Օ­ֆե­լիա Համ­բար­ձու­մեա­նով Ժո­ղովր­դա­յին Եր­գիչ­նե­րու Դա­րաշր­ջան Մը Փա­կուե­ցաւ, Ա­ւան­դը Մնաց

Յու­նի­սի կէ­սե­րուն Հա­յաս­տան, հայ ժո­ղո­վուրդն ու հայ եր­գը հրա­ժեշտ տուին մեծ ա­րուես­տա­գի­տու­հիի մը՝ երգ­չու­հի եւ եր­գիչ­նե­րու դաս­տիա­րակ Օ­ֆե­լիա Համ­բար­ձու­մեա­նին, ո­րուն մեկ­նու­մով մեր ժո­ղովր­դա­կան եր­գի պատ­մու­թեան մէջ  դա­րաշր­ջան մը վերջ գտաւ:

Օ­ֆե­լիա Համ­բար­ձու­մեան վեր­ջինն էր եր­գիչ­նե­րու հոյ­լի մը, որ մեր եր­գի երկ­նա­կա­մա­րին վրայ փայ­լե­ցաւ 50-ա­կան տա­րի­նե­րէն սկսեալ, նոր ո­րակ ու մա­կար­դակ նե­րար­կեց ժո­ղովր­դա­կան եր­գին ու ճամ­բայ հար­թեց նոյն­քան ո­րա­կա­ւոր յա­ջորդ սե­րուն­դին, ա­նոնց, ո­րոնք հրա­պա­րակ ե­կան 60-ա­կան­նե­րու երկ­րորդ կէ­սէն սկսեալ, տի­րա­պե­տե­ցին մին­չեւ 90-ա­կան­ներ. ա­նոնք նա­խորդ­նե­րուն կող­մէ ի­րեն վըս-տա­հուած ա­ւան­դը ա­նեղծ պա­հե­ցին, զար­գա­ցու­ցին եւ ջա­հը ի վեր­ջոյ փո­խան­ցե­ցին այ­սօ­րուան սե­րուն­դին:

Քա­նի մը ա­միս ա­ռաջ, Օ­գոս­տոս 2015-ին, հրա­ժեշտ տուինք նաեւ նոյն սե­րուն­դի մէկ այլ աստ­ղին, որ կը կո­չուէր Վար­դու­հի Խա­չատ­րեան: Համ­բար­ձու­մեան, Խա­չատ­րեան եւ ա­նոնց հետ մեր եր­գի պատ­մու­թեան մէջ փայ­լուն է­ջեր կեր­տած սե­րուն­դը այ­լեւս չկայ, սա­կայն ա­նոր ան­դամ­նե­րը պի­տի շա­րու­նա­կեն ապ­րիլ մեր եր­գա­րուես­տի երկ­նա­կա­մա­րին վրայ՝ նոր բո­վան­դա­կու­թիւն տա­լով Պետ­րոս Դու­րեա­նի «աստղ մըն ալ ես կ՚եր­թամ յա­ւե­լուլ երկ­նից» տո­ղե­րուն տխուր ե­րան­գին եւ յայ­տա­րա­րե­լու, որ ի­րենց­մով ու յա­ջորդ­նե­րով մեր եր­կին­քը փայ­լուն պի­տի մնայ «Ե­րե­ւա­նի գի­շեր­ներ»ուն եր­կին­քին պէս:

Օ­ֆե­լիա­յին սերն­դա­կից էին ան­մա­հա­նուն այլ եր­գիչ­ներ ու ա­րուես­տա­գէտ­ներ, ո­րոնց­մէ կ՚ար­ժէ թուել Գո­հար Գաս­պա­րեա­նը, Ա­ւագ Պետ­րո­սեա­նը, Յով­հան­նէս Պա­տա­լեա­նը, Լու­սիկ Քո­շեա­նը, Աստ­ղիկ Քա­մա­լեա­նը, Տա­թե­ւիկ Սա­զան­դա­րեա­նը, Զա­րու­հի Տո­լու­խա­նեա­նը եւ ու­րիշ­ներ: Յի­շեալ եր­գիչ­նե­րէն ո­մանք ա­ւե­լի հռչակ ու­նին իբ­րեւ օ­փե­րա­յի աստ­ղեր, սա­կայն ի­րենց իւ­րա­յա­տուկ մեկ­նա­բա­նու­թեամբ բեմ ե­լած են նաեւ ժո­ղովր­դա­կան եր­գե­րով ու նպաս­տած՝ այս պար­տէ­զին ծաղ­կու­մին ու բա­րե­փոխ­ման ըն­թաց­քին:

