ՊԻՏԻ ԸԼԼԱՐ, ԵԹԷ ՀԱՅԱՍՏԱՆԷՆ ՍՈՒՐԻԱ ՄԱՐԴԱՍԻՐԱԿԱՆ ՕԺԱՆԴԱԿՈՒԹԻՒՆ ՓՈԽԱԴՐԱԾ ՕԴԱՆԱՒԵՐԸ ԵՐԵՒԱՆ ՎԵՐԱԴԱՌՆԱՅԻՆ ՍՈՒՐԻԱՀԱՅԵՐՈՎ»

Երբ սաստ­կա­ցած է Սու­րիոյ ներ­քին պա­տե­րազ­մը, տեղ­ւոյն հա­յու­թեան դի­մագ­րա­ւած ող­բեր­գու­թիւն­ներն ալ կը սաստ­կա­նան հետզ­հե­տէ։ Այս մթնո­լոր­տին մէջ Հա­յաս­տա­նի կող­մէ վեր­ջին օ­րե­րուն եր­կու օ­դա­նա­ւե­րով մար­դա­սի­րա­կան օ­ժան­դա­կու­թիւն ա­ռա­քուե­ցաւ դէ­պի Սու­րիա։ Դա­մաս­կո­սի Թե­մա­կալ­ Ա­ռաջ­նորդ Տ.­ Ար­մաշ Եպսկ. Նալ­պան­տեան առ­կայ ծանր մթնո­լոր­տին մէջ յայ­տա­րա­րեց, որ ե­րա­նի այդ օ­դա­նա­ւե­րը Ե­րե­ւան վե­րա­դառ­նա­յին՝ լե­ցուած սու­րիա­հա­յե­րով։ «Լաւ պի­տի ըլ­լար ե­թէ օ­դա­նա­ւե­րը դա­տարկ չվե­րա­դառ­նա­յին», ը­սաւ Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը «Ա­րե­ւելք» կայ­քէ­ջին տուած հար­ցազ­րոյ­ցին մէջ։

«Լաւ պի­տի ըլ­լար, ե­թէ մար­դա­սի­րա­կան օգ­նու­թիւն­ներ Լա­թա­քիա բե­րող օ­դա­նա­ւե­րը Հա­յաս­տան դա­տարկ չվե­րա­դառ­նա­յի­ն», յայտ­նեց Դա­մաս­կո­սի Թե­մի Ա­ռաջ­նորդ Տ. Ար­մաշ Եպսկ. Նալ­պան­տեան: Սրբա­զա­նը շա­րու­նա­կեց «Ող­ջու­նե­լի է այս քայ­լը, բայց տե­ղի ու­նե­ցաւ ա­ռանց հա­մա­կար­գու­մի, այս մա­սին մեզ­մէ ոչ ոք տե­ղեակ էր ու շատ ա­ւե­լի լաւ պի­տի ըլ­լար, որ այս մէ­կը հնա­րա­ւո­րու­թիւն տար այն սու­րիա­հա­յե­րուն, ո­րոնք կը փա­փա­քին Հա­յաս­տան եր­թա­լ»:

«Մենք իբր պա­տաս­խա­նա­տու­ներ՝ միշտ կը գնա­հա­տենք Սու­րիոյ դե­րը եւ ա­նոր նշա­նա­կու­թիւ­նը մեր կեան­քին մէջ, սփիւռ­քի մէջ, շնոր­հա­կալ ենք ան­կէ, սա­կայն պայ­ման­նե­րը այն­պէս բե­րին, որ պա­տե­րազմ կայ, տե­սա­կան դրու­թիւն մը չէ: Իբ­րեւ ղե­կա­վար­ներ մե­զի միշտ կ՚ը­սեն, որ ջա­տա­գովն ենք Սու­րիոյ եւ ա­նոր խա­ղա­ղու­թեան, բայց այդ եր­բեք չ՚են­թադ­րէր, թէ մենք մեր յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րով մեր ժո­ղո­վուր­դին մնալ կամ հե­ռա­նալ կը ստի­պեն­ք», նշեց Տ. Ար­մաշ Եպսկ. Նալ­պան­տեան:

Սրբա­զան Հայ­րը ակ­նար­կե­լով վեր­ջերս շրջա­նա­ռու­թեան մէջ դրուած եւ Սու­րիա մնալ-չմնա­լու մա­սին ե­ղած միտ­քե­րուն ը­սաւ. «Մար­դիկ Սու­րիա կը մնան, ըստ ի­րենց ըն­տա­նե­կան ո­րո­շում­նե­րուն: Մեր պար­տա­կա­նու­թիւնն է, մեկ­նիլ ու­զող­նե­րը յոր­դո­րել, որ­պէս­զի հայ­րե­նիք հաս­տատուին: Հա­յաս­տա­նի մէջ վկա­յու­թիւն­ներ կան, թէ քա­նի մը հա­լէ­պա­հա­յեր կամ սու­րիա­հա­յեր յա­ջո­ղու­թիւն գտած են եւ ի­րենց աշ­խա­տանքն ու նիւ­թա­կան կա­րիք­նե­րը ա­պա­հո­ված են, ինչ որ քա­ջա­լե­րա­կան պէտք է հան­դի­սա­նայ ա­նոնց: Սա­կայն ան, որ պի­տի մնայ, մեր պար­տա­կա­նու­թիւնն է օգ­տա­կար դառ­նալ եւ սա­տար կանգ­նիլ ա­նո­ր»:

«Քա­ղա­քա­կան վեր­լու­ծա­բան ըլ­լա­լու կա­րի­քը չկայ, որ­պէս­զի ը­սենք, թէ պա­տե­րազ­մը եր­կար է: Այս բո­լո­րին մէջ հիմ­նա­կան օգ­նու­թիւ­նը, որ պէտք է ըլ­լայ, ա­պա­հո­վա­կանն է, ո­րով­հե­տեւ պաշտ­պա­նու­թեան խնդիր կայ, ո­րով­հե­տեւ մենք գա­ղու­թի ղե­կա­վար­ներ չու­նինք: Աս­կէ ա­ռաջ մի քա­նի դէպ­քեր ե­ղած են, Քե­սա­պի կամ նոյ­նիսկ Հա­լէ­պի հար­ցե­րուն սկզբնա­կան շրջա­նին, երբ կա­պի մէջ ե­ղած ենք պա­տաս­խա­նա­տու ա­տեան­նե­րու հետ, թէ՛ պաշտ­պա­նու­թեան, թէ՛ ներ­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թիւն­նե­րուն հետ, որ­պէս­զի յա­տուկ ձե­ւով ի­րենք ի­րենց պար­տա­կա­նու­թիւ­նը կա­տա­րեն հա­յա­շատ թա­ղա­մա­սե­րուն մէջ: Ա­նոնք ի­րենց նկա­տա­ռում­նե­րը, կա­րո­ղու­թիւն­ներն ու քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը ու­նի­ն», դի­տել տուաւ Սրբա­զա­ն Հայ­րը:

Սու­րիոյ մէջ ե­ղող ղե­կա­վար կազ­մին կա­րո­ղու­թիւն­նե­րուն մա­սին խօ­սե­լով, Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը նշեց. «Հիմ­նա­կա­նը, որ մեր ժո­ղո­վուր­դը կը քա­ջա­լե­րենք դի­մա­նա­լու կամ մնա­լու, այդ կու գայ միայն նուի­րա­տուու­թիւն­նե­րու հա­ւա­քուած կա­րո­ղու­թիւն­նե­րէն: Ինչ­պէս որ դպրոց­նե­րուն օ­ժան­դա­կու­թիւն կը կա­տա­րենք, ըն­տա­նիք­նե­րուն տան վարձ­քի, նիւ­թա­կան, սննդա­կան կամ ա­ռո­ջա­պա­հա­կան հար­ցե­րով սա­տար կը կանգ­նինք: Բայց այս ալ կու գայ մէկ ու­րիշ դժբախտ վի­ճա­կէ, ո­րով­հե­տեւ այլ ընտ­րանք չու­նինք, ի­րենց հրամց­նե­լու: Ե­թէ Հա­յաս­տան մնա­լու պա­րա­գա­ներ ըլ­լան, կա­րե­լի է բան մը ը­նել: Մենք Սու­րիոյ մէջ նստած, դուր­սէն կը լսենք, որ գա­ղու­թը պէտք է պա­հ-ւի, պէտք է մնայ: Թէ ի՞նչ գի­նով, մենք ենք ա­նոր վկա­նե­րը»:

