ՀԱՐՑՈՒՄՆԵՐ ԵՒ ՊԱՏԱՍԽԱՆՆԵՐ

Հարցում. Ո՞րն է աշխարհի ծագումը։ Ո՞րն է մարդուն ծագումը։ Աստուած գոյութիւն ունի՞։ Որո՞նք են Աստուծոյ գոյութեան փաստերը։

Պատասխան. Աշխարհի ծագումը Աստուծոյ արարչագործութեան առաջին հինգ օրերն են, որոնց ընթացքին Աստուած այս տիեզերքը ոչինչէն ստեղծեց։ Վեցերորդ օրը ստեղծեց բոլոր կենդանիները, որոնց որպէս փառաւոր պսակ՝ մարդը, որ գետնէն հող առնելով անոր մարմինը կազմեց եւ Իր հոգիէն շունչ փչելով, կենդանի հոգի ըրաւ զայն։ Այս բոլորը՝ տիեզերքի գոյութիւնը եւ մարդ արարածին արարչութիւնը մեծագոյն փաստերն են, գոյութիւն ունեցող գերբնական Ուժի մը, որ այս բոլորին պատճառն է, այսինքն՝ Աստուած։

Հ. Շատ յաճախ ականջալուր կը դառնանք, թէ այս աշխարհը պանդխտութեան վայր մըն է մարդոց համար, այդպէ՞ս է:

Պ. Այո, հոգեւոր հասկացողութեամբ եւ եթէ նկատի ունենանք, որ մարդ միայն այս աշխարհով չէ սահմանափակուած, այլ՝ ուրիշ, յաւիտենական կեանք մը կը սպասէ մարդուն, այդ պարագային կրնանք հասկնալ, թէ ինչու այս աշխարհի կեանքը՝ պանդխտութիւն, իսկ աշխարհը՝ պանդխտավայր կը կոչուին: Սուրբ Օգոստինոս Երանելին հետաքրքրական մտածում մը ունի այս մասին: Երանելին կ՚ըսէ. «Այս աշխարհը պանդխտութիւն է եւ ճանապարհ՝ ուրիշ կեանքի անցնելու, եւ բոլոր անոնք, որոնք յաւիտենական կեանքին արժանացան, եւ որոնք արժանի պիտի ըլլան, իրենք զիրենք որպէս նժդեհներ ճանչցան եւ պանդուխտներ, եւ ո՛չ թէ՝ քաղաքացիներ»:

Հ. Ի՞նչ կամ ո՞վ է մարդը:

Պ. Այս հարցումին կան բազմաթիւ պատասխաններ, որոնց հիմնական եւ ամենէն կարեւոր պատասխանը այն է, որ մարդ Աստուծոյ ձեռագործն է, այսինքն՝ Աստուծոյ կողմէ ստեղծուած է՝ Անոր պատկերին եւ նմանութեան համաձայն (կարդալ Ծննդոց գիրքի 1-3 գլուխները): Մարդը իր տեսակով իւրայատուկ է միւս բոլոր արարուածներէն, անով՝ որ Աստուած մարդը օժտեց բանականութեամբ եւ ինքնիշխանութեամբ: Աւելիով, մարդը տէր եւ պաշտպան կարգեց ամբողջ աշխարհին:

Հ. Եկեղեցւոյ հայրերը մարդուն մասին ի՞նչ կ՚ըսեն:

Պ. Տարբեր-տարբեր եկեղեցական հայրեր ու գրողներ, տարբեր կարծիքներ յայտնած են մարդուն մասին: Այդ կարծիքներէն հետաքրքրական մէկ նմոյշն է Յովհաննէս Երզնկացիին հետեւեալը.

«Մարդու հոգիին մէջ երեք բաներ կան՝ բանականութիւնը, ցասումը եւ ցանկութիւնը. այս երեքը պէտք է չափաւոր եւ տեղին ըլլան։ Խօսքը, որ իմաստութիւնն է, եթէ խոր է, մարդ նենգաւոր է, եթէ քիչ է, անմիտ է ու տխմար, իսկ եթէ չափաւոր է, արդար եւ իմաստուն է։ Նոյնպէս բարկութիւնը, եթէ չափազանց է եւ խիստ՝ յանդուգն է ու լիրբ. եթէ պակաս է, վախկոտ ու թոյլ է. բայց եթէ չափաւոր է, արի, ժիր ու կտրիճ սիրտ է։ Ցանկութիւնը եւս, եթէ մարմնաւոր բաներու շատ ցանկայ երկրասէր ու մեղսասէր է. եթէ միայն հոգեւորով տարուի, մարմինը իր չափով եւ հոգին իր փառքով կը պահէ եւ բարի է։

