ԿՈՏՐԱԾ ԿՈՂՄՆԱՑՈՅՑՈՎ ՃԱՄԲՈՐԴՈՒԹԻՒՆ

Մեզ­մէ շա­տեր գի­տեն, որ ճամ­բոր­դի մը հա­մար կա­րե­ւոր ու­ղե­կից մըն է կողմ­նա­ցոյ­ցը: Հին ժա­մա­նակ­նե­րէ ի վեր ա­նա­պա­տա­յին, ծո­վա­յին, օ­դա­յին թէ ցա­մա­քա­յին ճամ­բոր­դու­թեանց ըն­թաց­քին, միշտ ալ կա­րե­ւոր ե­ղած է կողմ­նա­ցոյ­ցը: Բ. Աշ­խար­հա­մար­տի մա­սին փաս­տա­վա­ւե­րագ­րա­կան ֆիլմ մը կը դի­տէի. իր կա­յա­նը ձգե­լէն 20 վայր­կեան­ներ ետք, պա­տե­րազ­մա­կան օ­դա­նա­ւի մը կողմ­նա­ցոյ­ցը կը խան­գա­րուի, եւ ճամ­բան կորսնց­նե­լով կ՚ան­հե­տա­նայ ու կը կոր­սուի:

Յայտ­նի հե­ղի­նակ եւ դա­սա­խօս Սթեֆան Քո­վի, օր մը դա­սա­րան կը մտնէ եւ իր ա­շա­կերտ­նե­րուն հետ փորձ մը կը կա­տա­րէ: «Պի­տի խնդրեմ բո­լո­րէդ, որ ձեր աչ­քե­րը փա­կէք», կ՚ը­սէ ան: Ա­պա կը շա­րու­նա­կէ՝ «մինչ ձեր աչ­քե­րը փակ են, իւ­րա­քան­չիւ­րը թող իր ձեռ­քով մատ­նա­ցոյց ը­նէ հիւ­սի­սա­յին կող­մը»: Բո­լո­րը ի­րենց ձեռ­քե­րը կ՚ուղ­ղեն դէ­պի հիւ­սիս: «Թող ձեր ձեռ­քե­րը մնան ինչ­պէս որ են, եւ ձեր աչ­քե­րը բա­ցէք», կ՚ը­սէ Քո­վի: Երբ ա­շա­կերտ­նե­րը ի­րենց աչ­քե­րը կը բա­նան կը տես­նեն, որ իւ­րա­քան­չիւ­րը տար­բեր ուղ­ղու­թեամբ եր­կա­րած է իր ձեռ­քը: «Երբ ճշգրիտ կողմ­նա­ցոյց չու­նե­նաք կեան­քի մէջ, նման ձեր ձեռ­քե­րուն պի­տի ուղ­ղուիք սխալ ճամ­բա­նե­րով՝ կար­ծե­լով, որ ձեր ընտ­րու­թիւ­նը ճիշդ է», կ՚եզ­րա­փա­կէ Քո­վի:

Ներ­կա­յիս նման պատ­կեր մը կ՚ապ­րի մարդ­կու­թիւ­նը, որ ա­ռանց կողմ­նա­ցոյ­ցի՝ կեան­քի ճամ­բով կոր­սուած ու­ղե­ւոր­նե­րու հա­ւա­քա­ծոյ է: Բո­լո­րը անս­խա­լա­կան են, բայց եւ այն­պէս բո­լո­րը ար­մա­տա­պէս սխա­լա­կան: Ար­ժէք­նե­րու եւ սկզբունք­նե­րու փլու­զու­մի մա­սին խօ­սիլն ան­գամ ձանձ­րա­ցու­ցիչ ե­ղաւ: Տեղ մը ծրագ­րեալ է այս մէ­կը: Սխա­լն ու ծու­ռը այն­քան շատ­ցան, որ այ­լեւս սո­վո­րա­կան դար­ձան, իսկ ճիշդն ու ար­ժէ­քա­ւո­րը ժա­մա­նա­կավ­րէպ: Օ­րի­նակ մը տամ ձե­զի մեր ապ­րած բա­րո­յա­կան ան­կու­մի մա­սին, որ մարդ­կու­թիւ­նը կ՚ա­ռաջ­նոր­դէ յի­մա­րու­թեան: Ա­մե­րի­կա­յի Թենը­սի նա­հան­գի Պել­վիու քա­ղա­քին մէջ մարդ մը ճա­շա­րա­նի մը դէմ դատ կը բա­նայ, ո­րով­հե­տեւ ճա­շա­րա­նին գե­տի­նը թաց ըլ­լա­լուն պատ­ճա­ռաւ, ան սա­հած եւ ձեռ­քը կոտ­րած էր: Դա­տա­րա­նը իր վճի­ռը ի շահ այս ան­ձին կու տայ, եւ ճա­շա­րա­նին տի­րոջ կը ստի­պէ 7000 ա­մե­րի­կեան տո­լար վճա­րել վնա­սուող կող­մին, որ­պէս հա­տու­ցում: Մին­չեւ հի­մա տա­րօ­րի­նակ ո­չինչ կայ: Բայց ծի­ծա­ղե­լին հոն է, որ ջու­րով սա­հած եւ ին­կած է ու ձեռ­քը կոտ­րած: Հար­ցը այն չէ, որ վնա­սուող ան­ձը փոր­ձած է իրեն պա­տա­հա­ծը շա­հա­գոր­ծել. հար­ցը այն է, որ դա­տա­խա­զը իր կողմ­նա­ցոյ­ցը կորսն­ցու­ցած էր եւ կամ զայն կոտ­րած ըլ­լա­լով՝ ան­կա­րող էր ար­դար վճիռ ար­ձա­կե­լու:

Հայ ար­դի հե­ղի­նակ մը բա­րո­յա­գի­տու­թեան նիւ­թով գիրք(եր) հե­ղի­նա­կած է: Գիր­քը գնե­ցի բան մը սոր­վե­լու նպա­տա­կով: Երբ կար­դա­ցի չկրցայ զսպել բար­կու­թիւնս. ան­մի­ջա­պէս նա­մակ մը յղե­ցի այս «բա­րո­յա­գէ­տին» հարց­նե­լով, թէ ի՞նչ էր իր կողմ­նա­ցոյ­ցը՝ բա­րո­յա­կան դա­սեր տա­լու մէջ: Ա­ռանց չա­փա­զան­ցու­թեան կրնամ ը­սել, որ գիր­քը այն տպա­ւո­րու­թիւ­նը թո­ղուց վրաս, թէ պա­տա­հա­կան մար­դիկ ա­ռանց ճշգրիտ տե­ղե­կու­թիւն­ներ ու­նե­նա­լու, հար­ցեր կը վեր­լու­ծեն. ճիշդ նման լի­բա­նան­ցի­նե­րուն, երբ քով-քո­վի գա­լով քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն կը վեր­լու­ծեն: Մեր այս հե­ղի­նա­կը հպար­տա­նա­լով իր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թե­նէն, անգ­լե­րէնի ալ թարգ­մա­նած էր իր գիր­քը, որ­պէս­զի խայ­տա­ռա­կու­թիւ­նը հա­մաշ­խար­հա­յին ըլ­լար:

Ե­թէ ի­րենք զի­րենք «ղե­կա­վար» կո­չող մար­դիկ նման սխալ­ներ կ՚ը­նեն, ի՞նչ մնաց մե­զի պէս հա­սա­րակ մահ­կա­նա­ցու­նե­րուն:

Կը պատ­մուի, որ ծո­վա­յին ճամ­բոր­դու­թեան մը ըն­թաց­քին, նա­ւու մը կողմ­նա­ցոյ­ցը կը խան­գա­րուի: Նա­ւաս­տի­նե­րը օգ­նու­թեան հա­մար նա­ւա­պե­տին կը դի­մեն: Նա­ւա­պե­տը կը հրա­մա­յէ, որ նա­ւուն առ­ջեւ խա­չա­ձեւ մե­տա­ղի կտոր մը տնկեն եւ այդ մե­տա­ղին նա­յե­լով ուղ­ղեն նա­ւը: Ներ­կայ մարդ­կու­թեան ի­րա­վի­ճակն է այս՝ կողմ­նա­ցոյ­ցը կոտ­րած ըլ­լա­լուն պատ­ճա­ռաւ, ի­րենց կե­նա­քի նա­ւե­րու առ­ջեւ մե­տաղ մը տնկած, ա­նոր նա­յե­լով կ՚ուղ­ղուին: Ե­րա­նի կա­րե­նանք հասկ­նալ, որ կողմ­նա­ցոյ­ցի կա­րի­քը ու­նինք:

ԱԼԵՔՍ ԱՇՃԵԱՆ

«Զար­թօնք»