ՔԱՈՍԸ

Սրահին մէջ չեմ կարծես, այլեւ՝ ծովուն մէջ, որ մերթ կ՚ալեկոծի, մերթ փոթորիկին մրրիկները կը գալարին մակերեսին, կատաղի հարուածներով կը բարձրացնեն զայն, աննկատ վար կը հրեն ջուրը ու կը գլորեն զիս, դէպի խորը, շատ խորը, ուր անդնդային մթութիւնն է, ընկղմած նաւերու, մարդկային ձախողութիւններու ու կորուստներու նշոյլներն են շարուած, մխուած ծովուն յատակի աւազին խորը:

Ահա ալիք մը կը բարձրանայ ու փոթորիկին հետ կը մրցի: Ուժգին է, այնքան ուժգին է մրցակցութիւնը, որ ոչ մէկը միւսին կը զիջի: Հահա, փոթորիկը կատաղի է, դիւային ձայներով կը հարուածէ, մէկ ալիքը կ՚ըլլայ երկու, երեք..., ինն, ու իններորդին քով կանգ կ՚առնէ փոթորիկը: Յաղթե՞ց միթէ ծովը...:

Անդին, նաւակ մը մահամերձի կուրծքին պէս կը թփռտայ ծովուն վրայ, ոչ կայմ մնացած է վրան, ոչ ալ առագաստ: Երկար-երկար մաքառած է ծովուն ու փոթորիկին մէջտեղը տեղ մը մնալով, այլեւ անոնց հզօրութեան ենթարկուած ու անոնց մրցակցութեան առարկան դարձածի նման մոլորած է ուժգին հարուածներէն:

Ահա, հոս նաւակէն մնացած է միայն կոճղ մը, որուն վրայ ամուր փարած են մահը հրող մի քանի էակներ, նաւաբեկեալներ: կոճղը կանգ կ՚առնէ ի վերջոյ հսկայ ժայռի մը հպելով, որուն բարձրութենէն մէկը օգնութեան ձեռք կ՚երկարէ՝ մարդկային կերպարանքով առաքեալի մը պէս: Նաւաբեկեալը կը ժպտի ու կը մոռնայ ամէն ինչ, որ կապ ունի հեռու ու մօտ անցեալին հետ, կը ժպտի ու կը բարձրանայ ժայռն ի վեր, նոյնիսկ հայեացք մը չի նետեր կոճղին, որ կը քալէ, կ՚երթայ մահացող անցեալը կրող դագաղի մը պէս:

Խաղաղ ծովը պարուրուած է մերթ ծիրանագոյն երկինքով, մերթ խաղաղ կապոյտով: Նաւերը առագաստները պարզած կը պտտին, ճայերը կը թռչկոտին անոնց վերեւը, վարէն՝ նաւուն մէջէն զիրենք դիտող ուրախ հայեացքներ գողնալով: Զեփիւռին թեթեւ հպումը մանր ալիքներ կը գոյացնէ ծովուն մակերեսին, անդին՝ վարդազարդ մակոյկի մը մէջ նստած պարմանուհիներ ու պարմաններ ունկ կը դնեն տաւիղին նազանի հնչիւններուն, որուն կ՚ընկերակցին ներկաներէն՝ բանաստեղծի մը քառեակները, յոյն այս բանաստեղծին պսակադրութեան օրն է: Կեանքի այն հանգրուանն է կարծես, ուրկէ վերացած են ցաւն ու վիշտը, հոգն ու թախիծը, սուգն ու շիւանը, մաքառումը՝ թերեւս, բայց կեանքն առանց մաքառումի ի՞նչ իմաստ ունի...:

Ահա վերստին կը բարձրանան ալիքները, կը մթնի երկինքը, փոթորկաբեր հողմերը կը պտտին ծովուն վրայ, լուր կու տան կարծես գալիքին մասին: Ճայերու երամներն ալ մոխրագոյն հագած, իրարմէ հեռացած, շլմորած բան մը կը հաղորդեն կարծես: Դարձեալ կը բարձրանան ալիքները, կը հարուածեն իրարու: Նաւեր՝ ղեկը կորսնցուցած փոթորիկին սուլոցներով կը յառաջանան: Կը պատռին առագաստները, կ՚իյնան կայմերը, մարդիկ..., կը բարձրանան աղաղակները փրկութիւն որոնելու ճամբան բռնած ու... կը լռեն անոնք, սուզուելով ծովուն խորը: Փոթորիկին աւարտին ագռաւներ կը սկսին ճախրել ծովուն վրայ, մահուան հոտը առած լէշ կ՚որոնեն անոնք, սառած մարմին ու միս յօշոտելու: 

Չարի ու բարիի պայքարն է կարծես պատկերուած, մերթ չարն է յաղթական, մերթ՝ բարին, բայց անվերջ է պայքարը անոնց միջեւ, որ աշխարհի գոյութեան սկիզբէն ի վեր կ՚ընթանայ:

Ահա հոս, այս հրաշալի պաստառին առջեւ կարելի չէ չտեսնել արարումը աշխարհին, կարելի չէ չհասկնալ ու չընկալել պայքարի գոյութիւնը, ահա հոս, այս մութ ծովուն մանր ալիքներուն վրայ սեւ ամպերը մարդու, այլ դեւի կերպարանքով կը փորձեն կուլ տալ ամէն ինչ որ բարի է, ամէն արարք որ բարութեան կը յանգի: Սակայն հոն, ամենէն վերը երկնքին, կայ այնպիսի սպիտակութիւն մը, որ նոյնիսկ դեւերուն աչքը կը ծակէ, չի թողուր որ անոնք բաձրանան ու դառնան տէրը, տիրեն իրենց չարութեամբ ու փոխարինեն բարիին: Ու կը շողայ, կը պսպղայ սպիտակ ամպը մութ ու գորշ ամպերուն վերեւը, որոնք իրենց մթութեամբ չեն գիտեր որ այդ բարի լոյսին փայլքը կը կրկնապատկեն: «Քաոս»ն էր Այվազովսկիին, որ ամիսներէ ի վեր իրեն յատկացուած անկիւնը կը զարդարէ, եկած է այցի իրեն բարեկամ ստեղծագործութիւններուն, եկած է ամբողջացնելու պատմութիւնն անոնց, եկած է հաղորդելու եւ ցոյց տալու բարիի յաղթութեան յաւերժութիւնը:

Ա­ՆԻ ԲՐԴՈ­ՅԵԱՆ-ՂԱԶ­ԱՐԵԱՆ