Մարդու հոգին պէտք ունի հետեւեալ երեք լաւ բաներուն. արդարութեան, ազնուականութեան եւ մեծահոգիութեան։ Արդարութիւնը այն է, որ Աստուծոյ օրէնքը իր տեղին եւ մարդկայինը իր սահմանին մէջ կը պահէ. հոգին սրբութեամբ կը պահպանէ եւ մարմինը՝ չափաւոր. ամէն մարդ իր արժանիքով կը մեծարէ, խօսքը ուղիղ կ՚ըլլայ եւ բարի խոստումներ կը կատարէ։

Ազնուական մարդը այն է, որ յօժարութեամբ կու տայ իր ինչքերէն եւ ոչ թէ հարկադրաբար, օգնական կ՚ըլլայ զրկեալներուն եւ ուրկէ որ պէտք չէ՝ չ՚առներ։ Երկրի վրայ ազնիւ կը կոչուի այն մարդը, որուն հանդերձները շքեղ կ՚ըլլան, տունը՝ գեղեցիկ շէնք ու կահ կարասիները՝ թանկարժէք, եւ այս բոլորը իր հալալ վաստակին արդիւնքը կ՚ըլլայ։ Հոգին նոյնպէս պէտք է պայծառ, գեղեցիկ եւ պատուական ըլլայ։

Մեծահոգի մարդը այն է, որ բարեխօսութեանց կամ չարիքի հանդիպի, երկուքն ալ համբերութեամբ կը դիմաւորէ. երբ յաղթէ թշնամիին, չի հպարտանար եւ ինքն իր վրայ չի հիանար, ոչ ալ երբ աղքատանայ կամ տկարանայ ու պարտուի, կը տրտմի։ Ան որ այս ձեւով շարժի, մեծահոգի է»:

Երջանկայիշատակ Գարեգին Ա. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը կ՚ըսէ. «Մարդը մարդ չի կրնար ըլլալ ձեռքերը ծալած, աչքերը շլմորուն, ոտքերը թափառաշրջիկ եւ... միայն բերանը բաց՝ դատարկ խօսքի որպէս հրաբուխ...։ Մարդը մարդ է, երբ իր ձեռքերուն կու տայ շարժում, երբ իր աչքերը կը յառէ նպատակակէտի մը, երբ իր ոտքերը կը քալեն նպատակասլաց գնացքով, երբ իր շրթները կը շարժին իմաստաւոր եւ շինիչ խօսքերով։

Գործօնութիւնը մարդուն ճշմարիտ ինքնարտայայտութիւնն է։ Անգործութիւնը, ծուլութիւնը, դատարկապորտութիւնը ժխտումն են մարդուն իսկութեան եւ կոչումին։ Կամաւոր անգործութիւնը անաստուածութեան ամենէն ակներեւ փաստն է։ Որովհետեւ, ինչ որ ունինք՝ կու գայ Աստուծմէ»:

Ըստ լուսահոգի Զարեհ Արք. Ազնաւորեանի՝ «Մարդը չէ՛ ստեղծուած առանձին ըլլալու եւ ինքնանպատակ ապրելու համար, այլ՝ ստեղծուած է աշխարհի մէջ ու մարդոց պէս ապրելու եւ Աստուծոյ համա՛ր ըլլալու նպատակով։ Այն մարդը, որ իր հայեացքը Աստուծմէ կը կտրէ եւ միայն ինքզինքին կը նայի, անիկա կը մոռնայ զԱստուած, կը մոռնայ Աստուծոյ պատկեր ըլլալը, կը տեսնէ միայն ինքզինք եւ իր մէջ բոյն դրած մեղքի՛ն պատկերը»:

Հ. Յաճախ մենք մեզի հարց կու տանք, թէ ո՞վ է Աստուած, կամ արդեօք Աստուած գոյութիւն ունի՞:

Պ. Մէկ յստակ բան պէտք է ունենանք մեր միտքին մէջ, երբ կը փորձենք հասկնալ կամ ըմբռնել զԱստուած, այն է, թէ՝ «Առանց Աստուծոյ Աստուած չի ճանչցուիր» (Սուրբ Երանոս Հայրապետ): Աստուծոյ գոյութեան գլխաւոր պատասխաններէն մէկը մարդ արարածը ի՛նք է: Եթէ ուշի ուշով ուսումնասիրենք մարդ արարածին կազմութիւնը, պիտի հասնինք այն եզրակացութեան, որ այդ արարածին ետին կայ ամենակարող ու ամենագէտ Ուժ մը, գոյութիւն մը, որ մենք կը կոչենք Աստուած: Իսկ թէ ո՞վ է Աստուած. պատասխանը պարզ է. բոլոր երեւելի եւ աներեւելի արարածներուն Ստեղծիչն ու Նախախնամողն է:

Եկեղեցւոյ Հայրերը եւ եկեղեցական գրողները տարբեր ձեւերով բացատրած են զԱստուած:

Այսպէս, մեր Լուսաւորիչ Սուրբ Գրիգոր Հայրապետը կ՚ըսէ. «Ամէն ինչի մէջ  Ինք՝ (Աստուած) անսահման է, կանխատես եւ չզղջացող իմաստութիւն ու Ի՛նքն է բոլորին կեանք տուողը. Ինք ամբողջովին անեզր, անճառելի եւ անհասանելի սէր է՝ լեցուած [Իր] կենդանի երանութիւններով»:

Սուրբ Յովհան Ոսկեբերան Հայրապետ կը գրէ. «Տէր Աստուած ամէն տեղ է, հետեւաբար Ան մեր իւրաքանչիւր հոգոցը կը լսէ, արցունքի ամէն մէկ կաթիլը որ կը թափենք՝ կը տեսնէ։ Մեր Աստուածը ամենակարող է, եւ հետեւաբար Ան մեզ ոեւէ մէկ թշնամիէ կրնայ ազատել ու մահուան երախէն ետ խլել։ Մեր Աստուածը բարի է, եւ հետեւաբար Ան կ՚ուզէ որ մենք Իր պարգեւած բարեկեցիկ կեանքը վայելենք։ Այդ բոլորով հանդերձ, եթէ մեզի որեւէ մէկ դժբախտութիւն կու տայ, ապա կը նշանակէ, որ Աստուած անհրաժեշտ եւ օգտակար կը համարէ այդ (դժբախտութիւնը) մեզի համար»:

Եղիշէ Վարդապետ կ՚ըսէ. «Աստուած նիւթական ձեւով չի պատկերանար եւ աչքին չի տեսնուիր։ …Բայց եթէ Ինքը կամենայ՝ Իր արժանաւորներուն միտքին իմանալի կ՚ըլլայ, թէեւ աչքին չ՚երեւիր։ Եւ կ՚երեւի ա՛յն միտքերուն, որոնք ոչ թէ երկրաւոր ճշմարտութեանց, այլ Աստուծո՛յ հաւատացած են ճշմարիտ կերպով»:

Թէոփիլոս Անտիոքացին կը գրէ. «Աստուծոյ կերպարանքը անճառելի եւ անմեկնելի է, աներեւոյթ՝ մարմնաւոր աչքի համար։ Ան՝ անպարագրելի փառքի, անըմբռնելի մեծութեան, անիմանալի բարձրութեան, անզուգադրելի զօրութեան, անմատոյց իմաստութեան, անկրկնելի սիրոյ, անպատմելի ողորմածութեան մէջ է։

Ինչպէս մարդու հոգին չ՚երեւիր, որովհետեւ մարդոց անտեսանելի է, սակայն անոր գոյութիւնը յայտնի կը դառնայ մարմինի վարուելակերպէն, նոյնպէս Աստուած անտեսանելի է մարդկային աչքին, բայց զԻնք կը տեսնենք ու կը ճանչնանք Անոր նախախնամութեամբ եւ գործերով»:

Մաքսիմոս Խոստովանող կ՚ըսէ. «Մենք զԱստուած կը ճանչնանք ո՛չ թէ էութեամբ, այլ՝ Անոր արարչութեան մեծափառութեամբ եւ բոլոր արարածներուն նկատմամբ ունեցած նախախնամութեամբ։ Կարծես որպէս հայելի՝ ատոնցմով կը ներըմբռնենք Անոր անսահման բարութիւնը, իմաստութիւնն ու զօրութիւնը»:

Էմմանուէլ Քահանայ Նազարեան կը գրէ. «Աստուած հոգիներու Հայրն է եւ Անոր գերդաստանը հոգեւոր գերդաստան է։ Իսկ երբ մենք հոգիով Աստուծոյ Որդի չենք, օրը քսան անգամ ալ եթէ Անոր «Հայր մեր» անուանենք, Աստուած մեր հայրը չէ եւ չի՛ ըլլար»:

Գէորգ Չէօրեքճեան Կաթողիկոս կ՚ըսէ. «Գեղեցիկ եւ ազատ բնութեան մէջ կ՚երեւի Աստուած. այնտեղ կը տեսնեն Անոր ստեղծող ուժը, իմաստութիւնը, սէրն ու բարութիւնը։ Սակայն բոլորը չէ որ կը տեսնեն, այլ միայն անոնք, որոնք հոգեւոր տեսութիւն ունին՝ տիեզերական Հոգին տեսնելու, տիեզերքին սիրտին բախումը լսելու»:

ՎԱՐԱՆԴ ՔՈՐԹՄՈՍԵԱՆ

19 մայիս 2020, Վաղարշապատ

Հինգշաբթի, Մայիս 21, 2020