Օ­ֆե­լիա­յի ու ժա­մա­նա­կա­կից­նե­րու ա­նու­նը ա­ռա­ւե­լա­բար կա­պուած է Թա­թուլ Ալ­թու­նեա­նի Եր­գի ու պա­րի ան­սամպ­լին, որ 50-ա­կան տա­րի­նե­րէն սկսեալ ե­ղաւ ու կը մնայ մեր տոհ­միկ եր­գե­րուն ու պա­րե­րուն մէկ դպրո­ցը: Ալ­թու­նեա­նէն ա­ռաջ ու ա­նոր օ­րե­րուն, ու­նե­ցած ենք հայ եր­գի այլ ե­րախ­տա­ւոր­ներ ալ: Մեր բե­մե­րը ծաղ­կեց­նող այդ սե­րուն­դի ան­դամ­նե­րը ե­ղան ա­ւե­լի մե­ծա­թիւ ու ա­ռիթ ու­նե­ցան օ­րուան ար­դիա­կան մի­ջոց­նե­րով՝ ձայ­նաս­փիւ­ռով ու պատ­կե­րաս­փիւ­ռով հաս­նիլ ժո­ղո­վուր­դի ա­ւե­լի լայն զան­գուած­նե­րու, Հա­յաս­տա­նի թէ սփիւռ­քի մէջ, այ­սինքն ե­ղան ա­ւե­լի բախ­տա­ւոր, քան՝ զի­րենք կան­խող­նե­րը, ո­րոնք կը կոչուէին՝ Ա­րաք­սիա Կիւլ­զա­տեան, Շո­ղիկ Մկրտչեան, Վա­ղար­շակ Սա­հա­կեան, Միհ­րան Եր­կաթ, Պա­ւել Լի­սի­ցեան եւ ու­րիշ­ներ (վեր­ջին­նե­րէն ո­մանք բե­մե­րու վրայ էին, երբ նո­րե­րը սկսան փայ­լիլ): Ա­նոնց շնոր­հիւ է, որ մեր ա­շուղ­ներն ու գու­սան­նե­րը, Ա­ւե­տիս Ի­սա­հա­կեա­նի նման բա­նաս­տեղծ­նե­րու եր­գե­րը ապ­րե­ցան ու վե­րապ­րե­ցան մեր ժո­ղո­վուր­դի ա­ռօ­րեա­յին մէջ, ո­րով­հե­տեւ ա­նոնք ե­ղան յու­շա­րար­նե­րը Սա­յաթ Նո­վա­յի ու Ջի­ւա­նիի պէս մե­ծե­րու, ան­մի­ջա­կան կա­մուրջ ստեղ­ծե­ցին Գու­սան Ա­շո­տի, Հա­ւա­սիի ու Շե­րա­մի նման ա­շու­ղա­կան ու­ղին բաց պա­հող­նե­րուն ու ժո­ղո­վուր­դին մի­ջեւ:

Կա­րե­լի է շատ բան գրել-ը­սել Պա­տա­լեան­նե­րու, Օ­ֆե­լիա­նե­րու, Քո­շեան­նե­րու եւ ա­նոնց ժա­մա­նա­կա­կից­նե­րուն մա­սին՝ հաս­նե­լու հա­մար այն եզ­րա­կա­ցու­թեան, որ ա­նոնց օ­րե­րուն հայ եր­գը իր հա­րա­զա­տու­թեամբ կեն­սու­նակ մնաց մեր կեան­քին մէջ, ո­րով­հե­տեւ ա­նոնք հա­ւա­տա­րիմ հե­տե­ւորդ­ներն էին մեր երգն ու ե­րաժըշ-տու­թիւ­նը օ­տա­րա­մուտ ազ­դե­ցու­թիւն­նե­րէ հե­ռու պա­հե­լու, մաք­րազ­տե­լու կո­մի­տա­սեան պատ­գա­մին:

Բնա­կան ե­րե­ւոյթ է, որ եր­գիչ­ներ ա­ւե­լի՛ ա­նուա­նի կ՚ըլ­լան, քան՝ ի­րենց եր­գած եր­գե­րուն հե­ղի­նակ­նե­րը, ե­րաժշ­տու­թիւ­նը յօ­րի­նող­ներն ու մա­նա­ւանդ գոր­ծի­քա­ւոր­ներն ու նուա­գա­խում­բի ան­դամ­նե­րը (բա­ցա­ռու­թիւն­ներ միշտ ալ ե­ղած են ու կան), հե­տե­ւա­բար, ե­թէ ու­զենք ար­ժե­ւո­րել եր­գիչ­նե­րու այդ կամ որե­ւէ այլ սե­րունդ, անհ­րա­ժեշտ է մտա­բե­րել, որ ա­նոնց կող­քին, բե­մին վրայ ու բե­մին ե­տին ե­ղած են ու մի՛շտ պի­տի ըլ­լան ա­րուես­տա­գէտ­ներ, ո­րոնք հա­մա­հա­ւա­սար բծախնդ­րու­թեամբ կը ճգնին, որ հայ եր­գը մնայ հա­յա­վա­րի, չտա­րուի օ­տա­րո­տի ազ­դե­ցու­թիւն­նե­րէ, ա­նոնք ըլ­լան թրքա­տիպ թէ ա­րեւմ­տա­շունչ: Ա­հա թէ ո՛ւր պէտք է փնտռել ու տես­նել «հի­նե­րուն» գլխա­ւոր ար­ժա­նի­քը, որ ա­ւանդ ու ժա­ռան­գու­թիւն է միա­ժա­մա­նակ:

Օ­ֆե­լիա­նե­րը վստա­հա­բար հպար­տու­թեամբ ու եր­ջան­կու­թեամբ դի­տե­ցին ա­ռա­ջին քայ­լե­րը ի­րենց­մէ ետք բեմ բարձ­րա­ցող­նե­րուն, ո­րոնց «կեր­տու­մին» մէջ ու­նե­ցան ուղ­ղա­կի կամ ա­նուղ­ղա­կի դե­րա­կա­տա­րու­թիւն, ո­րով­հե­տեւ ի­րենք միայն բե­մե­րը զար­դա­րող եր­գիչ­ներ չէին, այլ նաեւ՝ եր­գի ու­սու­ցիչ­ներ ու եր­գի-ե­րաժշ­տու­թեան դա­սա­խօս­ներ: Ա­նոնց շու­քին տակ էր, որ ծաղ­կե­ցան Ռա­յի­սա­նե­րը, Պել­լա­նե­րը, Ա­ւե­տեան­նե­րը, Ռու­բիկ­նե­րը, Մնա­ցա­կա­նեան­նե­րը, Պա­պին եւ Թով­մաս Պօ­ղո­սեան­նե­րը, եւ դեռ շա՜տ ու շա՛տ ու­րիշ­ներ, ո­րոնք ի­րենց կող­քին ու­նե­ցան նոյն­քան տա­ղան­դա­ւոր ու հա­յօ­րէն ստեղ­ծա­գոր­ծող բա­նաս­տեղծ­ներ, եր­գա­հան­ներ, դաշ­նա­ւո­րող­ներ ու բե­մին ե­տին գոր­ծող ե­րախ­տա­ւոր­ներ: 70-ա­կան­նե­րէն սկսեալ ու տաս­նա­մեակ­ներ շա­րու­նակ մեր բե­մե­րը լու­սա­զար­դող այդ սե­րունդն էր, որ Խորհր­դա­յին Միու­թեան կրած բա­րեշրա­կան հո­վե­րը օգ­տա­գոր­ծեց հայ եր­գի ա­ռա­գաստ­նե­րուն հա­մար, որ­պէս­զի երգն ու մա­տու­ցու­մը նո­րո­գ-ւին ու քայլ պա­հեն նոր օ­րե­րու ո­գիին հետ՝ ա­ռանց զի­ջե­լու ա­րուես­տէն: Մեր ժո­ղովր­դա­յին եր­գը ար­դիա­կա­նա­ցաւ, մին­չեւ իսկ ճա­զա­յի­նը յա­ջող կեր­պով միա­խառ­նուե­ցաւ հայ­կա­կա­նին: Ի­րե­րա­յա­ջորդ տաս­նա­մեակ­նե­րու հայ եր­գը ու­նե­ցաւ տի­րու­թիւն ը­նող հա­ւա­տա­րիմ պա­հակ­ներ, ո­րոնք ար­գի­լե­ցին ա­մէն տե­սա­կի սայ­թա­քում (ռու­սա­կան ար­դի ե­րաժշ­տու­թեան ո­րոշ ազ­դե­ցու­թիւն­նե­րը ան­խու­սա­փե­լի էին, սա­կայն մնա­ցին ո­րա­կի սահ­ման­նե­րուն մէջ): Ե­րե­ւա­նի ձայ­նաս­փիւ­ռէն կամ պատ­կե­րաս­փիւ­ռէն չհնչե­ցին թրքա­բոյր (կամ ռա­պի­զա­կան) եր­գեր, ձայ­նապ­նակ­ներն ու եր­գը տա­րա­ծող այլ մի­ջոց­ներն ալ (ժա­պա­ւէն­ներ ու տե­սե­րիզ­ներ) մնա­ցին հո­գա­ծու հսկո­ղու­թեան տակ:

***

Յե­տոյ ե­կան ան­կա­խու­թեան տա­րի­նե­րը, ո­րոնք ա­զա­տու­թեան, ինք­նա­վա­րու­թեան ու քա­ղա­քա­կա­նա­պէս ինք­զինք ըլ­լա­լու բա­րիք­նե­րուն դի­մաց, մշա­կու­թա­յին ո­լորտ­նե­րուն մէջ ստեղ­ծե­ցին ո­րոշ չա­փով ա­նիշ­խա­նա­կան կա­ցու­թիւն. մե­ծա­գոյն տու­ժող­նե­րը ե­ղան երգն ու լե­զուն, հա­յե­րէն գիր­քը, թեր­թը, գրա­ւոր այլ ար­տա­յայ­տու­թիւն­ներ, պատ­կե­րաս­փիւռ եւ մա­սամբ նո­րին: Հոս կ՚ու­զենք կար­կի­նը պա­հել եր­գի կա­լուա­ծին մէջ՝ ան­գամ մը եւս ար­ձա­գան­գե­լու յա­ճախ բարձ­րա­ձայն հնչող այն մտա­հո­գու­թեանց, որ ժո­ղովր­դա­կան մեր եր­գը ա­ռա­ւե­լա­բար վե­րա­ծուած է ա­նի­մաստ աղ­մու­կի, «պա­րա­հան­դէ­սա­յին-պա­րա­յին» ժխո­րի (այս ե­րե­ւոյ­թը միշտ ալ կը բա­ցատ­րուի, սա­կայն չ՚ար­դա­րա­նար, թէ՝ սա միայն հայ եր­գին վե­րա­բե­րող հի­ւան­դու­թիւն չէ, նոյնն է պա­րա­գան անգ­լե­րէն, ա­րա­բե­րէն, հնդկե­րէն ու դեռ շա՜տ ու շա՛տ ժո­ղո­վուրդ­նե­րու եր­գին, ո­րով­հե­տեւ քիչ թէ շատ բո­լորն ալ ին­կած են շու­կա­յա­կան այն թա­կար­դին մէջ, ո­րուն խո­րա­գիրն է՝ «ինչ որ Ա­րեւ­մուտ­քէն կու գայ, պէտք է իւ­ղի պէս կլլել՝ ա­ռանց հարց ու փոր­ձի»): Գիծ մը, ո­րուն դէմ թումբ կանգ­նե­ցան Օ­ֆե­լիա­նե­րէն ա­ռաջ ե­ղող­ներն ու ա­նոնց ա­ւան­դա­պահ­նե­րը:

Ընդ­հա­նուր ան­տի­րու­թեան մթնո­լոր­տէն ետք, սա­կայն, վեր­ջին տա­րի­նե­րուն ստեղ­ծուած են դրա­կան հո­սանք­ներ: Ե­թէ Ե­րե­ւա­նի ե­րաժշ­տա­նո­ցը ան­շե­ղօ­րէն պահ­պա­նած է հայ եր­գը զուտ ու ա­նեղծ պա­հե­լու ա­ւան­դը, պատ­կե­րաս­փիւ­ռի կարգ մը կա­յան­ներ ալ սկսած են բե­մը վե­րա­բա­նալ ժխորն ու բա­ցա­ռա­պէս ոս­տոս­տա­յին եր­գը հա­կակշ­ռող հայ­կա­կան ա­րուես­տի ա­կուն­քէն ե­կող ա­րուես­տին առ­ջեւ: Կ՚ար­ժէ ա­ռանձ­նաց­նել գո­նէ եր­կու ծրա­գիր, ո­րոնք Հա­յաս­տա­նի ու ար­տերկ­րի հա­յու­թեան սիր­տե­րը գրա­ւե­ցին ու գրա­ւուած կը պա­հեն իբ­րեւ ժո­ղովր­դա­կան եր­գի ա­նա­ղարտ պահ­պան­ման բե­մեր: Ա­նոնք խո­րագ­րուած են «Երգ եր­գոց» ու «Ժո­ղովր­դա­յին եր­գիչ» ա­նուն­նե­րով: Շա­բա­թա­կան հեր­թա­կա­նու­թեամբ սփռուող այդ յայ­տա­գիր­նե­րը (երկ­րոր­դը կը թուի պահ մը դա­դար ա­ռած ըլ­լալ վեր­ջերս) ա­ռիթ ստեղ­ծե­ցին, որ հրա­պա­րակ գայ ե­րի­տա­սարդ եր­գիչ­նե­րու եւ երգ­չու­հի­նե­րու նոր հոյլ մը, որ յանձն ա­ռած է «հի­ներ»ուն ան­մար ջա­հը:

Մէկ սե­րուն­դի չեն պատ­կա­նիր նո­րե­րը. ա­նոնց շար­քին են կամր­ջող­ներ, ինչ­պէս՝ Ա­րաքս Ման­սու­րեան, Ան­նա Մա­յի­լեան, Թով­մաս Պօ­ղո­սեան (եւ Սա­յաթ Նո­վա հա­մոյ­թի գոր­ծա­կից­նե­րը), Մխի­թար Քեթ­ցեան եւ ու­րիշ­ներ: Իսկ նո­րա­գոյն ա­լի­քը բա­րե­բախ­տա­բար բազ­մա­մարդ է եւ սկսած է ստեղ­ծել հո­սանք մը, որ վստա­հա­բար պի­տի նուա­զեց­նէ աղմ­կա­րար­նե­րուն եւ ա­նի­մաստ «ե­րաժշ­տու­թիւն» տա­րա­ծող­նե­րուն ազ­դե­ցու­թիւ­նը: Նո­րա­գոյն ա­լի­քին ան­դամ­նե­րը կը կո­չուին՝ Գո­հար Գաս­պա­րեան (ա­ղուոր զու­գա­դի­պու­թիւն է, որ կը կրէ «Ա­նուշ»ը մարմ­նա­ւո­րո­ղին ա­նու­նը), Սե­ւակ Ամ­րո­յեան, Նա­րեկ Պօ­ղո­սեան, Գրի­գոր Միր­զո­յեան, Լու­սի­նէ Գաս­պա­րեան, Սու­րէն Ա­ւո­յեան, Տի­րու­հի Մել­քո­նեան, Ե­ւա Ե­գա­նեան, Մո­նի­քա Նա­զա­րեան, Դա­ւիթ Խա­չատ­րեան, Մա­սիս Յու­նա­նեան, յի­շե­լու հա­մար միայն փոքր բուռ մը ե­րի­տա­սարդ աստ­ղե­րէն: Ա­նոնց կող­քին կան ու հետզ­հե­տէ կը բազ­մա­նան այլ մա­քուր տա­ղանդ­ներ, ո­րոնք կը վա­յե­լեն ե­րէց սե­րուն­դին հո­գա­ծու­թիւնն ու ժո­ղո­վուր­դին քա­ջա­լե­րան­քը, ինչ­պէս որ ը­րած են Օ­ֆե­լիան, Վար­դու­հին, Պա­տա­լեա­նը եւ ու­րիշ­ներ:

Կը մնայ մաղ­թել, որ հռչա­կի տի­րա­ցող այս ե­րի­տա­սարդ­ներն ու ե­րի­տա­սար­դու­հի­նե­րը յա­ջո­ղին ան­շեղ ըն­թաց­քով շա­րու­նա­կել սկսուած (խոր­քին մէջ ան­ցեալ տաս­նա­մեակ­նե­րէն ի վեր շա­րու­նա­կուող) եր­թը եւ չիյ­նան օ­տա­րո­տի ազ­դե­ցու­թեանց ծու­ղա­կը, երբ դառ­նան «ի­րենց գլու­խին տէ­րը»: Մեր կեան­քին մէջ դժբախտ ի­րա­կա­նու­թիւն մըն ալ այն է, որ մեր կարգ մը տա­ղան­դա­ւոր ու սի­րուած եր­գիչ­նե­րը, լաւ սկիզբ ու­նե­նա­լէ ետք, կը շե­ղին հայ եր­գի ու­ղիէն եւ կը հնչեն թրքա­կան եւ օ­տա­րո­տի «ո­ճեր»ով՝ ի­րենք զի­րենք ար­դա­րաց­նե­լով, որ «ժո­ղո­վուր­դը այս­պէս կ՚ու­զէ…»: Ի ծնէ տա­ղան­դա­ւո­րը, հա­րա­զատ հայ եր­գի քու­րա­յէն անց­նե­լէ ետք, ինչ­պէ՞ս կը զի­ջի սայ­թա­քում ու­նե­նա­լու եւ մսխե­լու ո­րա­կը: Դժբախ­տու­թիւն է, որ մեր օ­րե­րուն ան­հատ եր­գիչ­ներ ու մին­չեւ իսկ վաս­տակ կեր­տած երգ­չա­խում­բեր սկսած են մեծ տուրք տալ ար­հես­տա­գի­տու­թեան ան­հար­կի օգ­տա­գործ­ման՝ լոյ­սե­րու, շար­ժում­նե­րու եւ ար­դի այլ մի­ջոց­նե­րու չա­րա­շահ­ման, ո­րուն պատ­ճա­ռով եր­գը կը դառ­նայ լու­սանց­քա­յին, լոյ­սերն ու ձե­ւե­րը, չա­փա­զան­ցեալ շար­ժում­նե­րը կը ներգ­րա­ւեն ունկն­դիր-ակն­դի­րը… Դժբախ­տու­թեան մէկ այլ ե­րեսն ալ այն է, որ եր­բեմն հայ­կա­կան միու­թիւն­ներ ու կազ­մա­կեր­պու­թիւն­ներ ալ «կ՚օգ­տուին» նման եր­գիչ­նե­րու «ժո­ղովր­դա­կա­նու­թե­նէն» եւ ա­նուղ­ղա­կի տա­րա­ծիչ­նե­րը կը դառ­նան ա­նո­րա­կին ու ա­պա­հայ­կա­կա­նին:

***

Կո­մի­տա­սի ժա­ռան­գորդ­նե­րը՝ Շահ­մու­րա­տեան, Կա­նա­չեան եւ ու­րիշ­ներ, հայ եր­գի մաք­րազտ­ման ու ա­նեղծ պահ­պան­ման-զար­գաց­ման պատ­գա­մը թո­ղու­ցին յա­ջորդ­նե­րուն: Մօ­տա­ւո­րա­պէս մէկ դա­րէ ի վեր այդ գի­ծը պահ­պա­նուած է ի­րե­րա­յա­ջորդ սե­րունդ­նե­րու կող­մէ, ո­րոնք մարմ­նա­ւո­րուած են այս սիւ­նակ­նե­րուն մէջ յի­շա­տա­կուած եր­գիչ­նե­րու եւ ա­րուես­տա­գէտ­նե­րու շնոր­հիւ, խի­զա­խե­լով օ­տա­րո­տի փո­թո­րիկ­նե­րու դէմ: Օ­ֆե­լիա­յի մեկ­նու­մով, ե­թէ դա­րաշր­ջան մը կը փա­կուի, պէտք չէ մոռ­նալ, որ այդ սե­րուն­դի կեան­քի օ­րե­րուն իսկ նոր դա­րաշր­ջան­ներ բա­ցուած են: Պա­տա­լեան­նե­րը, Քո­շեան­նե­րը, Մնա­ցա­կա­նեան­ներն ու միւս­նե­րը ան­մահ պի­տի մնան Սա­յաթ Նո­վա­յի, Ջի­ւա­նիի ու Շա­հէ­նի պէս, ո­րով­հե­տեւ ա­նոնց ստեղ­ծած ու ժա­ռանգ թո­ղած գան­ձե­րը այ­սօր ու­նին նոր տէ­րեր, հայ եր­գի ան­դաս­տան­նե­րուն տի­րու­թիւն ը­նող­ներ, ո­րոնք եր­գիչ են ու եր­գա­հան, ե­րա­ժիշտ են ու դաշ­նա­ւո­րող, կ՚օգ­տա­գոր­ծեն մեր բա­նաս­տեղ­ծու­թեան հին ու նոր գան­ձա­րան­նե­րը:

Ս. ՄԱՀ­ՍԷ­ՐԷ­ՃԵԱՆ