«Ա­նոնք, ո­րոնք կ՚ու­զեն Հա­լէ­պէն դուրս գալ եւ նոյ­նիսկ տոմ­սե­րու գու­մա­րը չու­նին, մենք կ՚օգ­նենք մեր անձ­նա­կան ու­ժե­րով եւ բա­րե­րար­ներ գտնե­լով: Այն­տեղ ալ խնդիր­նե­րու կը հան­դի­պինք: Անձ­նա­պէս ա­կա­նա­տես ե­ղած եմ, թէ ինչ­պէս եր­կու ըն­տա­նիք­նե­րու դէ­պի Հա­յաս­տան ճա­նա­պար­հա­ծախ­սը ա­պա­հո­վե­լէ ետք չմեկ­նե­ցան, ո­րով­հե­տեւ հոն ի­րենց դի­մա­ւո­րող ու ի­րենց­մով հե­տաքրք­րուող­ներ չու­նէին։ Իսկ Գա­նա­տա­յի եւ Աւստ­րա­լիոյ պա­րա­գա­յին, այդ հնա­րա­ւո­րու­թիւ­նը ու­նին, ո­րով­հե­տեւ կը դի­մա­ւո­րուին պե­տա­կան ա­ջակ­ցու­թեամ­բ», մատ­նան­շեց Սրբա­զան Հայ­րը:

Ճգնա­ժա­մա­յին այս օ­րե­րուն, իբր Սու­րիոյ հա­մայն­քի հո­վիւ, գա­ղու­թի տար­հան­ման մա­սին իր կար­ծի­քը յայտ­նե­լով՝ ը­սաւ. «Սու­րիոյ մէջ տար­հա­նում­ներ ե­ղած են: Տար­հա­նում ան­պայ­ման չի նշա­նա­կեր հա­մայն­քի ան­դամ­նե­րը Սու­րիա­յէն դուրս բե­րել: Կրնանք այդ նկա­տի ու­նե­նալ Հա­լէ­պի մէկ թա­ղա­մա­սէն միւ­սը տա­նիլ, կամ բո­լո­րո­վին այլ շրջան­ներ փո­խադ­րել, ինչ­պէս ե­ղաւ Քե­սա­պի կամ Հոմ­սի մէջ: Բայց Սու­րիա­յէն դուրս, ո՛չ, թէ­կուզ ա­պա­հո­վա­կան նկա­տա­ռում­նե­րով, այդ քայ­լին չենք դի­մեր, նոյ­նիսկ մի­ջոց­նե­րը չու­նինք իբ­րեւ գա­ղութ: Ի վեր­ջոյ, միայն տար­հա­նե­լը չէ, այլ ա­ռօ­րեա­յի պաշ­տ­­պա­նու­թեան հարցն ալ կայ: Մեր կա­րե­լիու­թիւ­նը կը հան­դի­սա­նայ նիւ­թա­պէս սա­տար կանգ­նիլ այդ մար­դոց, ո­րոնք ճա­րա­հատ կ՚ու­զեն հոս մնալ: Ան­ցեալ ամ­րան սկիզ­բը, երբ գրե­թէ ա­միս մը զի­նա­դա­դար յայ­տա­րա­րուե­ցաւ, քա­ջա­լե­րա­կան եւ յու­սադ­րիչ վի­ճակ մը ստեղ­ծուե­ցաւ բո­լո­րին մօտ: Կեան­քը իր բնա­կա­նոն ըն­թաց­քին կը դառ­նար, մոռ­ցած էինք պա­տե­րազ­մա­կան վի­ճա­կը, սա­կայն երբ զի­նա­դա­դա­րը ձա­խո­ղե­ցաւ, ա­ւե­լի դժուար պա­րա­գայ ստեղ­ծը-ւե­ցաւ, մա­նա­ւանդ Հա­լէ­պի մէջ, ուր մեր գա­ղու­թին մե­ծա­մաս­նու­թիւ­նը կը գտնուի: Մէկ շաբ­թուան ըն­թաց­քին ա­ւե­լի քան հա­զա­ր ռում­բեր ին­կան: Ըստ ե­րե­ւոյ­թին, մարդ­կանց այս ա­րիւ­նար­բու ա­խոր­ժա­կը դեռ չէր վե­րա­ցած: Այդ իսկ պատ­ճա­ռով կա­րե­լի է են­թադ­րել, թէ այս­պի­սի դժբախտ պա­րա­գա­ներ պի­տի ու­նե­նանք: Քա­նի մը օր ա­ռաջ պա­տա­հա­ծը՝ ա­մե­նա­մեծ ա­պա­ցոյցն էր թէ՛ Դա­մաս­կո­սի եւ թէ մա­նա­ւանդ Հա­լէ­պի մէ­ջ»:

Տե­ղին է նշել, որ դա­մաս­կո­սա­հա­յու­թիւ­նը քիչ մը ա­ւե­լի ա­պա­հով պայ­ման­նե­րու մէջ է, հա­մե­մա­տած հա­լէ­պա­հա­յու­թեան հետ: Դա­մաս­կո­սի ա­րուար­ձան­նե­րուն մէջ վտան­գը միշտ կայ, բայց շու­տով կը կա­սեցուի: «Հի­մա գրա­սե­նեակս նստած, օ­դա­նա­ւի ձայ­ներ կը լսեմ, ինչ որ սո­վո­րա­կան է: Հե­տաքրք­րա­կան է, սա­կայն, որ մա­սամբ ա­պա­հով թա­ղա­մա­սե­րու մէջ կեան­քը այն­քան բնա­կա­նոն կ՚ըն­թա­նայ, որ նոյ­նիսկ մի­նչեւ ուշ գի­շեր սրճա­րան­ներ կը գոր­ծեն, իսկ 1 քմ. ան­դին տու­ներ կը քան­դուի­ն», ա­ւել­ցուց Տ. Ար­մաշ Եպսկ. Նալ­պան­տեան:

 Սրբա­զան Հայ­րը պա­տաս­խա­նե­լով «Ա­րե­ւել­ք­»ի հար­ցու­մին կա­պուած այս տագ­նա­պին ա­ռըն­թեր յա­ռա­ջի­կայ քայ­լե­րուն մա­սին՝ ը­սաւ. «Քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­նե­րուն, թե­մե­րուն, քա­ղա­քա­կան եւ մշա­կու­թա­յին մեր բո­լոր ղե­կա­վար­նե­րուն ու մար­մին­նե­րուն միաս­նա­կա­նու­թեամբ ամ­պիոն մը պէտք է ստեղ­ծուի, հա­մա­հայ­կա­կան եւ ազ­գա­յին քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն մը մշա­կուի: Ի վեր­ջոյ, եր­բեմն եւ յա­ճախ դժուար է մե­զի հա­մար, Սու­րիոյ մէջ նստած, տես­նել, որ մար­մին­նե­րու կամ ան­հատ­նե­րու մի­ջո­ցաւ օ­ժան­դա­կու­թիւն­ներ կը հաս­նին եւ բո­լո­րը՝ ըն­տա­նիք առ ըն­տա­նիք կը հե­ռա­նան Սու­րիա­յէն եւ յե­տոյ մենք կը մե­ղադ­րուինք, թէ Սու­րիան պէտք է պա­հուի: Այս մար­մի­նը կամ ամ­պիո­նը, որ պէտք է ստեղ­ծուի, ա­պա­հո­վա­կան լու­ծում տա­լու հա­մար է: Կրնայ այդ լու­ծու­մը ըլ­լալ Սու­րիոյ մէջ, մօ­տա­կայ շրջա­նի մը կամ հայ­րե­նի­քի մէջ: Ի վեր­ջոյ ան­հա­տա­կան ո­րո­շում է: Մար­դիկ կան, ո­րոնք իս­կա­պէս չեն ու­զեր հե­ռա­նալ, ո­րով­հե­տեւ ի­րենց կա­յա­ցած կեան­քը այս­տեղ է, ի­րենց ո­րո­շու­մը պէտք է յար­գեն­ք»:

