ԵՐԳԻՉ ՆԺԴԵՀ ՊՈՏՐՈՒՄԵԱՆ. «ՍՓԻՒՌՔԻ ՄԷՋ ՀԱՅ ԵՐԳԸ ՎՏԱՆԳՈՒԱԾ Է»

Ազգային երգերու լիբանանահայ երիտասարդ մեկնաբան՝ Նժդեհ Պոտրումեան կը պատասխանէ մեր հարցումներուն։

-Սիրելի Նժդեհ, ի՞նչ նպատակով կը գտնուիս Հայաստան:

-Իմ առաջին այցն է Հայաստան: Կրնամ ըսել, որ այս ծանօթացման այցելութիւն էր:

-Ինչո՞վ կը զբաղիք Պէյրութի մէջ:

-Ներկայիս կ՚ուսանիմ Հայկազեան համալսարանին մէջ եւ այս տարի իմ ուսումնառութեան վերջին տարին է։ Յառաջիկայ դեկտեմբերին պիտի աւարտեմ: Մասնագիտութիւնս Business (առեւտրուրի) կառավարումն է, եւ յատկապէս մարդուժի տնօրինում, մասնագիտութեամբ։ Անկէ անկախ լիբանանահայ գաղութի մէջ ճանչցուած եմ որպէս երգիչ՝ ժողովրդական, աշուղական եւ ազգային երգերու: Կրնամ ըսել, որ ըրածս հաճելի գործ է, որովհետեւ այդ միջոցով, իմ կարողութեան սահմաներուն մէջ, կը փորձեմ հայ երգը եւ մշակոյթը պահպանել։

-Ինչպէ՞ս յայտնուեցաք երգարուեստի ոլորտին մէջ։ Կրնա՞ք մանրամասնել։

-Դպրոցական տարիներուս միշտ դիմած են ինծի, որ բեմ բարձրանամ եւ երգեմ: Բոլոր ուսուցիչները, նաեւ աշակերտները, անշուշտ, տեղեակ էին, որ ախորժալուր ձայն ունիմ: Ինծի համար շատ մեծ ուրախութիւն էր երգելը, ամէն անգամ առիթը չէի փախցներ, նոյնիսկ երբեմն դասերէս ետ մնացած եմ, որպէսզի կարենամ երգել եւ այդպէսով ճանչցուեցայ որպէս՝ «դպրոցին երգիչը»: Դպրոցական ուսումնառութիւնս աւարտելէ ետք ուսուցչուհիներէն մին ինծի դիմեց եւ հրաւիրեց ձեռնարկի մը, ուր հան-դէս պիտի գայի կարճ յայտագրով։ Այդպէս ալ եղաւ, ինծի փոքրիկ վարձատրութիւն մըն ալ ըրին։ Այդ առիթը ինծի հոգեական բաւարարութիւն տուաւ ու այդպէսով հռչակս բերնէ բերան տարածուեցաւ: Այսօր տարբեր միութիւններ, կազմակերպութիւներ, ակումբներ կը հրաւերեն զիս, որպէսզի իրենց ձեռնարկները ճոխացնեմ իմ երգեցողութեամբ:

-Իսկ ստացա՞ծ էք երաժշտական մասնագիտական կրթութիւն։

-Ներկայիս կ՚ուսանիմ Համազգայինի երգարուեստի դպրոցը, իմ ուսուցչուհին է Տիկին Շողիկ Թորոսեանը եւ արդէն ամբողջացուցի առաջին տարին: Բացի ատկէ, եօթ տարիէ ի վեր Համազգայինի «Այգ» երգչախումբին անդամ ըլլալով, յաջողեցայ բեմական փորձառութիւն ձեռք ձգել: Սակայն ըսեմ նաեւ, որ երգիչ ըլլալը այլ բան է, երաժշտական ուսում ստանալը՝ այլ բան: Մէկը միւսը կրնայ ամբողջացնել, բայց բոլորովին տարբեր բաներ են: Անձը կրնայ երաժշտական բարձրագոյն կրթութիւն ստանալ, սակայն երգիչ չդառնալ եւ հակառակը:

-Այսօր դուք ձեզ երգիչ կը համարէ՞ք։

-Ես հայերէն երգերու մեկնաբան եմ: Ուրիշ մը կրնայ երգիչ համարել, կամ երգող եւ այլն, սակայն մէկ բան յստակ է, որ մարդիկ ինծի կը դիմեն, որպէսզի երգեմ եւ իրենց միջոցառումները ճոխացնեմ։

-Եթէ խօսելու ըլլանք երգարուեստի ոլորտին մասին, ապա պիտի նկատենք, որ վերջին ասնամեակներու ընթացքին երկուութիւն մը եղած է լիբանանահայ գաղութին մէջ: Այսինքն կայ ժողովրդային խաւ մը, որ տուեալ երգիչի մը հանդէպ մեծ պաշտամունք ունի եւ գաղութը առաջնորդող համայնքը այդ երգիչին հանդէպ վերապահութիւններ կ՚ունենայ, տարբեր պատճառաբանութիւններով՝ ըսելով, թէ անոր ներկայացուցածը բարձր արուեստ չէ, հայկական արուեստ չէ, «ալաթուրքա» է եւ այլն։ Ի՞նչ են ձեր մտորումները այս բաւական նուրբ եւ խրթին հարցին վերաբերեալ:

-Իմ կարծիքով՝ լիբանանահայ գաղութը, տարբեր դժուարութիւններու առջեւ կը գտնուի այս օրերուն, երկրին մէջ կը տիրէ տագնապ, ամէն ինչ բարդացած է, սովորական կեանք մը ապրիլը արդէն իսկ դժուարացած է, ուր մնաց հայ ինքնութիւն պահելն ու պահպանելը: Յամենայնդէպս, որպէս հայ երգիչ, Լիբանանի մէջ, կը կարծեմ, որ դիւրին է հռչակ ստանալը, սակայն որպէս երգիչ գոյատեւելը շատ դժուարացած է: «Ալաթուրքայի» նիւթին անդրադարձաք։ Քսան տարի առաջ «ալաթուրքա»ն մերժուած էր, թրքաբարոյ երգը մերժուած էր: Այսօր ոչ միայն շատ մեծ համակրանք կայ օտար ազդեցութիւններ ունեցող երգերու, այլ կայ նաեւ՝ նախընտրութիւն:

-Ի՞նչ են չափանիշները երգ մը ոչ-հայկական կամ «ալաթուրքա» համարելու։ Այս պարագային խօսքը ոչ միայն «ալաթուրքա», այլ նաեւ արաբաոճ եւ յունաոճ երգելու ձեւին մասին է։

-Այս մէկը բաւականբարդ հարց մըն է, սակայն, կը կարծեմ, որ մեկնաբանը պէտք է լաւ գիտնայ հայ երաժշտութեան արմատները, հայկական ոճն ու «խաղիկները» եւ լիովին յարգէ դարերու արմատներ ունեցող մեր երաժշտական ոճն ու ըմբռնումները։ Դիւրին չէ այս բոլորը պահպանելն ու այս բոլորին տիրապետելը, սակայն փորձով, լսելով, սորվելով պէտք է երգիչը տիրապետէ հայ երգարուեստին, հայկական խաղիկներուն: Ինչպէս քիչ առաջ յիշեցի, նախընտրութիւնը կայ օտար ազդեցութիւններ ունեցող երգերու...: Ըստ իս, մեr հանրութիւնը «կրթուելու» կարիք ունի. մաքուր հայկական երաժշտութեան հետ առընչուելու խնդիր ունի եւ այդ մէկն է, որ ցաւալի է: Ես շատերէ լսած եմ, թէ նոր սերունդը երգ մտիկ չ՚ըներ, նոր սերունդը հայկականութիւն չի պահեր եւ այս տիպի տարբեր մեղադրանքներ, սակայն, ըստ իմ փորձառութեան, այդպէս չէ։ Ես շատ անգամ նկատած եմ 35 տարեկան հայ երիտասարդներ, որոնք երբեք չեն փափաքած նոյնիսկ լսել իմ աշուղական երգերը՝ Գուսան Շերամ, Գուսան Շահէն, Սայեաթ Նովա եւ այլք… երբեք համակրանք չունին այդ ժանրերուն հանդէպ։ Բայց հանդիպած եմ 16 տարեկան պատանիներու, որոնք փորձած են առնուազն նստիլ եւ լսել: Գուցէ առաջին իսկ լսելով չեն ախորժած, բայց գնահատած են: Կը կարծեմ, որ երգիչը մեծ դեր կը խաղայ այս խնդրին մէջ։ Կայ նաեւ ժողովուրդի մօտ այն համոզումը, որ եթէ երգը ճոխ չէ եւ այդ երգի երաժշտութեան տակ անհնար է պարել, ուրեմն լաւ երգ մը չէ: Իմ կարծիքով՝ այս համոզումին պատճառը էսթրատային շատ մը երգերու լաւ ձեւով չմեկնաբանուիլն է։ Այդ առումով ալ մենք բացթողում ունինք:

-Կարեւոր բան մը նշեցիք եւ այդտեղէն հարցում մը բխաւ։ Ըսիք, որ մեր ժողովուրդը կարիքը ունի կրթուելու, անշուշտ, կ՚ակնարկէիք յատկապէս երգարուեստի ոլորտին: Արդեօք լիբանանահայ մշակութային միութիւնները այդ բացը լրացնելու, մեր հանրութիւնը պատրաստելու առումով գործունէութիւն չե՞ն իրականացներ:

-Այո, անշուշտ այդ գծով աշխատանք կը տարուի, սակայն դժուար է ժողովուրդին ճաշակը վերամշակելը եւ այդ մէկը երկար տարիներու աշխատանք կը պահանջէ: Խօսինք Համազգայինին մասին, որ մեր գաղութին մէջ կը համարուի ամենէն աշխոյժ եւ գործունեայ մշակութային միութիւնը։ Համազգայինը ամէն տարի Հայաստանէն պարախումբեր, երգիչներ կամ նոյնիսկ համոյթներ Լիբանան կը հրաւիրէ եւ շատ որակաւոր ձեռնարկներ կը կազմակերպէ: Կը շնորհաւորեմ Համազգայինի տնօրէնութիւնը՝ իրենց տարած աշխատանքին համար եւ բոլոր գործակից համազգայինականները, որոնք ճիգ չեն խնայեր մեր մշակոյթը բարձր պահելու եւ օրինակ կը դառնան այլ մշակութային միութիւններու:

-Ձեր կարծիքով՝ այսօր հայ երգարուեստը ի՞նչ վիճակի մէջ է Սփիւռքի մէջ, ի՞նչ բարձրութեան վրայ է:

-Այսօր հայ երգը նահանջի մէջ է, այդ մէկը յստակ է: Նախ պէտք է սահմանենք, թէ ո՛վ է երգիչը մեզի համար: Ես կրնամ հաշուել հարիւրաւոր մարդոց անուններ, որոնք կ՚երթան դրամով ձայնագրութիւններ կը կատարեն, ձայնասկաւառակ կը հրապարակեն եւ այլն, սակայն ճշմարտութիւնը այն է, որ ո՛չ ձայն ունին, ո՛չ ալ որակ. բնականաբար ժողովուրդին կողմէ ալ չեն ընդունուիր։

-Իսկ այդ անունները կամ ըսենք ընդունուած երգիչները իրարու հետ շփում ունի՞ն, կամ դուք անձնապէս շփում ունի՞ք միւսներուն հետ:

-Այո՛, ես կապ ունիմ շատերուն հետ, սակայն զգացած եմ, որ ոմանք մտավախութիւն ունին, թէ երիտասարդ երգիչները իրենց տեղը կրնան գրաւել եւ այդ պատճառով մեր շփումները կը սահմանափակուին։ Կրնամ ըսել, որ անշուշտ այս բոլորին գծով մեծ դեր կը խաղայ Լիբանանի մէջ ներկայիս տիրող տնտեսական տագնապը: Այդ տագնապին պատճառով է, որ մրցակցութիւն մը գոյութիւն ունի։ Ի հարկէ, մրցակցութիւն պէտք է ըլլայ, սակայն այս տեսակի մրցակցութիւնը կրնայ հասցնել նախանձի:

-Այստեղ՝ Հայաստանի մէջ առիթ ունեցա՞ք կապ հաստատելու արուեստագէտներու հետ։ Եւ ապագային անկնկալելի՞ է, որ հայաստանցի արուեստագէտներու հետ համագործակցիք։

-Ընդհանրապէս շփում չունեցայ եւ պատճառը շատ նեղ ժամկէտներով Հայաստան գտնուիլս էր։ Սակայն, յետագային կարելի է համագործակցիլ: Յառաջիկայ տարին ինծի համար շատ ճակատագրական է, որովհետեւ աշխատանքի ասպարէզ պիտի մտնեմ եւ հարցական է, թէ ո՞րն է լաւը ինծի համար՝ Պէյրութ մնա՞լ, կամ լքել ծննդավայրս։ Ո՞ւր երթալ. հայրենի՞ք վերադառնալ, կամ տարբեր երկիրներու մասին մտածել: Հետեւաբար այդ ուղղութեամբ կարելի է մտածել:

-Իսկ ապագային կրնանք անկնկալե՞լ, որ Հայաստանի մէջ մենահամերգով մը հանդէս գաք:

-Հաւանականութիւններ կան, բայց անմիջական ծրագիր մը չկայ:

-Պէյրութը յայտնի է իր փառատօններով։ Ի՞նչ կը մտածէք այդ մասին եւ արդեօք մենք նաեւ Հայաստանի մէջ այդ սովորոյթը պէտք չէ՞ որդեգրենք: Ձեր կարծքիքով՝ լաւ գաղափար մը չէ՞, որ սփիւրքահայեր գան եւ տեղացիներու հետ շփուին, զիրար աւելի մօտէն ճանչնան եւ իրարու մշակոյթը կիսեն:

-Միշտ լաւ է եւ պէտք մըն է, որ Հայաստանի մէջ ալ տարաբնոյթ փառատօններ կազմակերպուին: Լիբանանի մէջ ամէն առիթի եւ տարբեր բնակավայրերու մէջ փառատօններ կը կազմակերպուին։ Օրինակ մը տալու համար՝ ըսեմ, որ ՀՅԴ-ն տարեկան բազմաթիւ փառատօններ կը կազմակերպէ եւ ես շատ անգամ իմ մասնակցութիւնը կը բերեմ այդ փառատօններուն:

-Ինչպէ՞ս էր շփումը ժողովուրդին հետ:

-Ժողովուրդին հետ շփումը միշտ հաճելի է, մանաւանդ, երբ հանդէս կու գամ հայրենասիրական երգերով եւ կ՚ուրախանամ, երբ կը զգամ, որ յաջողած եմ հասնիլ ժողովուրդի սիրտին:

-Իսկ ձեզի չի՞ խանգարեր այն հանգամանքը, որ հայրենասիրական երգերու կատարման ատեն նոյն հարթակին վրայ ըլլան երգիչներ, որոնցմէ չէք ախորժիր։

-Կրնայ ըլլալ ես իրենց երգերը մտիկ չընեմ, կրնայ ըլլալ ես իրենց հանդէպ համակրանք չունենամ, բայց բոլորս նոյն բեմին վրայ գործ ունինք այդ օրը եւ մեր յարաբերութիւնները պէտք է ըլլան պաշտօնական:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան