ԹՈՒՐՕՓԵՐԱԹԷՕՐՆԵՐՈՒ ՀԱՒԱՔ

Ե­րե­ւա­նի մօտ Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու դես­պան Ռի­չըրտ Միլս մաս­նակ­ցե­ցաւ Թուր­քիա­յէն եւ Հա­յաս­տա­նէն զբօ­սաշր­ջու­թեան ո­լոր­տի գոր­ծիչ­նե­րու մաս­նակ­ցու­թեամբ կազ­մա­կեր­պուած հան­դիպ­ման։ «Ա­զա­տու­թիւն» ռա­տիօ­կա­յա­նի հա­ղոր­դում­նե­րով, զբօ­սաշր­ջա­կան շրջա­գա­յու­թիւն­նե­րու օ­փե­րա­թէօր­նե­րու ցանց մը ձե­ւա­ւորուած է ԱՄՆ-ի Մի­ջազ­գա­յին զար­գաց­ման գոր­ծա­կա­լու­թեան «Կա­մուրջ­ներ» ծրագ­րի շրջա­նակ­նե­րէն ներս։ Այս ծրագ­րին նպա­տակն է զբօ­սաշր­ջու­թեան մի­ջո­ցաւ ստեղ­ծել միջ­սահ­մա­նա­յին տնտե­սա­կան աշ­խու­ժու­թիւն մը։ Ցան­ցին կ՚ան­դա­մակ­ցին տա­րած­քաշր­ջա­նի ա­մե­նաաշ­խոյժ զբօ­սաշր­ջա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րը եւ ան­հատ գոր­ծիչ­ներ։

«Հայ եւ թուրք օ­փե­րա­թէօր­նե­րու ցան­ցը կը փոր­ձէ իր ան­դամ­նե­րուն հետ յաղ­թա­հա­րել միջ­սահ­մա­նա­յին հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան դժուա­րին խնդի­րը», նշուած է Ե­րե­ւա­նի մօտ ԱՄՆ-ի դես­պա­նա­տան հա­ղոր­դագ­րու­թեան մէջ։ Նոյն առ­թիւ մատ­նանշուած է, որ այս հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան ա­մե­նաար­դիւ­նա­ւէտ խթան­նե­րէն մին կը հան­դի­սա­նան ընդ­հա­նուր գոր­ծա­րար շա­հե­րը։ Հա­յաս­տա­նի եւ Թուր­քիոյ մէջ գոր­ծա­րա­րու­թիւնն ու շա­հե­րը յա­ռաջ մղե­լու նպա­տա­կով այս ըն­կե­րակ­ցու­թեան ծա­ւա­լած գոր­ծու­նէու­թիւ­նը ար­ժա­նի կը հա­մա­րուի լուրջ դրուա­տի­քի։ Ներ­կա­յիս եր­կու եր­կիր­նե­րու թու­րօ­փե­րա­թէօր­նե­րը ար­դէն իսկ կ՚ա­ռա­ջար­կեն միջ­սահ­մա­նա­յին շրջա­գա­յու­թիւն­ներ։ Թրքա­կան կող­մի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը զբօ­սաշր­ջու­թեան կա­յա­ցած բնա­գա­ւառ մը կը ներ­կա­յաց­նեն ու կը ձգտին ա­ւե­լի բազ­մա­զան դարձ­նել դէ­պի Թուր­քիա ա­ռա­ջար­կուող ա­ւան­դա­կան զբօ­սաշր­ջա­կան թղթած­րար­նե­րը։ Հայ թու­րօ­փե­րա­թէօր­նե­րը կը փոր­ձեն ընդ­լայ­նել ի­րենց ներ­կայ հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը՝ ա­ռա­ջար­կե­լով շրջա­գա­յու­թիւն­ներ դէ­պի մէ­կէ ա­ւե­լի եր­կիր­ներ։ Թու­րօ­փե­րա­թէօր­նե­րուն այս ցան­ցը կը դիւ­րաց­նէ միջ­սահ­մա­նա­յին ճամ­բոր­դու­թիւն­նե­րու շուրջ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը։