 «Ին­ծի հա­մար մտա­հո­գիչ է, երբ կը լսեմ, թէ՝ այ­սօ­րուան վի­ճակ­նե­րուն հիմ­նա­կան պա­տաս­խա­նա­տուն ա­ւա­գա­նի խաւն է: Գա­նա­տա­յի մէջ կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­ներ, ո­րոնք ա­մէն ջանք կը թա­փեն, որ­պէս­զի մար­դիկ ել­լեն այս երկ­րէն: Վստահ եմ, ա­նոնք սու­րիա­հայ գա­ղու­թը դա­տար­կե­լու մտադ­րու­թիւ­նը չու­նին։ Բայց մենք կը պա­հե՞նք զի­րենք կը ստի­պե՞նք, որ դա­նա­կին տակ մնա՞ն: Երբ խօ­սինք մեր ստեղ­ծած հարս­տու­թեան եւ սրբու­թիւն­նե­րուն մա­սին, որ Սու­րիոյ մէջ է, այն­պէս կը ստա­ցուի, որ մենք ենք զի­րենք պա­հող­նե­րը: Մենք կը յար­գենք բո­լո­րին ո­րո­շու­մը եւ ըս­տայնմ կ՚օ­ժան­դա­կենք կամ մեր օրհ­նու­թիւ­նը կու տանք, ե­թէ ու­րիշ եր­կիր­ներ պի­տի եր­թան, ի­րենց տնտե­սա­կան վի­ճա­կը բա­րե­լա­ւե­լու կամ ա­պա­հո­վա­կան պայ­ման­նե­րով ապ­րե­լու հա­մա­ր», ը­սաւ Սրբա­զան Հայ­րը:

«Նկա­տի պէտք է ու­նե­նանք, որ ծո­վափ­նեայ քա­ղաք­նե­րուն՝ Թար­թու­սի, Լա­թա­քիոյ եւ Քե­սա­պի մէջ կեն­ցա­ղա­յին պայ­ման­նե­րը շատ ա­ւե­լի լաւ են: Սու­րիոյ մէջ քա­ղա­քէ մը ու­րի­շը փո­խադ­րուե­լու եւ հաս­տա­տուե­լու տրա­մադ­րու­թիւ­նը շատ խամ­րած է մար­դոց մօտ: Իսկ այն որ կ՚եր­թայ, միշտ սպա­սո­ղա­կան ճամպ­րու­կա­յին տրա­մադ­րու­թեամբ կ­­՚եր­թայ, մին­չեւ լու­ծում մը կամ ձեւ մը գտնէ շա­րու­նա­կե­լու դէ­պի ու­րիշ ա­փեր: Հան­դի­պած եմ ան­հա­տա­կան պա­րա­գա­նե­րու, ո­րոնք Թար­թուս հաս­տա­տուած ու գործ հիմ­նած՝ կը սպա­սեն Աւստ­րա­լիա եր­թա­լու հա­մար ի­րենց թուղ­թե­րու վա­ւե­րաց­մա­ն», շա­րու­նա­կեց Սրբա­զան Հայ­րը:

Անդ­րա­դառ­նա­լով Դա­մաս­կո­սի ի­րա­վի­ճա­կին՝ ան ը­սաւ. «Դա­մաս­կո­սը՝ այս­պէս կո­չուած կար­միր գիծ է թէ՛ մի­ջազ­գա­յին եւ թէ տե­ղա­կան, բայց հինգ տա­րուան այս պա­տե­րազ­մը կամ ճգնա­ժա­մը, այն­քան կար­միր գի­ծեր փո­խեց, որ թէ՛ հան­գիստ ենք եւ թէ մտա­հոգ ու պատ­րաստ։ Աս­տուած մեզ փոր­ձանք­նե­րէ հե­ռու պա­հէ: Մենք իբ­րեւ ղե­կա­վար­ներ Սու­րիոյ գա­ղու­թի՝ ըլ­լայ ես, միու­թե­նա­կան կամ կու­սակ­ցա­կան պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը՝ կը փոր­ձենք ան­հա­տա­կան դի­տան­կիւ­նէ չնա­յիլ հար­ցե­րուն, ո­րով­հե­տեւ ըն­տա­նիք հաս­կա­ցո­ղու­թիւ­նը, իր ան­հա­տա­կան եւ ա­պա­հո­վա­կան մի­ջոց­նե­րը կը քննէ եւ կը կշռէ վերջ­նա­կան ո­րո­շու­մի մը հաս­նե­լու հա­մար: Ընդ­հա­նու­րին նա­յե­լով, կը փոր­ձենք մշա­կու­թա­յին կեանք մը ստեղ­ծել, որ­պէս­զի մար­դիկ ա­ռըն­չուին այդ կեան­քին: Մեր ա­մե­նա­մեծ դժուա­րու­թիւ­նը, մեր դպրոց­նե­րուն պաշտ­պա­նու­թիւնն ու պահ­պա­նու­թիւնն է: Այ­սօր ծախ­սե­րը կրկնա­պատ­կուած ու տաս­նա­պատ­կուած են: Մար­դիկ կան, ո­րոնք ան­կա­րող են կրթա­թո­շակ­նե­րը վճա­րե­լու: Բայց Դա­մաս­կո­սի մէջ դպրո­ցը կը շա­րու­նա­կուի բնա­կա­նոն ձե­ւո­վ»:

Դա­մաս­կո­սի Թե­մի Ա­ռաջ­նոր­դը «Ա­րե­ւել­ք­»ին հետ իր զրոյ­ցը եզ­րա­փա­կեց՝ ը­սե­լով. «Կա­րե­լի չէ «սահ­մա­նել կեան­քը ըն­դե­ղէ­նի ու ջու­րի կեր­պըն­կալ տա­կառ­նե­րուն մէ­ջ», շատ ճիշդ է: Բայց մենք ի՛նչ կրնանք ը­նել, ե­թէ ոչ այս ըն­դե­ղէ­նի եւ ջու­րի մա­տա­կա­րա­րու­մը ա­պա­հո­վել, ու­րիշ բա­նե­րու չենք կրնար հաս­նիր: Հո­գե­կան եւ բա­րո­յա­կանն ալ՝ ե­կե­ղեց­ւոյ եւ ա­ղօթք­նե­րու մի­ջո­ցաւ մխի­թա­րու­թիւն կը գտնենք: Իսկ Սու­րիոյ հան­դէպ մեր ու­նե­ցած սէ­րը տա­ծե­լու պա­հը չէ հի­մա: Մար­դիկ կան, ո­րոնք ե­րե­սուն-քա­ռա­սուն տա­րի­ներ ա­ռաջ այս կամ այն պատ­ճա­ռով գաղ­թած են, սա­կայն ա­նոնց սէ­րը Սու­րիոյ հան­դէպ չէ պակ­սած, ո՛չ ալ կը պակ­սի: Մենք իս­կա­պէս ե­րախ­տա­պարտ ենք Սու­րիոյ: Ան­ցեալ տա­րի՝ 100-ա­մեա­կին, բազ­միցս յայ­տա­րա­րե­ցինք այդ մէ­կը, այս տա­րի ալ ձե­ռնարկ մը վեր­նագ­րած էինք «Ե­րախ­տա­պարտ ենք Սու­րիա» խո­րագ­րով: Հա­լէ­պէն դուրս գա­ղութ ստեղ­ծե­լու պա­րա­գան հե­տե­ւեալն է, ե­թէ այն­տեղ հա­ւա­քուած են մար­դիկ, կա­րե­լի է կազ­մա­կեր­պել: Թէ ո՞ւր կը հաս­նի, ե­կե­ղե­ցի կը գտնե՞ն, սրահ կ՚առ­նուի՞, դպրոց կը բա­ցուի՞, ցարդ յստակ չէ: Այդ մէ­կը ժա­մա­նա­կը ցոյց պի­տի տայ, ո­րով­հե­տեւ թի­ւե­րը տա­կա­ւին կա­յուն չեն եւ չենք կրնար այդ­պի­սի գու­մար­ներ տրա­մադ­րել ներ­կայ պա­հու­ն»: