ԼԻԲԱՆԱՆ-ԿԱՅԾՈՌԻԿՆԵՐ

Ինչ որ մար­դու կը վե­րա­բե­րի, ամ­բող­ջու­թեամբ կա­րե­լի է վե­րագ­րել նաեւ կեն­դա­նա­կան (ա­նաս­նա­կան) աշ­խար­հի: Կ՚ը­սենք հայ­րե­նա­սի­րու­թիւն. մի­թէ՞ ան­տա­ռի ա­նա­սուն­նե­րը չու­նին ի­րենց հայ­րե­նի­քը… ու եր­բեմն զի­րար խա­չա­ձե­ւե­լով՝ նաեւ մա­հա­ցու մար­տեր կը մղեն ի­րարու մի­ջեւ, երբ ի­րա­րու սահ­ման­նե­րը աս­պա­տա­կած են, քա­նի որ ա­մէն ա­նա­սուն ինք կը գծէ իր սահ­մա­նը: Գա­լով ա­զա­տա­սի­րու­թեան, նոյն­պէս է պատ­կե­րը: Շրջան մը Ռիատ կե­ցու­թեանս, չորս կա­տու­ներ կա­յին մեր պար­տէ­զին մէջ. ա­նոնց­մէ մին կո­չած էինք «Վագր» իր խի­զա­խու­թեան հա­մար. կը սի­րէինք ու կը խնա­մէինք հե­ռա­կայ. չէինք հա­մար­ձա­կեր շատ մօ­տե­նալ, մօ­տե­ցում ցոյց չէր տար, ոչ ալ թշնա­մա­կան-յար­ձա­կո­ղա­կան վի­ճակ կը զգե­նուր… եւ օր մը ո­րո­շե­ցինք մեր «վիլ­լա»ն տա­նիլ ու նպա­տակ­նիս ի­րա­գոր­ծե­ցինք զինք տու­փի մը մէջ ար­գե­լա­փա­կե­լով. սա­կայն՝ ո՛չ մէկ վայր­կեան հան­գիստ ը­րինք. ո՛չ ալ ինք. այ­լեւս ստի­պուե­ցանք ա­զա­տագ­րել զինք… իսկ ան­կէ ետք, երբ տես­նէր մեզ­մէ մին՝ ակ­ռա­նե­րը ցոյց տա­լով կը մռլտար ու կռուի պատ­րաստ դիրք կ՚ըն­դու­նէր…։

Հայ­րե­նի­քը քաղցր է- մար­դու պա­րա­գա­յին գի­տա­կից ան­ձը զայն իր հոգ­ւոյն մէջ կը կրէ… այդ միա­ձոյլ է իր ա­րեան հետ, ե­թէ ոչ ա­րիւնն իսկ է-խորքն է. մնա­ցեա­լը՝ քա­ղա­քա­ցիու­թիւն, տուեալ եր­կի­րի վարքն ու բար­քը, լե­զուն, մշա­կոյ­թը եւ մա­սամբք նո­րին… ստա­ցա­կան են, կե­ղե­ւը:

-«Դեռ չտե­սած կը սի­րեմ քեզ

Ան­կեղծ որ­դին իր մայրն որ­պէս»: (Ա. Ա­բար­տեան)

Դա­սըն­կեր էինք. պա­տա­նի­ներ ու ար­շաւ մը կար բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն գրե­լու… ի հարկէ մեր չա­փա­նի­շով. սա­կայն եր­բեմն այն­պի­սի ան­կեղ­ծու­թեամբ ի­րա­կա­նու­թիւն մը կը յայտ­նուի, ինչ­պէս վե­րի երկ­տո­ղը, սէր կը բխի տա­կա­ւին չտե­սա՜ծ Հ­այր­են­իք­ին հանդ­էպ:

Մենք՝ գաղթ­ի սեր­ունդ­ին անդր­ան­իկ որդ­ին­եր­ը, հայր­են­աս­իր­ութ­իւն­ը ոչ միայն մեր ծնողն­եր­էն, այլ­եւ մանկ­ա­պար­տ­էզ­էն սկսեալ կը մուծ­ու­էր մեր մէջ:

Ինծ­ի համ­ար Մեծմ­օրս ու Մեծհ­օրս ներկ­այ­ութ­իւն­ը, որ­ոնք եկ­ած էին ներ­գաղթ­ել­ու, խոր նշան­ակ­ութ­իւն ուն­էր. խօս­ակց­ութ­իւն­ը քիչ մը դժու­ար հաս-կընալ­ի էր, ուրֆ­աց­ի էին… իսկ հօրս թրքախօս ըլլ­ալն ալ ա՛յլ պատմ­ութ­իւն, ու ընդհ­ան­ուր մթնոլ­որտ­ը՝ «Այ կար­ա­ւան, ճան կար­աւ­ան, ճշդիր քո ճամ­բան»… էր:

Մեծ ծնողքս բաւ­ակ­ան սպաս­եց­ին, ու երբ չկար­ող­աց­ան ներգ­աղթ­ել, Մեծ­հայրս Պէյր­ութ, պար­ուտ (վառ­օդ) ըս­աւ ու կող­ակ­ից­ին հետ մեկն­եց­աւ Ղամ­ի­շլի…։

Պէյր­ութ՝ պար­ուտ…։

Տակ­աւ­ին կ՚արձ­ագ­անգ­է։

-«Չսնեց­այ օտ­ար հող­ի

Ծ­ով­էն լեռն­էն անհ­ար­ազ­ատ»: (Ս. Արմ­էն)

Բան­աստ­եղծ Լեւ­ոն Արտ­ազ­եան քեր-թու­ած մը ուն­ի, ուր Լիբ­ան­ան­ին համար գործ­ած­ած է «անհ­ար­ազ­ատ» ած­ակ­ա­նը. այս­ինքն առ­անձ­ին չեմ, բայց երբ կը գրէի «ծ­ով­էն, լեռն­էն» բառ­եր­ը, ի մտի ուն­էի բան­աստ­եղծ Պէպ­օ Սիմ­ոն­եան­ը՝ իր «Մայր­ին­եր­ու Արմ­ատն­եր­ը» եւ «Միջ­երկր­ակ­ան լոյս­եր­ուն դիմ­աց» գիրք­եր­ը, ու Լիբ­ան­ան­ը, իմ ծննդավ­այրս եւ տա­կաւ­ին ապր­ած երկ­իրս է, իբր­եւ…։

«Ալ­եքս­անտր­էթ­ի անկ­այ­ուն­ութ­են­էն Լիբ­ան­ան գաղթ­ած ծնողքս կը հաս­տատու­ի Պուրճ Համմ­ուտ. երկ­ու ամ­իս ետք՝ 1939-ին «Փետր­ու­արն էր, որ զիս օր մը նետ­եց աշխ­արհ, ու կ՚աւ­ելն­այ եօթն­եր­որդ կարգ­ի քաղ­աք­աց­ի մը»:

Անգլ­իակ­ան հոգ­եբ­ան­ակ­ան ամս­ա­թերթ­է մը կարդ­աց­եր եմ, թէ երկ­ու հիւր­աս­են­եակ ուն­եց­ողն­եր չեն զիջ­իր մէկ հիւր­աս­են­եակ ուն­եց­ողն­եր­ուն, չեն ուզ­եր հաւ­աս­ար­է-հաւ­աս­ար շաղ­ու­իլ… ալ ո՛ւր մնաց Լիբ­ան­ան­ի պէս յար­ա­ն-ւա­ն­ակ­ան երկ­իր­ի մը մէջ, նախ­ագ­ահ­ա­կ­ան յար­ան­ու­ան­ութ­են­է դիբ­ի մը հետ հայ կամ այլ կարգ­ի քաղ­աք­աց­ի մը ինքզ­ինք զգայ լիիր­աւ քաղ­աք­աց­ի:

Լաօ Ցէ կ՚ըս­է՝ «Ճշմար­իտ խօսք­եր­ը ան­ուշ չեն»:

Ճշմար­իտ խօսք­եր­ը ան­ուշ են ճշմար­տութ­եան հետ­ամ­ուտ եղ­ողն­եր­ուն:

-Լիբ­ան­ան ան­ուն­ը «Կիլկ­ամ­իշ­ի Հե­րոս­ամ­արտ»ին մէջ կը կարդ­անք:

Արդ­ար­եւ հին ան­ուն, բայց ի հարկէ սահմ­ան­այ­ին եւ բնակչ­ութ­եան հարց կամ տեղ­եկ­ութ­իւն չկայ:

Լիբ­ան­ան կը յիշ­ու­ի նաեւ Հին կտա­կար­ան­ի Սաղմ­ոսն­եր­էն թիւ 29-ին մէջ:

«Տիր­ոջ­ը ձայն­ը եղ­եւն­ին­եր­ը կը կոտր­է

Ու Տէր­ը կը կոտրտ­է Լիբ­ան­ան­ի եղ­եւն­ին­եր­ը

Զան­ոնք կը ցատկ­եցն­է հորթ­ի պէս.

