ԹՐԱՄՓ ԵՐԵՒՈՅԹԻ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ՍԵՄԻՆ

Ար­դէն քա­նի մը ա­միս­ներ ան­ցած են Թրամ­փի վար­չա­կան իշ­խա­նու­թե­նէն, բայց տա­կա­ւին յայտ­նի չէ, թէ ի՞նչ ըն­թացք պի­տի առ­նէ Պրն. Նա­խա­գա­հին ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը։ Յստակ է, սա­կայն, թէ ինչ որ յատ­կան­շեց, ընտ­րար­շա­ւի ա­տեն, Տա­նըլտ Թրամ­փի գրգի­ռը, մար­տու­նա­կու­թիւ­նը եւ ան­փու­թու­թիւ­նը, վե­րապ­րած են ու կը շա­րու­նա­կուին։ Ար­դէն իշ­խա­նու­թեան հաս­նե­լէ ետք, Թրամփ կը շա­րու­նա­կէ աս­պա­րէզ կար­դալ ըն­դու­նուած կա­նոն­նե­րու, շե­ղիլ դի­ւա­նա­գի­տա­կան ա­ւան­դու­թիւն­նե­րէ, հա­կա­դար­ձե­լով ի­մա­նա­լի գրգռու­թիւն­նե­րու՝ նա­խա­տինք­նե­րով եւ սպառ­նա­լիք­նե­րով։ Իր ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան պատ­գա­մին էու­թիւ­նը հե­տե­ւեալն է. Ա­մե­րի­կա պի­տի չթոյ­լատ­րէ այ­լեւս, որ բա­րե­կամ­նե­րը կամ դուր­սի թըշ-նա­մի­նե­րը իր­մէ օգ­տուին։ Տաս­նա­մեակ­ներ «կորսնց­նե­լէ» ետք այ­լա­զան եր­կիր­նե­րու՝ այ­նու­հե­տեւ «ա­ռա՛ջ՝ Ա­մե­րի­կա» լո­զուն­գով պի­տի սկսինք վե­րա­շա­հիլ։

Կրնայ ըլ­լալ որ պար­զա­պէս Թրամփ, այ­սու­հե­տեւ, կարծր սա­կար­կու­թեան սկզբուն­քը գոր­ծադ­րէ, ինչ­պէս որ կը սի­րէ այս ձեւ կո­չել «հա­մա­ձայ­նու­թեան ա­րուես­տը»։

­Ժա­մա­նա­կին նա­խա­գահ Ռ. Նիք­սընն ալ որ­դեգ­րած էր «խեն­դի տե­սու­թիւ­նը», այն ի­մաս­տով, որ իր հա­կա­ռա­կորդ­նե­րուն հա­ւա­տալ կ՚ու­զէր տալ, թէ յի­մար բան մը կրնար ը­նել, ե­թէ իր հա­կա­ռա­կորդ­նե­րը իր պա­հանջ­նե­րը չգո­հաց­նէին։ Նիք­սըն «խենդ մար­դու» ռազ­մա­վա­րու­թիւ­նը փոր­ձեց հիւ­սի­սա­յին վիեթ­նամ­ցի­նե­րուն վրայ, բայց ձա­խո­ղե­ցաւ։ Նա­խա­գահ Թրամփ, որ հաս­տատ համ­բաւն ու­նի փո­փո­խա­կա­նու­թեան, ո­րո­շա­պէս ա­տակ է գոր­ծա­ծե­լու նմա­նօ­րի­նակ ռազ­մա­վա­րու­թիւն մը։

Այ­սու­հան­դերձ, հար­ցը ա՛յն է, թէ խօ­սակ­ցու­թիւն­նե­րը կրնան եր­բեմն ձա­խո­ղիլ, իսկ հա­կա­ռա­կորդ­նե­րը յա­ճախ լիրբ են եւ ան­գու­շա­կե­լի։ Նա­խա­գահ Թրամփ կա­րո­ղու­թիւնն ու­նե­նա­լու է խո­հա­կա­նու­թեամբ եւ յա­ջո­ղա­պէս գոր­ծադ­րե­լու իր վար­կա­ծը։ Մինչ ձա­խող գոր­ծառ­նու­թեան մը պա­րա­գա­յին կող­մե­րը կրնան յու­սա­խաբ  բայց անվ­նաս բաժ­նուիլ, դի­ւա­նա­գի­տա­կան ձա­խող նա­խա­ձեռ­նու­թիւն մը կրնայ ա­ռաջ­նոր­դել քա­ղա­քա­կան ան­կա­յու­նու­թեան, ծախ­սա­լից ա­ռեւտրա­կան ու դի­ւա­նա­գի­տա­կան պայ­քա­րի, վտան­գա­ւոր զի­նար­շա­ւի, մին­չեւ ան­գամ՝ պա­տե­րազ­մի։

Ար­դա­րեւ, լուրջ կա­րե­լիու­թիւն կայ, որ դէպ­քե­րը գա­հա­վի­ժին, ա­ռաջ­նոր­դուե­լով ա­պա­գա­յի մը, ո­րու ըն­թաց­քին Թրամ­փի ան­կա­յուն ու մո­լո­րեալ ո­ճը, ճա­կա­տու­մի քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը հա­կա­մար­տու­թեան ա­ռաջ­նոր­դեն ար­դէն փխրուն աշ­խար­հի կար­գը, յան­գե­լով բա­ցա­յայտ բա­խու­մի, շատ հա­ւա­նա­կա­նօ­րէն Ի­րա­նի, Չի­նաս­տա­նի եւ Հիւ­սի­սա­յին Քո­րէա­յի հետ։

Սայ­թա­քու­մի հե­տե­ւան­քով պա­տե­րազմ Ի­րա­նի հետ

Են­թադ­րենք, թէ 2017-ի Սեպ­տեմ­բեր ա­միսն ենք։ Սպի­տակ տու­նը վի­ճա­բա­նա­կան յա­գե­ցած խորհր­դակ­ցու­թեան մէջ է Ի­րա­նի հետ, ձգտեալ վի­ճա­կի մը նա­խօ­րեա­կին։ Ի­րա­քի մէջ սպան­նուած են տաս­նեակ մը ա­մե­րի­կա­ցի զի­ն-ւոր­ներ Ի­րա­նի նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ։ Նա­խա­գա­հը փոր­ձու­թեան մէջ է այս ան­գամ ա­ւե­լի յար­ձա­կո­ղա­կան հա­րուա­ծով պա­տաս­խա­նե­լու, միա­ժա­մա­նակ գի­տակ­ցե­լով, թէ նման քայլ մը կը նա­խա­տե­սէ բա­նա­կը ա­ռաջ­նոր­դե­լու ծախ­սա­լից եւ ան­ժո­ղովր­դա­կան պա­տե­րազ­մի մը, որ­մէ խոս­տա­ցած էր խու­սա­փիլ։ Ա­նի­կա կ՚անդ­րա­դառ­նայ, թէ նման ճա­կա­տում մը ան­խու­սա­փե­լի դար­ձած է, երբ նշա­նա­կած էր իր ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան ան­ձե­րու խմբա­կը, Ի­րա­նի հան­դէպ իր նոր քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը գոր­ծադ­րե­լու հա­մար։

Իր ընտ­րու­թե­նէն ա­ռաջ Թրամփ քննա­դա­տած էր Ի­րա­նի հետ հիւ­լէա­կան հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը, խոս­տա­նա­լով վերջ մը դնել Պարս­կաս­տա­նի «յար­ձա­կո­ղա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թեան, որ կը մի­տէր ան­կա­յու­նաց­նե­լու եւ ա­պա տի­րա­պե­տե­լու» Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի վրայ։ Իր կարգ մը խորհր­դա­կան­նե­րը - Մայ­քըլ Ֆլին, Մայք Փոմ­փիօ, Սթիվ Պրե­նըն ու Ճէյմս Մե­թիս - խո­րա­պէս թշնա­մա­կան էին Ի­րա­նի հան­դէպ, ու կողմ­նա­կից էին ճա­կա­տե­լու ա­նոր դէմ։ Պրն. Նա­խա­գա­հը հե­տե­ւո­ղա­կա­նօ­րէն մտրա­կեց հա­կա­պարս­կա­կան զգա­ցում­նե­րը, ու մո­լո­րե­ցուց հան­րա­յին կար­ծի­քը հիւ­լէա­կան հա­մա­ձայ­նու­թեան նկատ­մամբ։ Ա­նի­կա յատ­կա­պէս շեշ­տեց, թէ Ա­մե­րի­կա «եր­բեք չօգ­տուե­ցաւ» ան­կէ, եւ թէ թոյ­լատ­րած ե­ղաւ Ի­րա­նի վեր­ջա­պէս ու­նե­նա­լու ա­թո­մա­կան ռում­բը, եւ 150 մի­լիառ (պի­լիոն) դրա­մա­տանց մէջ «սա-­ռե­ցուած» դրա­մէն (հա­ւա­նա­բար ակ­նար­կու­թիւ­նը կ՚եր­թայ հա­մա­ձայ­նու­թեան մէկ նա­խա­տե­սու­թեան, որ կ՚ար­տօ­նէ Ի­րա­նի 50 պի­լիոն տո­լա­րի օգ­տա­գոր­ծու­մը)։

­Փետ­րուար 2017-ին, իբ­րեւ հա­կա­դար­ձու­թիւն Ի­րա­նի կող­մէ հե­ռա­վար հրթի­ռով մը փոր­ձար­կու­թեան, Մ. Ֆլին՝ նա­խա­գա­հին ազ­գա­յին ա­պա­հո­վու­թեան խորհր­դա­կա­նը, «պաշ­տօ­նա­պէս կը զգու­շաց­նէր» Պարս­կաս­տա­նը։ Եր­կու օր ետք, չու­շա­ցան 25 նոր պատ­ժա­մի­ջոց­նե­րու (sanctions) պար­տադ­րու­թիւ­նը ի­րա­նա­կան ըն­կե­րու­թիւն­նե­րու եւ անձ­նա­ւո­րու­թեանց դէմ, ո­րոնք վե­րո­յի­շեալ նա­խա­ձեռ­նու­թեան հետ կապ ու­նէին։

Ինչ­պէս որ նա­խա­տե­սե­լի էր, Ի­րան ան­տե­սեց ա­մե­րի­կեան իշ­խա­նու­թեանց կարծր դիր­քո­րո­շու­մը, ու շա­րու­նա­կեց հրթիռ­նե­րու փոր­ձար­կու­մը, պնդե­լով թէ ո՛չ հիւ­լէա­կան հա­մա­ձայ­նա­գի­րը եւ ո՛չ ալ ՄԱԿ-ի Ա­պա­հո­վու­թեան խոր­հուր­դը ար­գի­լած էին նման փոր­ձար­կու­թիւն կա­տա­րե­լու։ Նաեւ ա­նի­կա շա­րու­նա­կեց Ե­մէ­նի Հու­թի ըմ­բոստ­նե­րուն զի­նամ­թերք հայ­թայ­թել, ու Պե­շար Է­սա­տի իշ­խա­նու­թեան ըն­ծա­յել զի­նուո­րա­կան ա­ջակ­ցու­թիւն։ Լրա­ցու­ցիչ կեր­պով, Ա­մե­րի­կա­յի ջան­քե­րը Ռու­սաս­տա­նի մօտ՝ սահ­մա­նա­փա­կե­լու Ի­րա­նի դե­րը Սու­րիոյ մէջ, ան­տե­սուե­ցան, ա­ւելց­նե­լով Սպի­տակ տան յու­սա­խա­բու­թիւն­նե­րը։

Հիւ­լէա­կան հա­մա­ձայ­նա­գի­րը (Յու­լիս 13, 2015) չբե­կա­նուե­ցաւ։ Սա­կայն, հա­ւա­նա­կա­նօ­րէն քա­նի մը ա­մի­սէն, նա­խա­տե­սուե­ցաւ Ի­րա­նի «Յե­ղա­փո­խա­կան պա­հակ­նե­րը» պի­տա­կել իբ­րեւ ա­հա­բե­կիչ կազ­մա­կեր­պու­թիւն, ու պա­հան­ջել ա­զատ ար­ձա­կու­մը եր­կու հպա­տա­կու­թիւն ու­նե­ցող (ի­րա­նեան եւ ա­մե­րի­կեան) պար­սիկ­նե­րուն։ Իբ­րեւ հա­կա­դար­ձու­թիւն, Ի­րա­նի նո­րըն­տիր նա­խա­գա­հը (Մա­յիս 17-ին) հա­ւա­նա­կան է, որ ձեռ­նար­կէ իր երկ­րին հիւ­լէա­կան կարգ մը փոր­ձառ­կու­թիւն­նե­րուն, ա­ւելց­նե­լով «հարս­տա­ցած» (enriched uranium) իւ­րա­նիու­մի իր պա­հես­տը։ Այն ա­տեն, Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ պի­տի ջա­նայ տնտե­սա­պէս խեղ­դել Ի­րա­նը, ի հար­կին զի­նուո­րա­կան կան­խար­գե­լիչ հա­րուած մըն ալ տա­լով։

Թրամփ հա­մո­զուած է, որ այլ եր­կիր­ներ նե­ցուկ պի­տի կանգ­նին իր իշ­խա­նու­թեան կարծր դիր­քո­րո­շու­մին։ Բայց այս ճնշու­մը չյա­ջո­ղե­ցաւ են­թադ­րուա­ծին նման։ Չի­նաս­տան, Ֆրան­սա, Գեր­մա­նիա, Հընդ-կաս­տան, Ճա­բոն, Ռու­սա­կան Դաշ­նու­թիւն, Հա­րա­ւա­յին Քո­րէա եւ Անգ­լիա յայտ­նե­ցին, թէ հա­մա­ձայ­նա­գի­րը կը շա­րու­նա­կէ գոր­ծադ­րուիլ, այ­պա­նե­լով Ո­ւա­շինկ­թը­նը՝ տագ­նապ ստեղ­ծե­լուն հա­մար։ Եւ­րո­պա­կան Միու­թիւ­նը նոյ­նիսկ օ­րէնք պի­տի անց­նէր, որ ա­պօ­րէն պի­տի ըլ­լար եւ­րո­պա­կան ըն­կե­րու­թեանց՝ գոր­ծակ­ցե­լու Ա­մե­րի­կա­յի հետ, ա­նոր երկ­րոր­դա­կան, վերջ­նա­գոյն պատ­ժա­մի­ջոց­նե­րու գոր­ծադ­րու­թեան պա­րա­գա­յին։

Լա­րուա­ծու­թիւ­նը Ի­րա­նի հետ պի­տի սրի։ Հոր­մու­զի նե­ղու­ցին մէջ, ի­րա­նեան պա­հա­կաշր­ջիկ նաւ մը մօ­տե­ցած ըլ­լա­լով ա­մե­րի­կեան յա­ծա­նա­ւի մը, այս վեր­ջի­նը կրակ բա­նա­լով պի­տի սպան­նէ 25 նա­ւաս­տի­ներ։ Հա­կա­դարձ վրէժխնդ­րու­թիւ­նը, պի­տի չու­շա­նայ։ Ի­րա­նի թի­կուն­քը վա­յե­լող քա­ղա­քա­զօրք մը Պաղ­տա­տի մէջ պի­տի սպան­նէ 6 ա­մե­րի­կա­ցի զի­նուոր­ներ։ Եւ­րո­պա­կան Միու­թիւ­նը պի­տի ա­ռա­ջար­կէ իր միջ­նոր­դու­թիւ­նը, յա­ռա­ջա­ցած ճգնա­ժա­մը փա­րա­տե­լու հա­մար։ Ի­րա­նի դաս մը տա­լու հա­մար, Թրամփ պի­տի լիա­զօ­րէ հրթի­ռա­յին հա­րուած մը, որ պի­տի կոր­ծա­նէ Իս­լա­մա­կան յե­ղա­փո­խա­կան պա­հա­կա­զօր­քի կեդ­րո­նա­վայ­րի ե­րեք շէն­քեր, սպան­նե­լով եր­կո­տաս­նեակ մը սպա­ներ ու քա­ղա­քա­ցի­ներ։ Ի­րա­նի կողմ­նա­կից զի­նեալ խում­բեր յար­ձա­կում­ներ պի­տի  գոր­ծեն ա­մե­րի­կեան անձ­նա­կազ­մի ան­դամ­նե­րուն դէմ, ու ճնշում պի­տի բա­նեց­նեն Պաղ­տա­տի կա­ռա­վա­րու­թեան վրայ, որ­պէս­զի պա­հան­ջէ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րու մեկ­նու­մը Ի­րա­քէն։ Ուա­շինկ­թըն պի­տի վե­րա­հաս­տա­տէ հիւ­լէա­կան հա­մա­ձայ­նագ­րով առ­կա­խուած պատ­ժա­մի­ջոց­նե­րը։ Ի­րան պի­տի չու­շա­նայ ան­տե­սե­լու հարս­տա­ցած իւ­րա­նիու­մի ար­տադ­րու­թեան վրայ դրուած ար­գելք­նե­րը, վտա­րե­լով վե­րահս­կող օ­տար քննիչ­նե­րը, յայ­տա­րա­րե­լով թէ այ­նու­հե­տեւ կա­պուած պի­տի չըլ­լայ կնքուած պայ­մա­նագ­րու­թեան յօ­դուած­նե­րով։ Ա­մե­րի­կա պի­տի հա­րուա­ծէ Ա­րա­քի, Ֆոր­տո­յի, Սպա­հա­նի, Նա­թան­ցի ու Փար­չի­նի հիւ­լէա­կան ար­տադ­րա­մա­սե­րը։ Ա­մե­րի­կա­յի նա­խա­գա­հը այն ա­տեն հարց պի­տի տայ, թէ ինչ­պէ՞ս ստեղ­ծուե­ցաւ պա­տե­րազ­մա­կան նման գո­յա­վի­ճակ մը։

Վե­րո­յի­շեալ սե­նա­րիոն հա­ւա­նա­կան  է, որ պա­տա­հի 2017 Մա­յի­սէն ետք, ե­թէ դի­ւա­նա­գի­տա­կան, շրջա­հա­յեաց եւ հա­կակշ­ռեալ, բայց միա­ժա­մա­նակ հաս­տա­տա­կամ քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն մը չոր­դեգ­րուէր։

Պայքարելով Չինաստանի դէմ

Քու­պա­յի տագ­նա­պէն աս­դին, Հոկ­տեմ­բեր 2017 թուա­կանն է։ Ըստ մաս­նա­գէտ­նե­րու, յո­ռե­գոյն վտան­գա­ւոր ճա­կա­տումն է հիւ­լէա­կան զի­նա­նոց ու­նե­ցող եր­կու եր­կիր­նե­րու մի­ջեւ։ Չի­նաս­տան-Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ ա­ռեւտ­րա­կան պա­տե­րազմ մը յա­ռա­ջա­ցած է, երբ ծանր բա­խում­ներ պա­տա­հած են Հա­րա­ւա­յին Չի­նաս­տա­նի ծո­վուն վրայ, եր­կու կող­մե­րու՝ ա­մե­րի­կեան ու չի­նա­կան նա­ւե­րու մի­ջեւ, եր­կուս­տեք մա­հեր պատ­ճա­ռե­լով։ Շշուկ­ներ կան, որ Չի­նաս­տան իր հիւ­լէա­կիր ու­ժե­րը ա­հա­զան­գա­յին վի­ճա­կի մէջ դրած է։ Ճա­կա­տու­մը, որ­մէ շա­տեր կը սոս­կա­յին, ըն­թացք ա­ռած է։

Ընտ­րա­պայ­քա­րի ըն­թաց­քին, եւ ընտ­րուե­լէ ետք, օ­տար թի­րախ­նե­րէն ա­ռաջ­նա­յի­նը՝ զոր նա­խա­գահ Թրամ­փի քննա­դա­տու­թեան ար­ժա­նա­ցած էր, Չի­նաս­տանն էր։ Այս վեր­ջի­նը կ՚ամ­բաս­տա­նուէր ա­մե­րի­կեան գաղտ­նիք­նե­րու գո­ղու­թեամբ ու գոր­ծե­րու կո­րուս­տով։ Պե­նըն, Մարտ 2016-ին, մին­չեւ իսկ պա­տե­րազմ նա­խա­տե­սած էր յա­ռա­ջի­կայ 5-10 տա­րի­նե­րուն։ Թրամփ, հե­ռա­ձայ­նա­յին խօ­սակ­ցու­թեան մը ըն­թաց­քին Թա­յուա­նի նա­խա­գա­հին հետ, յայտ­նեց թէ «մէկ Չի­նաս­տան» քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը փո­փո­խու­թեան են­թա­կայ պի­տի ըլ­լար, ե­թէ Չի­նաս­տան զի­ջում­ներ չկա­տա­րէր ա­ռեւտ­րա­կան շու­կա­յէն ներս։

Ան­ցեալ Փետ­րուա­րին, Չի­նաս­տա­նի նա­խա­գահ Սի Ցին­փի­նի հետ հե­ռա­ձայ­նա­յին խօ­սակ­ցու­թե­նէ մը ետք, Թրամփ յայ­տա­րա­րեց, թէ Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ պի­տի յար­գէր «մէկ Չի­նաս­տան» քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը։ Ա­սիոյ մաս­նա­գէտ­նե­րը գոհ էին, որ տագ­նապ չստեղծուե­ցաւ, բայց նա­խա­գահ Թրամփ մո­լեգ­նած էր ձգուած ա՛յն տպա­ւո­րու­թե­նէն, թէ ինք տե­ղի տուած էր այս ա­ռա­ջին դէպ­քով Չի­նաս­տա­նի հետ, եւ այ­սու­հե­տեւ պի­տի նկա­տուէր «թուղ­թէ վագր» մը։

Բա­խու­մի հա­ւա­նա­կա­նու­թեան այլ դէպ­քեր ալ պի­տի հե­տե­ւէին։ Պե­տա­կան քար­տու­ղա­րու­թեան պաշ­տօ­նին հա­մար թեկ­նա­ծու Ռեքս Թիլ­ըր­սը­նի ունկնդ­րու­թեան, այս վեր­ջի­նը յայ­տա­րա­րեց, թէ Հա­րա­ւա­յին Չի­նա­կան ծո­վուն մէջ պի­տի ար­գի­լուէր հոն գտնուող կղզի­նե­րուն վրայ Չի­նաս­տա­նի մատ­չու­մը (access)։ Իբ­րեւ հա­կա­դար­ձու­թիւն այս յայ­տա­րա­րու­թեան, պե­տա­կան օր­կան «China Daily»ն կը զգու­շաց­նէր, թէ վե­րո­յի­շեալ քա­ղա­քա­կա­նու­թեան գոր­ծադ­րու­թիւ­նը կրնար ա­ռաջ­նոր­դել «լայ­նա­տա­րած ճա­կա­տու­մի», իսկ «Global Times»ի գնա­հա­տու­մով՝ «ծա­ւա­լուն պա­տե­րազ­մի»։

­Հիւ­սի­սա­յին Քո­րէա­յի հար­ցով, Չի­նաս­տան հա­մա­կար­ծիք էր ՄԱԿ-ի կող­մէ առ­նուած ո­րո­շու­մին, որ կը դա­տա­պար­տէր այդ երկ­րին կող­մէ հե­ռար­ձակ հրթիռ­նե­րու փոր­ձար­կու­մը, կամ հիւ­լէա­կան զէն­քե­րու պատ­րաս­տու­թիւ­նը։ Սա­կայն, ան­կէ ան­դին, Չի­նաս­տա­նի նա­խա­գա­հը կը նկա­տէր, թէ Ա­մե­րի­կա ա­ւե­լի մեծ վտանգ մը կը ներ­կա­յաց­նէ, եւ հե­տե­ւա­բար կը մեր­ժէր ո­րե­ւէ սպառ­նա­լիք Ո­ւա­շինկ­թը­նի կող­մէ։

Ազ­գայ­նա­կան պոռթ­կում­ներ, կամ ա­ռեւտ­րա­կան ու զի­նուո­րա­կան հա­կա­դարձ մի­ջո­ցա­ռում­նե­րը եր­կու եր­կիր­նե­րու մի­ջեւ, պի­տի ա­ռաջ­նոր­դէին հա­մա­տա­րած բա­խու­մի, ներ­քա­շե­լով նաեւ դրա­ցի եր­կիր­նե­րը յա­ռա­ջա­նա­լիք պա­տե­րազ­մին մէջ։ Մինչ­դեռ Թրամ­փին ու­զա­ծը ա­ռեւտ­րա­կան ա­ւե­լի նպաս­տա­ւոր ու շա­հա­բեր պայ­ման­ներ ձեռք ձգել էր իր երկ­րին հա­մար։

Յա­ջորդ քո­րէա­կան պա­տե­րազ­մը

Են­թադ­րենք, թէ Դեկ­տեմ­բեր 2018-ն է։ Հա­րա­ւա­յին Քո­րէան ծանր ռմբա­կո­ծու­մի են­թար­կած է Սէու­լը, պատ­ճա­ռե­լով հա­զա­րա­ւոր մա­հեր։ Ա­մե­րի­կան եւ հա­րաւ-քո­րէա­կան ու­ժե­րը, փո­խա­դարձ պաշտպա­նո­ղա­կան դաշ­նագ­րի հի­ման վրայ, ցա­մա­քա­յին եւ օ­դա­յին ռմբա­կո­ծում­նե­րու են­թար­կած են Հիւ­սի­սա­յին Քո­րէա­յի զի­նուո­րա­կան դիր­քե­րը, ինչ­պէս նաեւ օ­դա­յին պաշտ­պա­նու­թեան կա­ռոյ­ցը, նե­րա­ռեալ՝ հե­ռար­ձակ հրթիռ­նե­րու կա­յա­նը, ուր­կէ Փիոնկ-Եանկ հիւ­լէա­կիր հրթիռ­նե­րով կրնար են­թադ­րա­բար ռմբա­կո­ծել Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու ցա­մա­քա­մա­սը։ Հա­սած է այն պա­հը, երբ Թրամփ պի­տի վճռէ շա­րու­նա­կե­լու պա­տե­րազ­մը, աչ­քի առ­նե­լով հիւ­լէա­կան զի­նուո­րա­կան բա­խու­մի մագլ­ցում մը։ Իր խորհր­դա­կան­նե­րէն ո­մանք կը պնդեն վեր­ջաց­նել գոր­ծը, իսկ ու­րիշ­ներ զգու­շաց­նե­լով, որ նման քայլ մը պի­տի վտան­գէր քո­րէա­կան Թե­րակղ­զիին վրայ գտնուող 28 հա­զար ա­մե­րի­կա­ցի զի­նուոր­նե­րէն շա­տե­րուն կեան­քը, տա­կա­ւին նկա­տի ու­նե­նա­լով նաեւ մայ­րա­քա­ղաք Սէու­լի 10 մի­լիոն քո­րէա­ցի բնակ­չու­թիւ­նը։

Սա­կայն ին­չո՞ւ հոս պի­տի հաս­նէր հար­ցը

1994-ին, հա­մա­ձայ­նու­թիւն մը գո­յա­ցած էր Հիւ­սի­սա­յին Քո­րէա­յի հիւ­լէա­կան ծրա­գի­րը կա­սեց­նե­լու հա­մար։ Բայց 2003-ին, երբ Փիոնկ-Եան­կի խար­դա­խու­թիւ­նը բռնուե­ցաւ, Ճորճ Ու. Պուշ ա­ւե­լի կարծր պատ­ժա­մի­ջոց­ներ հաս­տա­տեց։ Բա­նակ­ցու­թեանց բազ­մա­թիւ փոր­ձեր ա­նար­դիւ­նա­ւէտ մնա­ցին։ Ըստ մաս­նա­գէտ­նե­րու, 2017-ին, Փիոնկ-Եանկ ար­դէն եր­կո­տաս­նեա­կէ մը ա­ւե­լի հիւ­լէա­կան ռազ­մամ­թե­րա­նոց­ներ ու­նէր։ Նաեւ, հա­ւա­նա­բար, հիւ­լէա­կան հե­ռա­վար հրթիռ­ներ, ո­րոնք հա­սա­նե­լի էին Ա­սիոյ մէջ ո­րե­ւէ թի­րա­խի, մին­չեւ իսկ՝ Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ մին­չեւ 2023-ին։

Բազ­մա­թիւ մաս­նա­գէտ­ներ ու պե­տա­կան նախ­կին պաշ­տօ­նա­տար­ներ, թա­խան­ձե­ցին Թրամ­փի, որ բա­նակ­ցու­թեանց ձեռ­նար­կէ Հիւ­սի­սա­յին Քո­րէա­յի հետ, տնտե­սա­կան եւ ա­պա­հո­վա­կան գրա­ւիչ մի­ջո­ցա­ռում­ներ ա­ռա­ջար­կե­լով, փո­խան՝ հիւ­լէա­կան նա­խա­ձեռ­նու­թեանց դա­դա­րե­ցու­մին ու փոր­ձար­կու­թեանց, ան­շուշտ Չի­նաս­տա­նի ալ օ­ժան­դա­կու­թիւ­նը հայ­ցե­լով։

Սա­կայն Թրամ­փի վար­չա­կազ­մը նա­խընտ­րեց ճա­կա­տու­մի քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը։ Փետ­րուար 2019-ին, Փիոնկ-Եանկ փոր­ձար­կեց 310 մղոն հե­ռա­ւո­րու­թեան հաս­նող հրթիռ մը Ճա­բո­նի ծո­վուն մէջ։ Թրամ­փի ե­րէց խորհր­դա­կան­նե­րէն Սթի­ֆըն Մի­լըր յայ­տա­րա­րեց զի­նուո­րա­կան ան­դի­մադ­րե­լի զօ­րու­ժի կեդ­րո­նա­ցում Հիւ­սի­սա­յին Քո­րէա­յի դի­մաց։ Միա­ժա­մա­նակ, Թրամփ յայ­տա­րա­րեց 54 պի­լիո­նի յա­ւե­լում ա­մե­րի­կեան պաշտ­պա­նո­ղա­կան ծրագ­րին՝ 2018 տա­րուան հա­մար։ Նոյն տա­րուան ամ­րան, Սպի­տակ տու­նը որ­դեգ­րեց Հիւ­սի­սա­յին Քո­րէա­յի վրայ ճնշում բա­նեց­նե­լու քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը՝ Չի­նաս­տա­նի մի­ջո­ցով։ Իսկ ե­թէ ան­կա­րե­լի ըլ­լար ա­նոր հետ գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը, մաք­սա­տուր­քե­րը պի­տի բարձ­րա­նա­յին, որ­պէս­զի Պե­ճինկ չշա­րու­նա­կէ տնտե­սա­պէս «լլկել» Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րը։

Այս ըն­թաց­քով հա­կա­մար­տու­թիւ­նը պի­տի ա­ւել­նար Թրամ­փի իշ­խա­նու­թեան ա­ռա­ջին տա­րի­նե­րուն։ Հիւ­սի­սա­յին Քո­րէա պար­բե­րա­բար պի­տի կա­տա­րէր ռմբա­կո­ծում­նե­րը ա­պա­ռազ­մա­կա­նա­ցած (demilitarized) գօ­տիէն ան­դին։ Բա­ռե­րու կռի­ւը Փիոնկ-Եան­կի եւ Ո­ւա­շինկ­թը­նի մի­ջեւ պի­տի մագլ­ցէին։ Թրամփ Twitter-ի մի­ջո­ցով պի­տի ազ­դա­րա­րէր, թէ Փիոնկ-Եան­կի հիւ­լէա­կիր հրթիռ­նե­րը պի­տի չկա­րե­նա­յին հաս­նիլ Ա­մե­րի­կա։ Երբ զգա­ցին, թէ Քիմ Ժեն Ուն մտա­դիր է գոր­ծա­ծե­լու հիւ­լէա­կիր հրթիռ­ներ, նա­խընտ­րե­լի նկա­տուե­ցաւ ար­ձա­կե­լէ ա­ռաջ զա­նոնք փճաց­նել ի­րենց կա­յա­նին մէջ հե­ռա­վար հրթիռ­նե­րով։

Սոր­վե­լով ան­ցեա­լէն

Ա­պա­գա­յի վե­րո­յի­շեալ վա­խազ­դե­ցիկ հե­ռան­կար­նե­րը հե­ռու են ան­խու­սա­փե­լի ըլ­լա­լէ։ Ար­դա­րեւ, այդ բո­լոր խոս­տում­նե­րը խզուե­լու ան­ցեա­լին հետ, ա­մե­րի­կեան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը այդ­չափ ալ յե­ղա­փո­խա­կան կամ անզ­գոյշ պի­տի չըլ­լար, ինչ­պէս շա­տեր կը վախ­նան։ Նա­խա­գահ Թրամփ ար­դէն ա­պա­ցու­ցա­նեց իր կա­րո­ղու­թիւ­նը ուղ­ղու­թիւն փո­խե­լու ա­ռանց խղճա­հա­րու­թեան՝ շատ մը հար­ցե­րու մէջ։ Իր խե­լա­միտ խորհր­դա­կան­նե­րը կրնան չա­փա­ւո­րել իր վար­մուն­քը։

Նկա­տի ու­նե­նա­լով Պրն. Նա­խա­գա­հին խառ­նուած­քը, ո­րո­շում կա­յաց­նե­լու ո­ճը, եւ ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան ըմբռ­նու­մը, այն հե­ռան­կար­նե­րը, թէ ինչ պի­տի պա­տա­հի, ան­նա­խա­տե­սե­լի են. ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան մէջ ա­ղէտ­ներ կրնան պա­տա­հիլ։ Նա­խըն­թաց օ­րի­նակ­նե­րը մէ­կէ ա­ւե­լի են. Ա. Հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մին, 1965-ի Վիեթ­նա­մի հա­կա­մար­տու­թեան եւ 2003-ի ի­րա­քեան ար­շա­ւան­քին հա­մա­տա­րած ա­ւեր­նե­րը ծա­նօթ են բո­լո­րին։ Իւ­րա­քան­չիւր պա­րա­գա­յին ան­միտ ո­րո­շում­ներ, թե­րի գոր­ծար­կու­թիւն ու բաղ­ձա­լի մտա­ծո­ղու­թիւն ա­ռաջ­նոր­դած են ա­ղէ­տի, եւ ո­րոնք սա­կայն կրնա­յին կա­նու­խէն նա­խա­տե­սուիլ։

Թե­րեւս նա­խա­գահ Թրամփ ի­րա­ւա­ցի է, որ զի­նուո­րա­կան ակ­նա­ռու զօ­րա­ցում մը, իր ան­գու­շա­կե­լի համ­բաւ ու­նե­նա­լը, բա­նակ­ցե­լու ո­ճը, պի­տի մղեն այլ եր­կիր­ներ զի­ջում­ներ կա­տա­րե­լու, ի նպաստ Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու ա­պա­հո­վու­թեան ու բար­գա­ւաճ­ման։

Բայց եւ այն­պէս, նաեւ, սխալ կամ վնա­սա­բեր է նման վար­քա­գիծ մը։

ՖԻ­ԼԻՓ ԿՈՐ­ՏԸՆ(*)

Ա­զատ թարգ­մա­նու­թիւն՝ յա­պա­ւում­նե­րով՝
ՍԱՐ­ԳԻՍ Յ. ՄԻ­ՆԱ­ՍԵԱՆ
"Foreign Affairs", Մա­յիս-Յու­նիս 2017 

*Ֆի­լիփ Կոր­տըն Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու Ար­տա­քին յա­րա­բե­րու­թեանց խոր­հուր­դի ե­րէց ան­դամ­նե­րէն է։ 2013-2015 թուա­կան­նե­րուն յա­տուկ օգ­նա­կան էր նա­խա­գա­հին, ինչ­պէս նաեւ Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի, Հիւ­սի­սա­յին Ափ­րի­կէի ու Ծո­ցի շրջա­նի Սպի­տակ տան հա­մա­կար­գողն էր։

«Նոր Օր», Լոս Անճելըս