ՇՐՋՈՒՆ ՎԱ­ՃԱ­ՌՈՂ­ՆԵՐ

-Ա­ւել, ա­ւե՜լ, մեծ ու փոքր ա­ւել­նե՜ր…

Կրկներ­գի պէս, յա­տուկ ե­րաժշ­տու­թեամբ մը կը կրկնէ նոր վար­ձած տանս պատշ­գա­մին տա­կէն ա­մէն օր անց­նող այս շրջուն վա­ճա­ռա­կա­նը: Ձեռքն ալ մէ­կա­կան նմոյշ բռնած՝ պտը­տե­լով կ­­՚եր­գէ: Ի՜նչ ալ ա­նոյշ է ձայ­նը: Հոս ալ կան ե­ղեր շրջուն վա­ճա­ռող­ներ:

Կը յի­շեմ Հա­լէ­պի շրջուն վա­ճա­ռող­նե­րը: Շատ փոքր տա­րի­քիս գա­լայ­ճի (կլա­յե­կա­գործ)նե­րը շա­բա­թը օր մը կանգ­նած կ՚ըլ­լա­յին մեր թա­ղի մուտ­քին: Թա­ղե­ցի կա­նայք, մե­ծա­մաս­նու­թեամբ՝ հա­յեր, կը փու­թա­յին ա­նոնց մօտ, իւ­րա­քան­չիւ­րը խո­շոր պղնձեայ կաթ­սայ մը շալ­կած: Կար­գով այդ կաթ­սա­նե­րը կը փայ­լե­ցուէին, կը նո­րո­գուէին կար­ծես ու պատ­րաստ կ՚ըլ­լա­յին ճաշ ե­փե­լու: Տա­րին ան­գամ մը կը կլա­յուէին պղնձեայ կաթ­սա­նե­րը: Շատ ա­նա­խորժ բոյր մը կը տա­րա­ծուէր փո­ղո­ցը՝ այդ գոր­ծո­ղու­թեան ըն­թաց­քին: Ես մեծ հա­ճոյ­քով կը դի­տէի այդ գոր­ծո­ղու­թիւ­նը:

Մեր տու­նը գետ­նա­յարկ էր այդ ժա­մա­նակ, մօրս գիր­կէն չէի իջ­ներ, հան­գիստ չէի ձգեր զինք, երբ ար­թուն ըլ­լա­յի, զիս գրկած կը կանգ­նէր մեր տան պա­տու­հա­նին դի­մաց, ուր­կէ փո­ղո­ցի ան­ցու­դար­ձը դի­տե­լով կը զուար­ճա­նա­յի: Օր մը, երբ կլա­յե­կա­գործ­նե­րը ե­կած էին ու կը հե­տե­ւէի ա­նոնց մեր տան դու­ռը զար­նուե­ցաւ ու մայրս զիս տե­ղա­ւո­րեց այդ պա­տու­հա­նի լայն քա­րին վրայ, ուր յա­ճախ կը նստէի, ու գնաց դու­ռը բա­նա­լու: Հիւ­րին հետ մայրս դի­մա­ւո­րեց նաեւ զիս Եա­նա­սիպ (լօ­թօ՝ վի­ճա­կա­հա­նու­թեամբ նիւ­թա­կան պար­գեւ­ներ շա­հող թուագ­րեալ տոմ­սեր) վա­ճա­ռո­ղին գիր­կէն: Հե­տաքրք­րու­թեամբ դի­տած պա­հուս կքած ու մայ­թին վրայ ին­կած էի:   

Եա­նա­սիպ ծա­խող­նե­րը շատ կը շրջէին մեր թա­ղե­րը, հայ ար­հես­տա­ւոր ե­րի­տա­սարդ­նե­րու խա­նութ­նե­րէն ան­պայ­ման գնորդ­ներ կ­­՚ու­նե­նա­յին ա­նոնք:

Ամ­րան կը լսուէր թութ վա­ճա­ռող­նե­րուն ձայ­նը: Ա­նոնք կառ­քին վրայ բլրա­ձեւ թու­թին կող­քին շա­րած կ՚ըլ­լա­յին նաեւ թու­թի հիւ­թե­րը՝ ա­պա­կեայ շի­շե­րով: Նո­րա­ծին­ներ ու­նե­ցող­նե­րը ան­մի­ջա­պէս կը փու­թա­յին գնե­լու այդ հիւ­թէն, քա­նի նո­րա­ծին­նե­րուն լե­զուին վրայ կա­թէն գո­յա­ցած սպի­տակ հետ­քը կը մաք­րէր այս հիւ­թը: Յա­ճախ ալ վա­ճա­ռո­ղը կը շշմէր, թէ զինք կան­չո­ղը ո՞ւր է, կամ ալ իր ձայ­նը ուր­կէ՞ կ­­՚ար­ձա­գան­գէ, քա­նի որ մա­նուկ­նե­րը տու­նե­րէն կը կապ­կէին ա­նոր ձայ­նը, ան­շուշտ մին­չեւ ա­նոնց մայ­րը նկա­տէր ու լռեց­նէր զի­րենք. 

-Լռե­ցէ՛ք, ա­մօթ է, հի­մա ան­տո­ճին կը կան­չեմ հա…

Ան­տո­ճին ալ այլ շրջուն մըն էր, որ պա­րապ պար­կը ձեռ­քին, մայթ-մայթ, փո­ղոց-փո­ղոց կը շրջէր եւ մայ­թե­րուն վրայ կե­նա­լով ու վե­րե­րը դի­տե­լով երգ մը կ՚եր­գէր, որ կը սկսէր՝ «Ըլ­լի ան­տօ…» (ո­րուն որ քո­վը կայ…)ով, մի քա­նի տո­ղա­նի երգ մըն էր, որ տան հին­ցած ի­րե­րու, հա­գուստ­նե­րու, կահ-կա­րա­սի­նե­րու, ե­լեկտ­րա­կան հին գոր­ծիք­նե­րու մա­սին էր, զորս կը գնէր ջնջին փո­խար­ժէ­քով մը:

Ա­մէն տե­սակ բան­ջա­րե­ղէն ու պտուղ կը վա­ճա­ռուէր այս ձե­ւով: Լո­լի­կը, վա­րուն­գը, ձմե­րու­կը, պտուղ­նե­րուն տե­սակ­նե­րը…: Ա­ռաջ, գրե­թէ բո­լո­րը ձիա­կառ­քե­րով կը շրջէին, ա­պա, հետզ­հե­տէ ար­դիա­կա­նա­ցաւ ա­նոնց փո­խադ­րա­մի­ջո­ցը: Ո­մանք ե­ռա­նիւ մո­թոր­ներ սկսան օգ­տա­գոր­ծել, ո­րու զիլ ձայ­նը ե­տե­ւի թա­ղե­րէն կը լսուէր, իսկ ե­թէ մօ­տե­նար՝ խլաց­նե­լու աս­տի­ճան կ­­՚ըլ­լար: Վա­ճա­ռող­նե­րէն ո­մանք ալ ա­ւե­լի հա­մեստ, դար­ձեալ ե­ռա­նիւ կառ­քեր կը գոր­ծա­ծէին, զորս ի­րենք կը քա­լեց­նէին: Ու մէյ մըն ալ կը նկա­տէիր, որ հայ տա­րեց կին մը, քիչ մը հե­ռուէն կը կան­չէ, զոր օ­րի­նակ՝ լո­լիկ ծա­խո­ղը. «Ա­պու պա­նա­տո­րա­՜», ծա­խո­ղը կանգ կ՚առ­նէր, ան­շուշտ գիտ­նա­լով որ կան­չող յա­ճա­խոր­դը հայ կին մըն է, վստահ որ մտքէն ալ բա­ներ մը կը մռմռար՝ «Ու­լէք, ա­նա ա­պու պա­նա­տո՞­րա» (Ծօ՛, ես լո­լո­կին հա՞յրն եմ) ը­սե­լով:

Ա­պու մաս­նի­կը ա­րա­բե­րէ­նով հայ­րը կը նշա­նա­կէ, որ ընդ­հան­րա­պէս կը կցուի տղոց ա­նուն­նե­րուն, ինչ­պէս օ­րի­նակ՝ Ահ­մա­տին հայ­րը կը կո­չուի՝ ա­պու Ահ­մատ: Այս մաս­նի­կը կը կրէին բո­լոր ե­րի­տա­սարդ­նե­րը, նոյ­նիսկ երբ տա­կա­ւին չեն ա­մուս­նա­ցած, իսկ ա­մուս­նա­նա­լէ ետք, ե­թէ նոյ­նիսկ տղայ զա­ւակ չու­նե­նան՝ ա­նոնց ա­նու­նը ան­փո­փոխ կը մնայ: Մենք՝ հա­յերս ալ որ­դեգ­րած ենք այս մէ­կը հոն, ու մեր տղա­քը ի­րենց հայ­րե­րուն ա­նուն­նե­րով կը կո­չուին՝ ա­պու Յա­կոբ, ա­պու Խո­րէն, եւ այլն:

Վա­ռե­լա­նիւթ (մա­զօթ) վա­ճա­ռող­նե­րուն իւ­րա­քան­չիւ­րը ու­նէր իւ­րա­յա­տուկ ձայ­նե­րանգ մը: Կա­զի շի­շեր վա­ճա­ռող­ներն ալ մաս կը կազ­մէին աս փա­ղան­գին, կը նե­ղա­նա­յինք ա­նոնց ա­նա­խորժ ձայ­նէն, մե­տա­ղեայ գոր­ծի­քով շի­շե­րուն հա­րուա­ծե­լով կը շրջէին ա­նոնց կառ­քե­րը կամ ալ բեռ­նա­տար ինք­նա­շարժ­նե­րը:

Ու դեռ ին­չե՜ր, ին­չե՜ր: Մէկ խօս­քով բա­բա­խուն կեանք կար ա­մէ­նու­րեք, շար­ժում, ե­ռու­զեռ, օ­տար չէինք զգար եր­բեք, թե­րեւս ա­նոր հա­մար, որ մենք ու­նէինք մեր թա­ղա­մա­սե­րը, մեր շրջան­նե­րը:

Վեր­ջին տա­րի­նե­րուն, սա­կայն փա­փա­քե­լի էր լսել մա­նա­ւանդ եր­կու վեր­ջին շրջուն վա­ճա­ռող­նե­րուն ձայ­նե­րը: Պա­տե­րազ­մի պատ­ճա­ռով չքա­ցած էր նաեւ վա­ռե­լա­նիւ­թի եւ կա­զի շի­շե­րու վա­ճառ­քը փո­ղոց­նե­րուն մէջ: Կա­զի շի­շե­րը կ՚օգ­տա­գոր­ծուէին ո՛չ թէ մար­դուս կեան­քի գո­յա­տեւ­ման օ­ժան­դա­կե­լու, ա­նոր սնուն­դի ա­պա­հով­ման տե­սան­կիւ­նէն, այլ ա­նոնց կեան­քը խլե­լու եւ բնա­կա­րան­նե­րը ա­ւե­րակ­նե­րու վե­րա­ծե­լու հա­մար:

Խա­ղա­ղու­թիւն կ՚ո­րո­նէինք եր­բեմն այդ ձայ­նեղ ու մար­դա­ռատ քա­ղա­քին մէջ, մինչ հի­մա՝ այս խա­ղաղ կեան­քին ան­վարժ՝ կրծող կա­րօ­տով կ՚ո­րո­նենք այդ օ­րե­րը:

Ա­ՆԻ ԲՐԴՈ­ՅԵԱՆ-ՂԱ­ԶԱ­ՐԵԱՆ