Նոյն­պէս դես­պա­նա­տան հա­ղոր­դագ­րու­թեան հա­մա­ձայն, միջ­սահ­մա­նա­յին զբօ­սաշր­ջու­թիւ­նը կ՚ընդգ­ծէ ինչ­պէս ընդ­հան­րու­թիւն­նե­րը, այն­պէս ալ տար­բե­րու­թիւն­նե­րը։ Հա­յաս­տանն ու Թուր­քիան ու­նին ա­ւե­լի շատ ընդ­հան­րու­թիւն­ներ, քան կա­րե­լի է պատ­կե­րաց­նել. ինչ­պէս՝ մի­ջա­վայր, պատ­մու­թիւն, մշա­կոյ­թի զա­նա­զան ո­լորտ­ներ։

ԱՄՆ-ի Մի­ջազ­գա­յին զար­գաց­ման գոր­ծա­կա­լու­թիւ­նը Հա­յաս­տա­նի զբօ­սաշր­ջու­թեան ո­լոր­տին հետ աշ­խա­տիլ սկսած է 2000 թուա­կա­նին։ Կա­րե­ւո­րե­լով զբօ­սաշր­ջու­թեան բնա­գա­ւա­ռի տնտե­սա­կան նշա­նա­կու­թիւ­նը, ինչ­պէս նաեւ միջ­սահ­մա­նա­յին հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը՝ Ռի­չըրտ Միլս Ե­րե­ւա­նի մէջ ներ­կա­յա­ցուց իր տե­սա­կէտ­նե­րը հայ եւ թուրք թու­րօ­փե­րա­թէօր­նե­րու ցան­ցի (TATON) հան­դիպ­ման ըն­թաց­քին։ Զբօ­սաշր­ջու­թեան բնա­գա­ւա­ռի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը կը գոր­ծեն ըն­կե­րա­յին ցան­ցե­րու մի­ջո­ցաւ, իսկ պար­բե­րա­բար կազ­մա­կեր­պուած դէմ առ դէմ հան­դի­պում­նե­րը հնա­րա­ւո­րու­թիւն կ՚ըն­ձե­ռեն բաժ­նե­լու մտա­հո­գու­թիւն­նե­րը եւ հա­մա­ձայ­նեց­նե­լու միաս­նա­կան ճամ­բոր­դա­կան ա­ռա­ջարկ­նե­րը։

2000 թուա­կա­նին, երբ այս ցան­ցը սկսած էր նոր գոր­ծել, ա­ռա­ջին փու­լին աշ­խա­տանք­ներ տա­րուած են ծա­ռա­յու­թիւն­նե­րու մա­տու­ցու­մը բա­րե­լա­ւե­լու եւ զբօ­սաշր­ջա­կան ո­լոր­տէն ներս նե­րուժ մը ձե­ւա­ւո­րե­լու ուղ­ղու­թեամբ։ Հա­յաս­տա­նէ ներս շա­րու­նա­կուող «Կա­մուրջ­ներ» ծրագ­րի շրջա­նակ­նե­րէն ներս ԱՄՆ-ի Մի­ջազ­գա­յին զար­գաց­ման գոր­ծա­կա­լու­թիւ­նը հա­մա­գոր­ծակ­ցած է կարգ մը հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու հետ, ո­րոնք համ­բաւ ձեռք բե­րած են Հա­յաս­տա­նի պատ­մամ­շա­կու­թա­յին վայ­րե­րէն ներս տե­ղադ­րուած տե­ղե­կա­տուա­կան վա­հա­նակ­նե­րով։ Նախ­քան թու­րօ­փե­րա­թէօր­նե­րու ցան­ցին հիմ­նադ­րուի­լը, «Կա­մուրջ­ներ» ծրա­գի­րը նպաս­տած է տե­ղա­ցի գոր­ծըն­կեր­նե­րուն ձե­ւա­ւո­րել Մե­տաք­սի ճա­նա­պար­հի Սեւ ծո­վեան մի­ջանց­քը Յու­նաս­տա­նի, Թուր­քիոյ, Վրաս­տա­նի եւ Հա­յաս­տա­նի մի­ջեւ։