Լիբ­ան­ան­ը ու Սար­իոն­ը՝ միեղջ­եր­ունե­ր­ու ձագ­ի պէս»:

Լիբ­ան­անց­ին­եր­ը եթ­է փիւն­իկ­եց­ին­եր­է սեր­ած են, վստահ­աբ­ար մենք՝ հայ­երս ան­ոնցմ­է չենք, սակ­այն մնաց­եալ 17 յա­ր­ան­ու­ան­ութ­իւնն­եր­էն ո՞ր մէկն է ար­դեօք…։ Ան­որ նախ­ագ­ահ­ակ­ան աթ­ոռին տիր­ակ­ա՞լն է, ուր­եմն տեսն­ենք նաեւ հռոմ­էաց­ին­եր­ու «խ­արդ­ախ­ութ­եան» բա­ռ­ին բաց­ատր­ութ­իւն­ը՝ քիչ մը շաք­ա­ր­ապ­ատ, որն է «ֆիտ­ես փիւն­իք­ա» (փիւն­իկ­եան հաւ­ատ­արմ­ութ­իւն):

Լիբ­ան­ան այս սահմ­անն­եր­ով եւ այս 18 յար­ան­ու­ան­ակ­ան կազմ­ով անկ­ախ­ու­թ­եան տիր­աց­աւ 1943-ին, ուստ­ի ես կա­տ­ակ­ով երբ տար­իք­ի հարց ծագ­ի, կ՚ը­սեմ՝ «Ես Լիբ­ան­ան­էն մեծ եմ»…։ Լ­ի­բան­ան կազմ­ու­եց­աւ, սակ­այն կար­ել­ի՞ է, որ լիբ­ան­անց­իութ­իւն կազմ­ու­էր այսքան կարճ ժամ­ան­ակ­աշրջ­ան­ի մը մէջ, 18 յար­ան­ու­անու­թ­իւնն­եր­ով… եւ այնք­ա՞ն իր­ար­ու հակ­ադ­իր:

Պատ­ասխ­ան­ը գործն­ակ­ան, ապր­ու­ած ու աչք­առ­ու առ­օր­եայ­ին մէջ է:

«Ապտ­ակ մը զարկ­աւ եր­ես­իս

Առ­անց պատճ­առ­ի.

Սեւ չէի… հայ էի…» (Ս. Արմ­էն)

- Ոեւ­է խմբակց­ութ­իւն իբր­եւ միութ­իւն կամ այլ, որ սկիզբ ուն­եց­ած է կամ կը հիմն­ու­ի, ի հարկէ հեռ­անը-կ­ար ալ կ՚ուն­են­այ եւ առ այդ՝ ժամ­ան­ակ­ի առ­ընթ­եր կը պատր­աստ­է նոր սեր­ունդ, շղթայ­ին օղ­ակն­եր­ը ագ­ու­ցել­ու յօգ­ուտ միութ­եան շար­ուն­ակ­ակ­ան­ութ­եան եւ ամր­ացմ­ան: Այս մէկ­ը ման­աւ­անդ ֆութպ­ոլ­ի խումբ­ե­ր­ուն գլխաւ­որ հարցն է. ֆութպ­ոլ­ը օր­ին­ակ առ­ինք քան­ի որ ամ­են­էն ժող­ովրդ­այ­ին եւ տես­ան­ել­ին է: Բայց այս օր­եր­ուս, ամ­իսն­եր­ուս, տար­ին­եր­ուս ալ կար­ել­ի է ըս­ել նաեւ Լիբ­ան­ան­ի նախ­ագ­ահ­ակ­ան թեկն­ած­ու­թեան. ի հարկէ ՄԻԱԿ թեկն­ած­ու­ի մը պատր­աստ­ու­թեան, որ զլաց­ու­եց­աւ կամ չկատ­ար­ու­եց­աւ ինչ-ինչ պատճ­առն­եր­ով. բան մը, որ ժող­ով­ուրդ­ին կար­ող­ու­թեան հաս­ու չէ, եւ սակ­այն տակ­աւ­ին աթ­ոռ­ը թափ­ուր է:

Ո՞ւր է վէրք­ը:

Ենթ­ադր­ել­ի էր, որ վերջ­ին նախ­ագ­ահ­ը արդ­էն մթ-նոլ­որտ­ը պատր­աստ­ած կ՚ըլլ­այ թեկն­ած­ու­ի մը, ապ­ա՝ իր ժամկ­էտ­ին փոխ­անց­ել­ու Նոր­եկ­ին:

Բայց այդպ­էս չեղ­աւ. զին­ու­որ­ակ­ան ճշգրտութ­եամբ ճիշդ ժամկ­էտ­ին թող­ուց աթ­ոռ­ը… երբ իր նախ­որդ­նե­ր­ը երեք տար­իով երկ­ար­աձգ­ած էին աթ­ոռ­ակ­ալ­ութ­իւ­նը…։ Ի՜նչ փառ­աւ­որ օր­ին­ակ…։

ՍԱՐ­ԳԻՍ ՓՈ­ՇՕՂ­ԼԵԱՆ

«Զար­թօնք», Պէյ­րութ